«Այս եռագլուխ համակարգում Քոչարյանը Տեր-Պետրոսյանի օգնությամբ պայքարում է Սարգսյանի դեմ»
Հարցազրույց «Նոր Ժամանակներ» կուսակցության նախագահ Արամ Կարապետյանի հետ
– Պարոն Կարապետյան, և՛ որպես քաղաքական գործիչ, և՛ որպես քաղաքագետ` ի՞նչ կարծիք ունեք այսօրվա ներքաղաքական գործընթացների վերաբերյալ և ի՞նչ սպասելիքներ ունեք Եռյակի հանրահավաքներից:
– Ես հենց սկզբից եմ ասել, որ ոչ մի սպասելիք էլ չունեմ: Ի՞նչ նկատի ունեք` սպասելիքներ ասելով: Որպես քաղաքական գործընթաց` նորմալ քաղաքական գործընթաց է:
– Սրա արդյունքում դրական ինչ-որ փոփոխություն կարո՞ղ է լինել:
– Տեսեք, Հայաստանում կա փոփոխության երեք տարբերակ: Եկեք մի անգամ հստակ բացատրենք, որպեսզի բոլորի համար պարզ լինի: Առաջին տարբերակն ամբողջ համակարգը փոխելը և շրջելն է: Դա կոչվում է ամբողջական համակարգային փոփոխություն, որը, մի խոսքով, որպես քաղաքական գործընթաց` կոչվում է հեղափոխություն:
Երկրորդ տարբերակն այն է, երբ փոխվում են համակարգի տարբեր մասերը. նույն համակարգի ներսում համակարգի մի մասը փոխում է մյուս մասին, մեկը դառնում է ընդդիմություն, մյուսը` իշխանություն: Մեզ մոտ այսօր եռահամակարգ է, որն իրականում ավելի շատ երկհամակարգ է, որովհետև երրորդ կողմը` Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, պայքարում է երկու կողմերի դեմ, սկզբում` մեկի, հետո` մյուսի:
– Նկատի ունեք Տեր-Պետրոսյանին, Քոչարյանին և Սարգսյանին:
– Այո, այո, այսինքն` կա Ռոբերտ Քոչարյան, Սերժ Սարգսյան և Լևոն Տեր-Պետրոսյան: Լևոն Տեր-Պետրոսյանը սկզբից երկխոսում էր Սերժ Սարգսյանի հետ` Ռոբերտ Քոչարյանի դեմ, հիմա Ռոբերտ Քոչարյանի արբանյակների, նրա քաղաքական հովանու ներքո գտնվող ոչ իշխանական ուժերի հետ փորձում է պայքարել Սերժ Սարգսյանի դեմ: Այսպիսով, այդ եռագլուխ համակարգում մի գլուխը երրորդի օգնությամբ փորձում է հաղթանակ տանել և իշխանության լծակները վերցնել իր ձեռքը: Սա երկրորդ տարբերակն է:
Եվ կա երրորդ տարբերակը, ըստ որի` ամեն ինչ մնում է այնպես, ինչպես կա, բայց ամեն ինչ արվում է, որ թե՛ ընդդիմությունը, թե՛ իշխանությունը, նույն կրողներով՝ մնալով նույն համակարգի մեջ, փակեն ամբողջական դաշտը, որպեսզի համակարգից դուրս որևէ մեկը չկարողանա ոտնձգություններ կատարել համակարգի նկատմամբ: Եթե գիտեք չորրորդը, ինձ ասեք:
– Իսկ այս տարբերակներից ո՞րն է հիմա իրականացվում, և դրանցից ո՞րն է ավելի իրատեսական:
– Նախ` ուզում եմ շեշտել, որ իմ կարծիքն արտահայտելով` չեմ ուզում որևէ մեկին մեղադրել կամ արդարացնել, բայց ինձ համար հենց սկզբից հստակ է եղել, որ դա հեղափոխություն չի, այսինքն` դա առաջին տարբերակը չէ և դա համակարգային փոփոխություն չէ, որովհետև համակարգային փոփոխությունները հիմնականում վերջնականապես փոխում են ստեղծված սոցիալական, քաղաքական հասարակարգի տնտեսական հենքը: Եթե տնտեսական հենքը պիտի փոխվի, և օլիգարխիան առնվազն պիտի դուրս բերվի քաղաքականությունից, ապա բացառվում է, որ գլխավոր օլիգարխը` Ծառուկյանը, պայքարի ինքն իր դեմ:
Իսկ իմ կարծիքով` օլիգարխիական տնտեսական համակարգից անցում պիտի լինի համաժողովրդական սոցիալ-դեմոկրատական գաղափարախոսությանը ներհատուկ տնտեսական համակարգի: Դա մոտավորապես այն է, ինչ հիմա Գերմանիայում է, կամ այն է, ինչ սկսվում է ԱՄՆ-ում: Իսկ այստեղ, իմ տեսակետից, երկրորդ և երրորդ տարբերակները միասին են: Եթե Հայաստանը, օրինակ, Լեհաստան լիներ, որտեղ կլանների պայքար չկա, միգուցե միայն երկրորդ տարբերակը լիներ, զուտ քաղաքական պայմանավորվածություններ լինեին և փորձեին համակարգի ներսում ինչ-որ փոփոխությունների գնալ, բայց քանի որ Հայաստանում միշտ կլանային պայքարը գնում է ռեսուրսներին տիրապետելու համար, այսինքն` փողը կիսելուց միշտ խնդիրներ են ծագում, այդ պատճառով ես երկրորդը և երրորդը կմիացնեի իրար:
Ո՞րն է այսօրվա գլխավոր կարգախոսը` «Սերժ Սարգսյանը ստեղծել է մի օլիգարխի տնտեսություն»: Ի՞նչ է ասում Ծառուկյանը, որ ուժով պետք չի մտնել ուրիշի բիզնես: Սա ցույց է տալիս, որ այս ամբողջ պայքարի խնդիրն այն է, որ համակարգում ոչ թե մի մարդ վերցնի ամեն ինչ, այլ կլաններն իրար մեջ կիսեն ռեսուրսները: Իսկ մենք ասում ենք, որ օլիգարխիա ընդհանրապես չպետք է լինի, որովհետև այն քանդում է երկիրը, և դա ոչ թե մեր խոսքերն են, այլ Պլատոնի, Արիստոտելի:
– Այսինքն` համակարգային փոփոխություն չի լինի, որովհետև համակարգի ազդեցիկ ուժերից մեկը դուրս է եկել իշխանության դե՞մ:
– Այո, համակարգի ազդեցիկ ուժերից, հենքերից մեկը դուրս է եկել, այսպես ասած, քաղաքական վերնաշենքի դեմ, այն քաղաքական վերնաշենքի, որն ապահովում է իր տնտեսական բազիսը: Եթե քաղաքական տրամաբանությունը շարունակենք, ստացվում է` մարդը դուրս է եկել այն համակարգի դեմ, որն ապահովել է իր հարստանալը, իր կայանալը: Դա կոչվում է ուտոպիա: Եթե կարդաք Թոմաս Մորին, նրա վերջնական իդեան, կստացվի, որ դա ուտոպիա է, այսինքն` հասարակարգ, որտեղ ամեն ինչ արդարության վրա է, և նույնիսկ հասարակության կայացած դեմքը դուրս է եկել այն ժամանակվա հասարակության դեմ, որովհետև այն անարդար է:
Բերեմ օրինակ. Ռոբերտ Օուենը, ով նույնպես շատ հարուստ մարդ էր, փորձեց դա կիրառել, կոմունա ստեղծեց, և որքան ես հիշում եմ` դա վատ ավարտ ունեցավ. ինքը վերջում ամեն ինչ կորցրեց, սնանկացավ և այդ ուտոպիայից հետ քաշվեց:
– Այս համատեքստում շատերին հետաքրքրող հարցն այն է, թե արդյոք անկե՞ղծ է այդ ուժը, որը պայքարում է իշխանության դեմ, թե՞ նա, ինչպես ասում են, ուղարկված է, և այստեղ ավելի շատ գործում է դավադրության տեսությունը, այսինքն` «գեղամյանական» տարբերակը:
– Ես դա չգիտեմ: Դա ոչ ոք չգիտի: Գիտե՞ք` ինչու, որովհետև դա իմանալու համար դավադրության տեսության կողմնակիցները պիտի ներկա գտնվեին այդ պայմանավորվածություններին: Եթե այդպիսի պայմանավորվածություններ իրոք կան, դժվար թե Հայաստանի քաղաքական դաշտից որևէ մեկն ինֆորմացիա ունենա դրանց մասին, եթե, իհարկե, նա հատուկ ծառայություններից չի:
– Փաստորեն, Դուք համոզված եք, որ Քոչարյանը մասնակցում է այս խաղին, թեև Տեր-Պետրոսյանը հրապարակայնորեն հայտարարել է, որ Քոչարյանը կապ չունի այս գործընթացների հետ:
– Տեր-Պետրոսյանն այս դեպքում խաղացող չի: Եթե «հեղափոխության» ճանապարհային քարտեզը, գործողությունների պլանը պիտի ասի «Բարգավաճ Հայաստանը», ֆինանսական ամբողջ բեռն իր վրա պիտի վերցնի «Բարգավաճ Հայաստանը», Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ո՞վ է:
Հարցը «Բարգավաճ Հայաստանն» է. մինչ օրս «Բարգավաճ Հայաստանի» ներկայացուցիչները Ռոբերտ Քոչարյանի գործունեության վերաբերյալ չեն հնչեցրել որևէ դատապարտող ելույթ, որևէ միտք, որը նվիրված լիներ, օրինակ, 2008 թ. մարտի մեկին, նրա կառավարման տարիներին կատարված բազում այլանդակություններին, ոչ միայն չբացահայտված սպանություններին, ծեծերին ու ջարդերին, ընտրությունները կեղծելուն, Սահմանադրությունն ընդհանրապես բռնաբարելուն: Որևէ մի ելույթ լսե՞լ եք: Եթե լսել եք, ասեք:
– Ի դեպ, այս տարվա օգոստոսին Գագիկ Ծառուկյանը հրապարակայնորեն շնորհավորեց Քոչարյանին ծննդյան օրվա կապակցությամբ, իսկ «Կենտրոն» հեռուստաալիքը ցուցադրեց նրա իշխանավարման ժամանակաշրջանին նվիրված տեսաֆիլմ:
– Միանշանակ: Այդ դեպքում` Քոչարյանն ինչպե՞ս խաղացող չի:
– Որովհետև մենք նրան անմիջականորեն չենք տեսնում խաղի մեջ:
– Հետո՞ ինչ, որ չենք տեսնում խաղի մեջ: Օրինակ, ֆաշիստական Գերմանիայի կայացման գործում շատ մեծ դերակատարություն են ունեցել այն ժամանակվա օլիգարխները, ովքեր չերևացին, Նյուրնբերգում էլ չգտան, որ դատապարտեին, բայց ամենաշատ վնասն իրենք էին տվել:
– Ձեր կարծիքով` Եռյակի գործողությունները չափից ավելի անձնավորված չե՞ն: Եթե առաջ չարիք էր համարվում քոչարյանական ռեժիմը, այսօր այն անվանում են սարգսյանական: Դա չի՞ ստեղծում մարդկանց մոտ այն պատրանքը, որ Սարգսյանին փոխելուց հետո ամեն ինչ լավ է լինելու:
– Նման պատրանք կա Խորհրդային Միությունից, անգամ` ցարական Ռուսաստանից: Ցարական Ռուսաստանում էլ ասում էին` «ցարը վատն է, ցարին փոխենք, ամեն ինչ լավ կլինի»: Դա եղել է պայքարի հիմնական թեզը Ռոմանովների ժամանակ, որովհետև պատկերացումների մեջ ամեն ինչ կախված է մեկ մարդու գործողություններից, ինչը, ճիշտն ասած, շատ դեպքերում այդպես է:
Բայց մյուս կողմից, նաև ճիշտ եք նրանում, որ հիմա աշխարհը բոլորովին այլ է, և Հայաստանը համակարգի խնդիր ունի: Լա՛վ, որ Սերժ Սարգսյանը լավ չի կառավարում բոլոր ասպարեզներում, դա փաստ է, այստեղ երկու կարծիք լինել չի կարող, որ Հայաստանի կառավարությունը գնալով ավելի վատն է դառնում, քան նախորդը, դա էլ փաստ է: Բայց այսօր Հայաստանում մի հետաքրքիր համակարգ է գործում: Ես վերջերս եմ սկսել իմ ուսումնասիրությունը, որովհետև ուզում էի գտնել գիտական տեսանկյունից սրա համանմանությունը: Սա այն համակարգն է, որը գործում էր 1930-40-ականներին Սիցիլիայում: Եվ ի տարբերություն սիցիլիական համակարգի` մեզ մոտ ոչ միայն կլանավորված է, այլև ազգավորված է. մարդիկ իրար բարեկամներ են:
– Նկատի ունեք քաղաքական համակարգը:
– Քաղաքական իշխող համակարգը, որը հիմնված է արյունակցական (քավոր-սանիկ, խնամի, բարեկամ) կապերի վրա: Հայաստանի համակարգին ամենամոտը սիցիլիականն է, և այն շատ ավելի խորն է, քան մենք պատկերացնում ենք: Այստեղ խոսքն ազգային հոգեկերտվածքի մասին է. եթե վերևում այնպիսի մարդ հայտնվի, ով չի ընդունում կառավարման օլիգարխիական, ազգավորված ձևը, իր պատկերացումների մեջ ավելի լուսավորյալ է, ապա շատ բաներ Հայաստանում միանգամից իր տեղը կընկնեն: Այս իմաստով ժողովուրդն, իհարկե, ճիշտ է, երբ խնդիրը ներկայացնում է` որպես մեկ մարդու գործողություն, բայց արի ու տես, որ այսօրվա պայքարողների 90 տոկոսը նույն այդ ազգավորված համակարգն են ներկայացնում:
