«Կարծում եմ, որ նա հենց այն մարդն է, ով ցանկանում է կապեր և կամուրջներ կառուցել». Մեծ Բրիտանիայի դեսպանը՝ Հ. Աբրահամյանի մասին. «Ժամանակ»
«Ժամանակի» զրուցակիցն է ՀՀ-ում Մեծ Բրիտանիայի դեսպան Քեթրին Լիչը:
– Տիկին դեսպան, վստահ եմ` հետևում եք հայաստանյան վերջին իրադարձություններին. նկատի ունեմ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի հրաժարականը և Հովիկ Աբրահամյանի նշանակումը վարչապետի պաշտոնում: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Տ. Սարգսյանի հրաժարականը, ում հետ սերտորեն համագործակցել եք իր պաշտոնավարման ժամանակ: Համաձայն որոշ տեղական փորձագետների` Տ. Սարգսյանը ստիպված է եղել հրաժարվել պաշտոնից, քանի որ ընդգծված դիրքորոշում է ունեցել ԵՄ ասոցացման հարցում:
– Մեր տեսակետից, Արևմուտքի տեսակետից, բավական երկար ժամանակ է վեց տարի լինել վարչապետի պաշտոնում: Ենթադրում եմ, որ մի շարք` թե՛ քաղաքական, թե՛ անձնական իրադարձություններ տեղի ունեցան, որոնք թելադրեցին, որ եկել է առաջ շարժվելու ժամանակը: Իհարկե, վարչապետ Սարգսյանը ԵՄ հետ Հայաստանի ասոցացման բանակցությունների մեծ ջատագովն է եղել:
– Չնայած սեպտեմբերի 3-ին որոշվեց դադարեցնել այդ բանակցությունները, և այժմ նա Մաքսային միության ջատագովն էր:
– Մեզ համար դժվար է հասկանալ այդ որոշման փոփոխությունը: Գիտեմ, որ ԵՄ մեր գործընկերները գնահատում էին նրա մոտեցումը ԵՄ հետ Հայաստանի բանակցություններում և իրեն համարում կառուցողական գործիչ:
– Դուք անձամբ ճանաչո՞ւմ եք վարչապետին:
– Մենք հանդիպել ենք նրան ԱԺ խոսնակի պաշտոնում և բավականին երկար զրույց ենք ունեցել: Չեմ կարող եմ ասել, որ նրան լավ եմ ճանաչում, և սպասում եմ մեր նոր համագործակցությանը:
– Իսկ իր տեսլակա՞նը Եվրամիության և Հայաստանի հետագա համագործակցության ու հարաբերությունների խորացման առումով:
– Ներկայում բարդ է ասել, քանի որ, օրինակ` Միացյալ Թագավորության դեպքում նա մեծապես նպաստել է երկու երկրների համագործակցությանը: Մեր վերջին հանդիպման ժամանակ նա ինձ խնդրեց հնարավորինս նպաստել մեր երկու երկրների խորհրդարանականների միջև ամուր կապերի հաստատմանը: Այնպես որ, կարծում եմ, որ նա հենց այն մարդն է, ով ցանկանում է կառուցել կապեր և կամուրջներ, և հուսով եմ, որ նա դրա համար կգտնի ճիշտ գործիքներ:
– Միացյալ Թագավորությունը այդքան էլ ակտիվ չի եղել Եվրամիության Արևելյան գործընկերության ծրագրում. Շվեդիան և Լեհաստանն են եղել ծրագրի ակտիվ առաջատարները: 2013թ. նոյեմբերին կայացած Վիլնյուսի գագաթնաժողովից հետո Դուք բավարարվա՞ծ եք այդ քաղաքականության արդյունքներից` հաշվի առնելով Ուկրաինայի և Հայաստանի վերջին իրադարձությունները:
– Արևելյան գործընկերության նպատակն է եղել այս վեց երկրների հետ զարգացնել և խթանել եվրոպական ինտեգրումը: Այս կարճ ժամանակահատվածում, կարծում եմ, այն բավականին հաջողել է, քանի որ Գործընկերության անդամ երկրների մեծ մասում տեղի է ունեցել առաջընթաց: Ուկրաինայի իշխանությունը ստորագրել է Ասոցացման պայմանագրի քաղաքական մասը և մտադիր է մնացած մասը ստորագրել նախագահական ընտրություններից հետո: Ուստի այն աշխատանքը, որը մենք կատարել ենք Ուկրաինայի հետ, հնարավոր կլինի իրագործել:
Իսկ Հայաստանի դեպքում… Իհարկե, մեզ հիասթափեցրեց Հայաստանի՝ սեպտեմբերին կայացրած որոշումը, քանի որ ԵՄ հետ Ասոցացման պայմանագրի շուրջ բանակցություններն ընթանում էին չորս կամ հինգ տարի, դա ժամանակի և ջանքերի ներդրում էր: Սակայն չեմ կարծում, որ վատնում էր, քանի որ աշխատանքը, որը մենք կատարել ենք որոշ ոլորտներում, կարող ենք շարունակել, հատկապես այն ասպարեզներում, որոնց վրա չի ազդում Մաքսային միությանն անդամակցելու որոշումը, օրինակ` դատաիրավական բարեփոխումները, որտեղ, ինչպես գիտենք, առաջընթացը դանդաղ է ընթանում:
Ինչ վերաբերում է Ուկրաինայի դեպքերին` ակնհայտ է, որ Բրյուսելը պատրաստ չէր արձագանքել Ռուսաստանի ագրեսիային: Մեզ բոլորիս զարմացրեց վերջին ամիսներին, մասնավորապես` վերջին մի քանի շաբաթների ընթացքում տեղի ունեցածը: Վեց շաբաթ առաջ չէինք պատկերացնի, որ Ռուսաստանն ապօրինի կբռնակցի Ղրիմը: Կարծում եմ` ԵՄ-ը ԱՄՆ հետ փորձում է կիրառել բոլոր գործիքները` հասկացնելու Ռուսաստանին, որ այն, ինչ նա արեց` անօրինական է և անընդունելի: Ինչպես նաև փորձում է միջոց գտնել վերադարձնելու Ռուսաստանը երկխոսության սեղանին, որպեսզի կարողանանք համագործակցել:
– Արևմտյան պատժամիջոցները Ռուսաստանի նկատմամբ ունենում են մոծակի խայթոցի ազդեցություն:
– Պատժամիջոցները, որոնք մենք կիրառել ենք, ուղղված են եղել անհատների դեմ: Կարծում եմ, այժմ խոսքը գնալու է տնտեսական պատժամիջոցների մասին: Բայց չեմ կարծում, որ դրանք ունեցել են մոծակի խայթոցի չափ ազդեցություն: Եթե տեսնենք, թե ինչ կատարվել ռուբլու հետ…
– Պատժամիջոցները Ռուսաստանին ավելի ագրեսիվ են դարձրել:
– Այո՛, դա փաստ է: Բայց հարցն այն է, թե ինչ գործիքներ ենք կիրառում: Մենք պետք է մեր զինանոցի բոլոր գործիքներն օգտագործենք: Դրա մասն է հանրային կարծիքը, ինչպես նաև մեր գործընկերների կարծիքը: Այդ իսկ պատճառով, կարևոր է ՄԱԿ-ի ԳԱ-ում Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության վերաբերյալ ընդունված բանաձևը, նաև կարևոր է այն աշխատանքը, որը մենք կատարում ենք Եվրախորհրդում, ԵԱՀԿ-ում` վերջապես հասնելու համաձայնության, որ մենք կարող ենք մոնիտորինգային թիմ տեղակայել Ուկրաինայում: Այդ բոլոր խողովակներով աշխատելը շատ կարևոր է, որպեսզի ճիշտ ուղերձ հղենք, ինչպես նաև ճշգրիտ փաստեր ստանանք: Կարևոր է, որ կարողանանք հակազդել ապատեղեկատվությանը և աշխատել փաստային հիմքերի վրա:
– Դուք մտահոգված չե՞ք, որ Ռուսաստանը կփորձի բռնակցել Լեռնային Ղարաբաղը և Մերձդնեստրը, ինչպես արեց Ղրիմի դեպքում` խախտելով միջազգային իրավունքը, առանց համագործակցելու որևէ մտադրության միջազգային հանրության հետ:
– Մենք անհանգստացած ենք Ռուսաստանի հաջորդ քայլերով: Գլխավոր թեժ կետը արևելյան Ուկրաինան է, քանի որ հենց այնտեղ տեսանք ակտիվ հակազդում, մի համակարգված ծրագիր` գրավելու գլխավոր շենքերը արևելյան մի շարք քաղաքներում:
Եվ դրանք շատ մտահոգող զարգացումներ են: Գիտեմ, որ իմ երկրի վարչապետն ու արգործնախարարը խորապես մտահոգված են: Վերջին նիստին այդ հարցը քննարկվել է ԵՄ արտաքին գործերի խորհրդում: Մենք անընդհատ ուղերձներ ենք հղում Ռուսաստանին, որ կա սեղանի շուրջ նստելու և խնդրի հանգուցալուծման համար քաղաքական լուծում գտնելու հնարավորություն: Հինգշաբթի օրը նախատեսված են բանակցություններ Ռուսաստանի, Ուկրաինայի, Միացյալ Նահանգների և Եվրամիության միջև: Լիահույս եմ, որ դա կլինի խնդրի դրական լուծման առաջին քայլը, ինչպես նաև կլինեն հետագա քայլերը, օրինակ` ուկրաինական սահմանի երկայնքով մեկ ռուսական զորքերը հետ քաշելը:
– Հավանաբար երկու-երեք շաբաթ է արդեն, ինչ Ռուսաստանի զորքերը ուկրաինական սահմանին են:
– Այո: ԵԱՀԿ-ի միջոցով, վերջին փորձը եղել է Կանադայի կողմից ապրիլի 11-ին, Վիեննայի փաստաթղթի շրջանակում ևս մեկ հարցում է եղել, որպեսզի Ռուսաստանը մանրակրկիտ տեղեկատվություն տրամադրի այդ շրջանում իր զորքերի շարժի մասին: Ռուսաստանը հրաժարվել է համագործակցել: Սակայն, կրկնեմ, որ պետք է շարունակել օգտագործել այդ մեխանիզմները, որոնք մենք կառուցել ենք Եվրոպայում վերջին 20, 30, 40 տարիների ընթացքում` ստեղծելու վստահություն և գտնելու մեխանիզմներ՝ խնդիրները լուծելու համար:
– Հակառակ դեպքում…
– Հակառակ դեպքում մենք բոլորս շատ մտահոգված ենք ապագայի համար: Եվրամիության կողմից այժմ քննարկվող պատժամիջոցները շատ արդյունավետ են, որոնք ուղղված են Ռուսաստանի մասնավոր սեկտորներին: Կարծում եմ` պատժամիջոցների երրորդ ալիքը ավելի լայն ծածկույթ կունենա, քան անհատները: Այն ուղղված է տնտեսական սեկտորներին: Իրականում այս ոլորտը դեռ աշխատանք է պահանջում, որն ընթացքի մեջ է արդեն 2007-08թթ.-ից և միտված է բարձրացնելու Եվրոպայի ճկունությունը, էներգիայի մատակարարման տեսանկյունից, էներգիայի մատակարարման դիվերսիֆիկացման բարձրացման տեսանկյունից: Դա առաջնային ոլորտներից է:
– Եթե Ռուսաստանը որոշի ինքնուրույն սկսել բոլորովին նոր գործընթաց, ո՞րը կլինի Արևմուտքի արձագանքը:
– Արձագանքը կլինի այն ժամանակ, երբ այդ հարցը հայտնվի: Բայց, որքանով ես եմ տեղյակ, Ռուսաստանը նույնպես գնահատում է այս ֆորմատը: Մինչև կլինեն հակառակ տեսակետներ, կարևոր է շարունակել այս ֆորմատի ներքո: Եթե հայտնվեն դրական և օգտակար առաջարկություններ, որպեսզի երկու կողմերը սկսեն համագործակցել ավելի արագ…
– Դա կլինի Ղարաբաղը բռնակցելու ամենահեշտ ճանապարհը:
– Ես ճիշտ եմ համարում ավելի կենտրոնանալ ներկա իրավիճակի վրա, քան պատկերացնել, թե ինչ կարող է պատահել ապագայում: Այնպես որ, մեր ջանքերը և ուշադրությունը պետք է ուղղված լինեն Ուկրաինայի վրա` խոչնդոտելու ներկա ճգնաժամի խորացումը արևելյան Ուկրաինայում և աջակցելու իշխանությանը իր հիմնական հարցում` նախապատրաստվել մայիսի վերջին կայանալիք նախագահական ընտրություններին, ինչպես նաև կայունացնել տնտեսությունը և վերացնել կոռուպցիան, որոնք բերել են ներկայիս ճգնաժամին: Կարծում եմ` պետք է ճգնաժամի լուծումներ գտնենք, և, ինչպես արդեն ասացի, Ռուսաստանին հստակ ուղերձներ տանք այն մոտեցումների մասին, որոնք մենք անընդունելի ենք համարում, բայց պահպանելով երկխոսության ճանապարհները, քանի որ մեզ պետք է Ռուսաստանը որպես գործընկեր` վերակառուցելու Ուկրաինան որպես բարգավաճ պետություն: Չեմ կարծում, որ որևէ մեկը ենթադրում է, որ Ուկրաինան ցանկանում է խզել բոլոր կապերը Ռուսաստանի հետ:
Մենք երբեք չենք դիտարկել սև ու սպիտակ ընտրության տարբերակը: Մենք կարծում ենք, որ զարգացած և ժողովրդավարական Ուկրաինան երկարաժամկետ հետաքրքրություն է ներկայացնում տարածաշրջանի համար: Քանի որ, ի վերջո, բարգավաճող և ժողովրդավարական երկիրը ամենակայուն երկիրն է և ավելի վստահելի գործընկեր է:
– Ժողովրդավարական հարևան պետություն ունենալը նաև Ռուսաստանի շահերից է բխում:
– Վերջին քսան տարիների ընթացքում դա հիմնարար սկզբունք է եղել Եվրամիության զարգացման համար: Երկկողմանի տնտեսական շահեր, հզոր ինստիտուտներ, վստահություն, ընդհանուր արժեքներ, հետաքրքրություններ: Սա եղել է Եվրոպայի հաջողությունը վերջին սերունդների պատմության մեջ:
Երկու սարսափելի համաշխարհային պատերազմներից հետո մենք կարողացանք հաղթահարել այդ անցումային շրջանները և այժմ հպարտ ենք անվտանգության և զարգացման համար: Հիմա շատ հեշտ է դիտարկել Եվրամիության վերջին տարիների դժվարությունները` եվրոյի հետ կապված ճգնաժամը, շատ հեշտ է դիտարկել Եվրամիության ինտեգրման բացասական կողմերը: Ես ավելի կենտրոնանում եմ, թե ինչ է Եվրոպան տվել, ոչ միայն իմ երկիրը, որը եղել Եվրամիության հիմնական երկրներից, այլ նաև Եվրամիության արևելյան երկրները, որոնք վերջին տարիներին են անդամակցել Միությանը:
– Մեզ հայտնի են Եվրամիության շահերը մեր տարածաշրջանում: Դրանք տարբերվո՞ւմ են Միացյալ Թագավորության շահերից: Ձեր երկիրն ունի՞ իր՝ առանձին շահերը մեր տարածաշրջանում:
– Մենք կիսում ենք Եվրամիության անդամների շահերը` լինել կայուն, ապահով և բարգավաճ: Մենք հստակ գիտակցում ենք, որ մեզ համար ռիսկային է, եթե այդ երկրները ձախողեն: Եթե այդ երկրներում տեղի ունենա ընդհարում: Կամ քաղաքական գործընթացներ տեղի ունենան, որոնք չեն լուծում հասարակության խնդիրները: Ուստի, կասեմ, որ մենք ունենք նույն շահերը: Բնականաբար, մենք հստակ տնտեսական շահեր ունենք Ադրբեջանում: Քանի որ «Բրիթիշ փետրոլիումը» ամենամեծ ներդրողն է այնտեղ, ինչը այդ երկիրը մեզ համար ավելի կարևոր է դարձնում: Եթե մենք դիտարկում ենք Հարավային Կովկասը որպես մեկ միավոր, ապա տարածաշրջանի անվտանգությունը կարևոր է մեզ համար Ադրբեջանի հետ համագործակցելիս:
– Իսկ Հայաստանի սահմա՞նը Իրանի հետ: Այն Հայաստանն ավելի կարևոր չի՞ դարձնում Արևմուտքի համար:
– Ընդունված է ասել, որ Հայաստանը գտնվում է արևմուտքի, արևելքի, հյուսիսի և հարավի միջև խաչմերուկին՝ ինչը իրականում ճշմարիտ է: Հարաբերություններն Իրանի հետ կարևոր են հենց Հայաստանի համար, ինչպես նաև Իրանի համար: Մենք հասկանում ենք դա: Եվ եթե Իրանը կարողանա միջազգային հանրությանը վստահություն ներշնչել, և Իրանի իշխանությունների միջուկային ծրագրերը ընդունելի լինեն, ապա կարծում եմ` շատ կարևոր և նպաստավոր տնտեսական հնարավորություններ կհայտնվեն: Բայց մենք դեռ չենք հասել այդ փուլին: Մենք բոլորս մեծ հույս ունենք, որ դա է լինելու Իրանի ապագան, քանի որ արդեն երկար ժամանակ է, որ Իրանը մեկուսացված է միջազգային հանրությունից, ինչը աննպաստ է այդ երկրի համար: Մենք հույս ունենք, որ առաջընթաց կարձանագրվի մոտ ապագայում:
– Իսկ Հայաստանը Իրանի ապագա ծրագրերում ներգրավվա՞ծ է:
– Այն կարող է շահավետ լինել, իհարկե: Ավելի բարգավաճ Իրանը միայն շահեկան կլինի Հայաստանի համար: Կարծում եմ` Հայաստանն ունի մեծ հնարավորություններ, եթե մենք հասնենք այդ փուլին: Մենք բոլորս գիտենք, թե որքան կարևոր է դա: Բոլոր կողմերը պետք է նպաստեն այդ գործընթացին` ունենալով մեծ հավատ:
– Դուք նշեցիք, որ Ուկրաինան ստորագրելու է ԵՄ ասոցացման պայմանագրի քաղաքական մասը: Առաջին մասը ստորագրվել է մի քանի շաբաթ առաջ: Չե՞ր կարող նույնը անել Հայաստանը, քանի որ Հայաստանը դեռ սեպտեմբերին հայտարարում էր, որ պատրաստ է ստորագրել Եվրամիության հետ համաձայնագրի քաղաքական մասը, բայց Շվեդիայի արտգործնախարար Կարլ Բիլդտը իր վերջին հարցազրույցներից մեկում նշեց, որ Հայաստանն այլ լիգայում է:
– Ասոցացման համաձայնագիրը քաղաքական ընդհանրության տեսակ է, որ գոյություն ունի տարբեր ոլորտներում: Հիմա մենք, օրինակ, տեսնում ենք հայերի, որոնք գալիս են ու պաշտպանում Ռուսաստանի վարած քաղաքականությունը Ուկրաինայի դեմ: Այնպես որ, ես չեմ կարծում, որ նրանք այլևս պատրաստ են նույն քաղաքական լիգայում լինել մեզ հետ:
– Չե՞ք կարծում, որ այս տեսակետը կարող է հիասթափեցնել քաղաքացիական հասարակության անդամներին, այն մարդկանց, ովքեր այսօր էլ շարունակում են պայքարել Եվրամիության հետ Հայաստանի հարաբերությունների խորացման համար:
– Ես այլ կերպ կձևակերպեի: Կարլ Բիլդտի նպատակը, որը Արևելյան գործընկերության մեծ ջատագով է, և իր երկիրն այդ համագործակցության գաղափարի հիմադիրներից է, Հայաստանը վտարելը չէ: Կարծում եմ` կա գործնական խնդիր, որին նա հղում է կատարում. դա հիմնականում այն է, որ ասոցացման համագործակցությունը, ինչպես բանակցվել է, իր ամբողջ ընթացքում հղումներ ունի ԽՀԱԱԳ-ին (Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի գոտի), տնտեսական հարաբերություններին: Այնպես որ, այդքան էլ հեշտ չէ ասել` մենք չենք ստորագրի այս երեք բաժինները, այլ պարզապես կստորագրենք այս երկու բաժինները:
Գոյություն ունի գործնական խնդիր, որը չի վերաբերում Ուկրաինային, քանի որ Ուկրաինան նշել է, որ պատրաստ է ստորագրել ամբողջ փաթեթը: Ուստի, որպես քաղաքական ազդանշան, մենք ստորագրել ենք մի քանի քաղաքական բաժիններ, որպես մեկնարկային քայլ` ունենալով մտադրություն, որ մնացածը նույնպես պետք է ստորագրվի նախագահական ընտրություններից հետո: Կարծում եմ` Ուկրաինայի և Հայաստանի ինտեգրման մակարդակի վերաբերյալ կան տարբեր մտադրությունների տարբեր կատեգորիաներ: Մեկ այլ խնդիր է այն, որ Ասոցացման պայմանագիրը մեկ մեխանիզմ է. այն դիտարկվում է որպես մեկ փաթեթ ԽՀԱԱԳ-ի շրջանակներում: Բայց քանի որ Հայաստանը որոշել է այն մի կողմ դնել և վճռել է դառնալ Մաքսային միության անդամ, ապա մենք այժմ պետք է դիտարկենք այլ մեխանիզմ:
– Դուք դիտարկում եք մի փաստաթուղթ մշակել…
– Դա այն հարցերից է, որի մասին պետք է խոսել: ԱԳ նախարարների համատեղ հայտարարություն է եղել: Այժմ մենք պետք է աշխատենք համագործակցության այլ հիմքերի վրա: Ուղերձը, որ մենք տալիս ենք` այն է, որ նախևառաջ Հայաստանի համար է կարևոր հասկանալ, թե ինչ է ինքն ուզում: Հաշվի առնելով Հայաստանի պարտականությունները Մաքսային միության, այնուհետ Եվրասիական միության առջև` ո՞ր ոլորտները, ո՞ր սեկտորներն են մնում, որտեղ ԵՄ հետ համագործակցությունը կարող է աշխատել: Մեզ պետք է Հայաստանի հստակ դիրքորոշումը համագործակցության ոլորտների վերաբերյալ: Հետո մենք կարող ենք այն պաշտոնապես ամրագրել փաստաթղթով:
– Որո՞նք են Ձեր ենթադրությունները Հայաստանի վերաբերյալ:
– Շատ ուրախ եմ տեսնել, որ անմիջապես Մաքսային միությանն անդամակցելու որոշումից հետո համագործակցությունը շարունակվել է` չցանկանալով խզել հարաբերությունները Բրյուսելի հետ: Ձեռք բերած նվաճումները զարգացնելու և ընդլայնելու ցանկություն կա: Դա ինձ համար զարմանալի չէ, քանի որ, կարծում եմ, մենք հասկացանք, որ որոշումը եղել է գործնական, և կան ոլորտներ, մասնավորապես, ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների ոլորտում, որտեղ Հայաստանը կարող է սովորել եվրոպական փորձից, ինչը չի կարող անել Մաքսային միության այլ անդամ պետություններից: Մենք բոլորս զարմացել էինք դրական ուղերձներից: Միանշանակ, մեր մտադրությունն է նպաստել դրանց և փորձել տալ հնարավորինս շատ հնարավորություններ:
Ամբողջությամբ կարդացեք «Ժամանակի» այսօրվա համարում։
