Արթուր Մարտիրոսյան. «Թուրքիայի կողմից Ցեղասպանության ճանաչումը բխում է իր իսկ շահերից»
Հարցազրույց բանակցային գործի մասնագետ, վերլուծաբան Արթուր Մարտիրոսյանի հետ
– Ձեր կարծիքով՝ երբևէ Թուրքիան կճանաչի՞ Հայոց ցեղասպանությունը:
– Դա կախված է նրանից, թե ինչպե՞ս են իրենց քաղաքական առաջնորդները գնահատում ճանաչման հետևանքները, և ի՞նչ են իրենք սպասում կամ ի՞նչ են քաղելու այդ հետևանքներից: Իրենք դեռ չեն պատկերացնում այդ հետևանքները և կարծես դեռ պատրաստ չեն ճանաչման, որովհետև, եթե պատրաստ լինեին, մենք գոնե ինչ-որ քայլեր կտեսնեինք այդ առումով: Այժմ երկու երկրների հասարակություններն այս հարցում հետևում են ինչ-որ պետությունների քայլերի, որոնք երկու հասարակությունների ներսից ծնված քայլեր չեն: Հայ-թուրքական հարցի շուրջ բանակցությունը պետք է սկսվի երկու երկրների ներսից, պետք է Հայաստանի հասարակությունն ինքն իր հետ երկխոսության նստի և հասկանա, թե այս հարցում ո՞րն է ճիշտ, ո՞րն է արդար, և ո՞րն է բխում իր ազգային-պետական շահերից, այն դեպքում, երբ ինքը Թուրքիայի հետ շարունակելու է ապրել նույն հարևանությամբ: Իհարկե, հնարավոր չէ, որ հասարակությունը 100 տոկոսով նույն ձևով մտածի ինչ-որ հարցի շուրջ: Իսրայելցիներն էլ, օրինակ, իրենց խնդիրների շուրջ նույն ձևով չեն մտածում, բայց կան հարցեր, ասենք, Իսրայելի՝ որպես պետության, հարցի շուրջ նրանք ունեն շատ բարձր, ազգային կոնսենսուս, մենք չունենք այդ միասնական քվեն:
Դրսի օժանդակությամբ ստեղծվել են կազմակերպություններ, որոնք նպաստում են այն մտածողության զարգացմանը, թե ճանաչենք Ցեղասպանությունը, փակենք էջն ու անցնենք առաջ: Բայց էջը հնարավոր չէ փակել, ճանաչմանը հաջորդում է հատուցումը, որն այս հարցում արդարության հասնելու ճանապարհն է: Ես դեմ չեմ հայ-թուրքական երկխոսությանը, բայց մենք չպետք է նաև մոռանանք, որ եղել է հանցագործություն, մարդասպանություն, չենք կարող մոռանալ կորուստները և պետք է հասկանանք, թե այս բանակցության մեջ դրանք ո՞ր մասն են կազմում:
Իհարկե, կորուստը շոշափելի հասկացություն չէ, չենք կարող թվերով փոխհատուցում պահանջել, շատերն ասում են, որ կորուստը չի կարելի նյութականացնել, ցավը վերածել թվերի: Բայց կորուստները պետք է գնահատվեն, և մեզ հնարավորություն տրվի բանակցելու՝ ըստ մեր շահերի ու պահանջների: Մենք մտածում ենք, որ թույլ կողմ ենք, և սպասում ենք՝ ինչ-որ մեկն այս հարցը լուծի մեր փոխարեն: Իսկ եթե դու քեզ թույլ կողմ ես տեսնում, դու ոչնչի չես կարող հասնել:
Բոլոր մեծ երկրները, որոնք ասում են, թե՝ եկեք փակենք էջը, նրանցից յուրաքանչյուրն իր շահն ունի, Ռուսաստանն իր շահն ունի Թուրքիայի հետ, Եվրոպան ու ԱՄՆ-ը՝ իրենց: Իրենք մտածում են՝ հայկական այս հարցը կարող ենք որպես լծակ ժամանակ առ ժամանակ օգտագործել, բայց նաև կարծես խանգարող հանգամանք են տեսնում այն ու փորձում են փակել ու առաջ գնալ: Մենք պետք է այնպես ձևակերպենք այս հարցը, որ իրենք տեսնեն, որ հարցի արդար լուծումը մեզ բոլորիս է պետք, իրենց շահերից է, եթե կուզեք՝ առաջինը հենց Թուրքիայի շահերից է բխում: Հատուցման հարցը ճիշտ ձևով դնելն արդարության տանող ճանապարհ է: Իսրայելն էլ է դրել հատուցման հարցը, ամերիկյան հնդիկներն էլ են դրել և հասել են լուծումների, հասել են արդարության: Իսկ դու չես կարող հասնել այդ արդարությանը, եթե դու ուժեղ չես: Շատերին թվում է՝ ուժեղ լինելը հզոր բանակ, շատ փող ունենալն է, բայց եթե մենք կազմակերպվենք, ապա կազմակերպվածությունն էլ է ուժ: Մենք այսօր կազմակերպված չենք, համատեղ չենք գործում, այլ սպասում ենք, որ դրսից գան և լուծեն մեր հարցերը: Հայ-թուրքական հարցի լուծումը հասարակությունն իր մեջ պիտի գտնի նախևառաջ, բանակցությունը ներսում պիտի ընթանա:
– Թուրքական հասարակության մեջ ի՞նչ միտումներ եք տեսնում:
– Կա ինչ-որ շարժում, բայց ես չեմ կարող ասել, թե դա թուրքական հասարակության ներսի՞ց ծնված շարժում է, թե՞ դրսից ստեղծված, քանի որ ժողովրդավարության հարցեր կան այնտեղ, ամեն դեպքում, Թուրքիան դեռ մնում է շատ ավտորիտար երկիր: Եթե երկրի ազդեցիկ խավերը չգիտակցեն, որ Ցեղասպանության ճանաչումը բխում է իրենց շահերից, այն չեն ճանաչի:
– Միջազգային ատյաններում հայկական կողմից ո՞վ է իրավասու բարձրացնելու այս հարցերը:
– Կան մարդիկ, որոնք զբաղվում են այս հարցերով, բայց ամբողջ ընթացքը մտածված ընթացք չէ, ֆրագմենտար է: Մենք չգիտենք, թե մենք այսօր ո՞ւմ հետ կոալիցիա ստեղծենք, որ այդ կոալիցիան լուծի հարցերը: Ես չեմ ասում, թե պետք է մոռանանք, օրինակ, վիլսոնյան քարտեզի մասին, կամ հրաժարվենք տարածքներից, սխալ կլինի այդ մեկը, բայց ես նաև չեմ տեսնում, որ եթե Թուրքիան ասի՝ վերցրեք տարածքները, մենք ի՞նչ ենք անելու այդ տարածքների հետ:
Մենք պատրաստ չենք վերցնել այդ տարածքները, տարածքը միայն վերցնելով չէ, այն պետք է զարգացնել, բնակեցնել: Միգուցե ինչ-որ մաս կա, որ կարող է գնալ և բնակվել այնտեղ, բայց այն մահմեդական ու քրդական տարածքներում կդառնա փոքրամասնություն: Նայենք իրականության աչքերին, և տեսնենք՝ այսօր ի՞նչն է հնարավոր՝ ելնելով մեր ազգային ու պետական շահերից: Ցեղասպանության ճանաչման հարցերին պետք է նայենք նաև այն տեսակետից, որ, եթե սպանություն է տեղի ունեցել, և այդ հանցագործությունը չի պատժվել, դա կարող է նորից կրկնվել, սրանք կարևոր հարցեր են, և առաջինը կարևոր են մեր անվտանգության տեսակետից: Եթե հայ-թուրքական հարցերի շարժմանը նայենք՝ իբրև ընթացող մեքենայի, ապա մենք՝ հայերս, նույնիսկ վարորդի կողքին չենք նստած, մենք ուղղակի հետևում ենք, թե մեքենան ոնց է շարժվում: Ստեղծել են այն պատրանքը, թե մենք այդ մեքենայում ենք, բայց այդպես չէ, մենք չկանք այդ ընթացքի մեջ:
