Վահե Բերբերյան. «Հայերը լավ հումոր ունեն, բայց ծիծաղելու հետ խնդիր ունեն»
Հարցազրույց Վահե Բերբերյանի հետ
Ամերիկյան ավելի քանի 30 ֆիլմերի դերասան, աբստրակտ-գեղանկարիչ, վեպերի հեղինակ, բեմադրիչ, դերասան Վահե Բերբերյանին ավելի շատ գիտեն` իբրև մենախոսության ժանրի կատակերգակ դերասան, որ իր ներկայացումներում անխնա «ոչնչացնում է» հայ իրականությունը: Հատկապես Հայաստանից դուրս ապրող հայն է նրա ներկայացումների հիմնական հերոսը. Վահեն միշտ գտնում է տարօրինակ, ողբերգական, ծիծաղելի, մոլորված իրավիճակներում հայտնվող սփյուռքահայ կերպարներ, որոնք դառնում են իր ներկայացման հերոսները:
Ի դեպ, նրանց մեջ միշտ կան իր ընտանիքի անդամները, հատկապես մայրը՝ ավանդական միջավայրից դուրս եկած և ժամանակակից ամերիկյան կյանքում հայտնված մի հայ կին, որից Վահեն ժառանգել է իր արտիստականությունը: Վահե Բերբերյանի ներկայացումներն աշխարհի բոլոր հայկական համայնքներում անցնում են լեփ-լեցուն դահլիճներում: Լիբանանում ծնված դերասանն իր առաջին թատերական քայլերը կատարել է հենց Լիբանանի հայկական թատրոններում, իսկ հետո ինքն է փորձարարական թատրոնի հիմնադիր դարձել Լոս Անջելեսում, ուր ապրում է հիմա:
Stand-up comedy թատերական ժամանակակից ժանրերից մեկի հայ ամենահայտնի դերասանին գիտեն նաև Հայաստանում. իր բոլոր ներկայացումները նա ներկայացրել է նաև հայաստանյան հանդիսատեսին: Այս անգամ նա «Մոսկվա» կինոթատրոնում, այնուհետ՝ Վահագնի թաղամասում ներկայացնելու է «Եթե» մենաթատրոնը: Ներկայացումներից օրեր առաջ տոմսերն արդեն սպառվել էին: Երևանյան առաջին ներկայացումից առաջ Վահե Բերբերյանը սիրով պատասխանեց մեր հարցերին:
– Վահե, այսպիսի մի հարց կա` մի քիչ հումորով. ինչքա՞ն է Ձեզ պետք՝ երջանիկ լինելու համար:
– Նախ՝ չեմ կարծում, թե կարող եմ երկար ժամանակ երջանիկ լինել: Իրականում ավելի շատ ոչ թե երջանիկ ենք լինում, այլ ձգտում ենք լինել: Երջանկությունը միշտ չկա, բայց այդպիսին լինելու ձգտումը միշտ կա: Կյանքում լինում են երջանկության պահեր, որոնք ինչ-որ դեպքերի հետ են կապված լինում: Թե չէ իմ կերպարը, իմ խառնվածքը հավերժ երջանիկ լինել չի կարող, քանի դեռ աշխարհում անարդարություններ կան, տխրություն կա, ցավ կա, մի քիչ էլ խելքդ պակաս պիտի լինի, որ հավերժ երջանիկ լինես: Ուստի չգիտեմ՝ ինձ ինչքան է պետք երջանիկ լինելու համար:
– Այսօր եթե ոմանք երջանկություն են փնտրում, ապա Միջին Արևելքում, ուր կանոնավոր պատերազմ է, մարդիկ կյանք են փնտրում: Իբրև Միջին Արևելքում ծնված և ապրած մարդ, ինչպե՞ս եք վերաբերվում այդ պատերազմին:
– Սարսափելի է այն, ինչ կատարվում է Գազայում, Սիրիայում: Այդպիսի մի պատերազմի՝ Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի պատճառով էլ ես տարիներ առաջ լքել եմ իմ ծննդավայրը և գնացել ԱՄՆ: Այսօր նորից նույնն է, մարդիկ լքում են իրենց տները, ամեն տեղ արյուն է, և դա արվում է մարդու ձեռքով. մարդը՝ մարդու դեմ՝ սպանդ, ագահություն, մահ, ավեր: Ինչքան տարիքս առնում եմ, այնքան զգում եմ, որ մարդ լինելն ամոթ է:
Իմ ներկայացումների ենթատեքստում միշտ աշխարհը լավացնելու, դեպի բարին տանելու, մարդուն քաղաքակրթելու, ազնվացնելու ասելիքը կա: Ես ուզում եմ, որ մարդիկ այդ երկու ժամը ծիծաղելուց հետո ամեն դեպքում հասկանան, որ արատավոր երևույթների վրա են ծիծաղում, և ձգտեն իրենց շրջապատում մի բան փոխել:
– Ինչպե՞ս եք վերաբերվում հայաստանյան հումորին:
– Միշտ ասում եմ՝ հայերը հումորի մեծ շնորհք ունեն, լավ հումոր ունենք, բայց ծիծաղելու հետ պրոբլեմ ունենք, որովհետև ծիծաղը մեզ մոտ թեթև լինելու նշան է դիտվում, քանի որ, եթե մեկը մի քիչ շատ է ծիծաղում, լավ աչքով կարող են չնայել նրան:
– Աշխարհի ո՞ր երկրում են հայերը լուրջ:
– Հայաստանում: Բայց «լուրջ» բառի լավ իմաստը նկատի չունեմ, այլ՝ մյուս: Անտանելի լուրջ են Հայաստանում: Մի տեսակ արհեստական լրջություն է: Խնդիր ունեն լիաթոք ծիծաղելու:
– Իսկ ո՞ր երկրում են անլուրջ:
– Լիբանանում: Երևի կյանքի դժվարություններն են նրանց ստիպել մի քիչ ավելի թեթև լինել: Ընդհանրապես, Միջին Արևելքում թեթևություն կա, որ ինձ համար շատ գնահատելի է, Միջերկրականի ափին ապրող ժողովուրդներն առհասարակ այլ աշխարհայացք ունեն:
– Իսկ ամերիկացինե՞րն ինչպիսին են:
– Մակերեսային, ինչպես ասում են:
– Վահե, Ձեր հումորը լիովին հասկանալի է բոլոր այն հայերին, որոնք սփյուռքի հետ ինչ-որ առնչություն են ունեցել: Իսկ ի՞նչ անեն այն հայերը, որոնք սփյուռքի հետ երբևէ չեն առնչվել, ինչպե՞ս վերաբերվեն Վահե Բերբերյանին:
– Առհասարակ, հումորը հասկանալի է լինում, եթե լեզուն է հասկանալի լինում: Իմ հումորը, կարծում եմ, բոլորին է հասկանալի: Սկզբնական շրջանում ներկայացումներս անգլերենով էին, և տեսնում էի, որ նույն ընդունելությունն էր ունենում, անկախ նրանից՝ ես հայերի՞ մասին էի խոսում, թե՞ ամերիկացիների: Ինձ թվում է՝ ընդհանուր առմամբ, հայերին հասկանալի է, որովհետև սփյուռքյան իրականությունը` իր պահպանողականությամբ և շատ այլ երևույթներով, քիչ է տարբերվում հայաստանյան իրականությունից:
– Նույնն ուզում եմ ասել Ձեր վեպերի մասին, սփյուռքահայ ժամանակակից գրականության երկու հրաշալի երգիծական վեպերը՝ «Նամակներ Զաաթարեն» և «Հանուն հոր և որդու», հայաստանցի ընթերցողին անծանոթ են:
– Միշտ մտածում եմ այդ մասին: Եվ շատ եմ ուզում` այստեղի ընթերցողը ծանոթանա այդ վեպերին: Բայց անկեղծ մի բան ասեմ. ես 15-16 տարեկանից ագահորեն կարդում եմ արևելահայերեն գրականություն, դասականներից մինչ ժամանակակից հեղինակներ: Բոլոր նոր գրքերը հայրս բաժանորդագրվում և ստանում էր, մինչև հիմա սովետական գրքերի հոտը քթիս մեջ է: Զարմանում եմ, թե ինչո՞ւ հայաստանցին վերապահում պիտի ունենա արևմտահայերեն կարդալու, մանավանդ ժամանակակից սփյուռքահայ գրականություն: Կուզենայի` դա չլիներ, և լավ կլիներ, որ այնպես չմոտենային, թե սփյուռքի մեջ ստեղծվողը հեռու է արվեստի չափանիշներից:
– Ես կուզենայի, որ ընթերցողը ծանոթանար հատկապես Ձեր «Նամակներ Զաաթարեն» երգիծական վեպին, որն օտար երկրներում Հայաստանի կառավարության դիվանագիտական բարքերն է քննադատում և այդ առումով անգերազանցելի գործ է:
– Այո, արժե: Ոչինչ չի փոխվել: Այնպիսի «հետաքրքիր» երկրների մեջ են դեսպանատներ բացել, այնպիսի «խորը» դիվանագիտական հարաբերություններ են ընթանում այդ երկրներում, որ «Նամակներ Զաաթարեն» վեպը նորից կարելի է տպել և կարդալ:
Այնքան եմ ճանապարհորդում, այնպիսի անհայտ երկրներ եմ գնում, բոլոր տեղերում հայերը մի բան բացել, զբաղվում են: Մեկ էլ կորած ցեղախմբերի պես` հանկարծ դիմացդ են դուրս գալիս, ու ցավալին այն է, որ սկսում են դժգոհել, թե իրենց երեխաները հայերեն չեն խոսում: Դե, եթե դու գնացել ես Աֆրիկայի մի հեռավոր անկյունում աշխատում ես, սևամորթների մեջ ես ապրում, երեխադ որտեղի՞ց հայերեն խոսի: Կամ՝ ԱՄՆ-ի տարածքում ճամփորդելու ժամանակ, մեկ էլ, ասենք, Ռեյսինում մի հայ է գտնվում և ցավ է հայտնում, որ իր երեխան հայերեն չի խոսում:
Այսպիսի բացարձակ աբսուրդ վիճակներ միայն մեր ազգին են բնորոշ: Հայերը նաև տարօրինակ ազգ են: Հայ են ուզում մնալ, բայց միայն իրենց թելադրած պայմաններով:
– Իսկ ո՞ւր է այսօր Վահե Բերբերյան գրողը:
– Պետք է ասես` վիպագիրը, որովհետև վեպ, այո, վաղուց չեմ գրել, բայց գրականության մեջ եմ եղել, սցենարներ եմ գրել. «Պարոն Կարպիսը», «Կյանքը» ինձ համար կարևոր գործեր են, որոնք գրվեցին վերջին տարիներին: Դրանք կրկին հայ իրականության թաքնված ու չերևացող շերտերն են վեր հանում: Ֆիլմի սցենարներ էլ եմ գրել, այնպես որ, երբեք գրականությունից դուրս չեմ եղել: Երկու տարի է՝ անգլերենով մի վեպի վրա եմ աշխատում, բայց մի տեսակ դավաճանություն զգացի, որ հայերեն չեմ գրում, և հիմա դադարեցրել եմ:
– Դուք շատ եք ճանապարհորդում, հոգնեցուցիչ չէ՞:
– Աշխատանքիս, ապրելուս ձևն է արդեն դարձել, միշտ օդանավերի մեջ եմ, հյուրանոցներում: Ես Հայաստանը շատ եմ սիրում, և եթե դատապարտված լինեմ այլևս չճամփորդել, չի բացառվում, որ տարվա ուղիղ կեսն այստեղ անցկացնեմ: Բայց առայժմ ընտանիքս, ընկերներս Լոս Անջելեսում են, և կարելի է ասել՝ այնտեղ եմ ապրում: Իսկ եթե իմանամ, որ ամբողջ տարին ԱՄՆ-ում եմ անցկացնելու, կմեռնեմ: Ես բոլոր քաղաքներն էլ սիրում եմ: Իմ տունը դարձել է աշխարհը, իսկ քաղաքները՝ ամեն մեկը մի սենյակ են ինձ համար:
– Ագա՞հ եք:
– Այս հարցում` ոչինչ, թող ագահ լինեմ, ընդհանրապես քչաբավ եմ: Երբեք չեմ ասում՝ երանի սա էլ ունենայի, երանի այն էլ ունենայի… Գոհ եմ իմ ունեցածից:
– Ի՞նչ կարող է անել մեկը, որ զարմացնի Վահե Բերբերյանին:
– Եթե ինձ ատի մեկը՝ շատ կզարմանամ, քանի որ ինքս ամեն ինչ անում եմ, որ բոլորը լավ զգան, ազնիվ ու բարեկիրթ լինեն, չնայած չեմ կարող ասել, թե թշնամիներ չունեմ, նրանք միշտ կան, ու չգիտեմ՝ ինչո՞ւ:
– Ձեր ներկայացումների հիմնական հերոսը՝ Ձեր մայրը, կրկին կա՞ այս ներկայացման մեջ:
– Այո, «Եթե»-ի հիմնական հերոսներից է: 80-անց է արդեն մայրս, բայց չի դադարում ինձ զարմացնել իր պահվածքով, խոսքերով, զգայունությամբ: «Եթե»-ն, առհասարակ, անձնական կյանքի մասին է, ի տարբերություն մյուս ներկայացումների: Այս ներկայացումն անձկության մասին է, հոգսի և սրտնեղության: Փորձել եմ ծիծաղի միջոցով խոսել ժամանակակից մարդուն տանջող այդ զգացումների մասին:
