«Մեդիաուժի չարաշահումը կարող է վտանգավոր հետևանքներ ունենալ»

Ասում է «Ալ Ջազիրա»-ի լրագրող Թանյա Կուտսուզյանը

Լրագրող Թանյա Կուտսուզյանը (Tanya Goudsouzian) մեր հայրենակիցն է, աշխատում է արևելյան խոշոր «Ալ-Ջազիրա» մեդիացանցի անգլերեն խմբագրությունում: Ծնվել է Կանադայում, համալսարանն ավարտելուց հետո որոշել է աշխատել Արևելքում, որտեղ էլ ձևավորվել է լրագրողի նրա կարիերան: Հաճախ ստիպված է եղել իր ռեպորտաժները վարել Արևելքի ամենաթեժ կետերից: «168 Ժամ» թերթին նա պատմեց իր անցած ճանապարհի և արևելյան մեդիա դերակատարման մասին՝ շրջանցելով «Ալ-Ջազիրայի» մասին հարցերը. դա այդ մեդիացանցի ներքին հայեցակարգն է՝ լրագրողը չի խոսում խմբագրության մասին, քանի դեռ այնտեղ է աշխատում, սակայն Թանյայի քաղաքական հոդվածները կարելի է կարդալ www.aljazeera.com-ում:

– Թանյա, ինչպե՞ս ընտրեցիք լրագրողի մասնագիտությունը:

– Պատմություն պատմելը, համենայնդեպս՝ բանավոր ձևով, հայերին բնորոշ հատկություններից է: Եվ ես հավատում եմ, որ լրագրությունը, ըստ էության, հենց պատմություն պատմել է: Միշտ հիացած եմ եղել Արևելքի պատմություններով: Մեծանալով Մոնրեալում` շատ էի սիրում լսել տատիկիս ռոմանտիկ պատմություններն իր ապրած քաղաքների մասին՝ Կահիրե, Ալեքսանդրիա և Իզմիր: Դրանք այն քաղաքներն են, որ ժամանակին համամարդկային նշանակություն ունեին և գրավիչ էին, իսկ այժմ ընկղմված են անվերջանալի ճգնաժամերի մեջ, կամ էլ՝ զրկվել են իրենց հին միջավայրերից:

Երբ ընդունվեցի համալսարան, ընտրության առջև էի՝ կամ զբաղվել լուրջ ու մի քիչ էլ կարծր մասնագիտություններից մեկով, ինչպիսիք են` իրավագիտությունը, ճարտարագիտությունը, հաշվապահությունը և այլն, կամ էլ՝ հետևել իմ սրտին:
Ի վերջո, որոշեցի, որ ուզում եմ ավելին իմանալ տատիկիս կորցրած աշխարհի մասին: Այսպիսով, սկսեցի ուսումնասիրել Քաղաքագիտություն և Միջին Արևելք: Իմ ազգությունն իմ մեջ հետաքրքրություն առաջացրեց սկսելու մասնագիտությունս, բայց երբեք չեմ նախընտրել մասնագիտանալ հայկական հարցերում: Գործունեության ընթացքում շատերին է զարմացրել այն հանգամանքը, որ լինելով հայ՝ ես ո՛չ խոսում էի ռուսերեն, ո՛չ էլ մասնագիտացած եմ հետխորհրդային հայաշխարհի հարցերում: Մարդիկ հակված են ենթադրելու, որ, եթե դու հայ ես, հետևաբար` մասնագետ ես քո ազգային հարցերում:

… Ո՞վ գիտի` միգուցե ժառանգել եմ իմ տատիկի՝ պատմություններ պատմելու հատկությունը: Բայց ես իմ կյանքի վերջին 15 տարիներն անցկացրել եմ Միջին Արևելքի տարբեր քաղաքներում՝ փնտրելով պատմություններ, որոնք ներշնչում էին ինձ, և որոնց կարիքը զգում էի… Օրինակ, մի պատմություն աֆղանցի ծերացող արքայազնի մասին, ով ցանկանում էր վերադառնալ պատերազմներից բզկտված իր հայրենիքը` մասնակցելու վերակառուցմանը, կամ էլ Իրաքի մի քուրդ կոմունիստի մասին, ով, հակառակ կրկնվող ահաբեկչական գործողություններին, շարունակում էր պայքարել իր ժողովրդի ազատագրման համար: …Լրագրությունը, անկասկած, ձանձրալի մասնագիտություն չէ, քանի որ աշխարհը երբեք պատմությունների պակաս չի ունենում:

– Իսկ ինչպե՞ս մուտք գործեցիք «Ալ-Ջազիրա»:

– Սկզբում նրանց համար առանց պայմանագրի աշխատում էի Իրաքից և Աֆղանստանից, հետո արդեն պայմանագրով՝ 2011-ից, աշխատել եմ հեռուստատեսությունում, երկու ամիս առաջ տեղափոխվեցի կայքէջ: Երկար ժամանակ ազգությամբ միակ հայն էի «Ալ-Ջազիրայի» ցանցում: Այս տարի հեռուստատեսությունում մեզ միացավ ևս մեկ հայ՝ Փոլ Չադերջյանը, ով նաև «Սիվիլնեթի» համար է աշխատում:

– Ձեր կենսագրության մեջ կարդացի նաև, որ Իրաքում հիմնել եք առաջին անգլերեն թերթը: Ի՞նչ թերթ էր դա, տպագրվո՞ւմ է այսօր:

– Թերթը հիմնվել է 2006 թվականին և փակվել 2011-ին: Նպատակը տեղեկատվության անգլալեզու աղբյուր ստեղծելն էր օտարերկրացիների համար, ովքեր այցելում էին Իրաքյան Քուրդիստան: Այն կոչվում էր «SOMA DIGEST»: SOMA-ն քրդերեն նշանակում է՝ հեռանկար: Մենք լավ շրջանառություն ունեինք, և թերթը շատ հայտնի էր: Բայց ֆինանսավորման աղբյուրները սպառվեցին, և չկարողացանք շարունակել գործը: Այսպիսով, այն գործեց չորս տարի:

– Լրագրությունն Արևելքում և Ծոցի երկրներում ի՞նչ առանձնահատկություն ունի:

– Աշխարհի այս հատվածում խնդիրը շատ հստակ ու խիստ սահմանափակումներն են: Կան սահմաններ, որոնք չպետք է խախտել: Իհարկե, կան հսկայական թեմաներ ու հարցեր, որոնք լուսաբանման և քննարկման կարիք են զգում, բայց եթե դուք ցանկանում եք ապրել և աշխատել այդ շրջաններում, պետք է հասկանաք և ընդունեք այդ սահմանափակումները: Բացի այդ, լրատվամիջոցներն այստեղ համեմատաբար նորություն են: Պարսից Ծոցի երկրները համեմատաբար երիտասարդ են, և ԶԼՄ-ի` որպես «հսկիչ շուն» լինելու գաղափարը` բացահայտելու անարդարություններն ու քննադատելու կառավարությանը կամ հասարակությանը, ուղղակի անընդունելի է այնտեղ: Տեղական լրատվամիջոցները հիմնականում ողողված են այնպիսի վերնագրերով, ինչպիսիք են՝ «Էմիրը հանդիպեց դեսպանի հետ», կամ «Փառատոնը կայացել է», և այլն: Կան շատ իրադարձություններ և հարցեր, որոնց մասին չի նշվում տեղական մամուլում, որովհետև դրանք քաղաքական տեսանկյունից շատ «նուրբ» հարցեր են: Միգուցե մի քանի տարի հետո իրադրությունը փոխվի՞, կամ գուցե նաև չփոխվի՞…

– Այդ առումով լրագրողի կյանքը վտանգվա՞ծ է այդ երկրներում:

– Որոշ երկրներում, որտեղ ես ապրել ու աշխատել եմ, եթե զգույշ չլինես, կարող ես խնդիրներ ունենալ: Արաբական ծոցի քաղաքներում լրագրողի կյանքը վտանգի տակ չէ: Դրանք փոքր, ենթակառուցվածքների առումով` պատշաճորեն զարգացած քաղաքներ են, ուր կառավարությունն ամուր հսկողություն ունի: Քիչ հավանական է, որ ձեզ կկրակի դիպուկահարը կամ կհարվածի ռումբը, թեև, ինչպես ասում են՝ երբեք մի՛ ասա՝ երբեք: Բայց անվտանգությունը, որպես կանոն, լավ պահպանվում է: Այլ երկրներում, ինչպիսիք են՝ Աֆղանստանը կամ Իրաքը, որոնք ևս կոնֆլիկտային իրավիճակներում են, ռիսկն ավելի ակնհայտ է. սովորական մարդիկ զինված են, թեթև հրազենը, նույնիսկ՝ «Կալաշնիկովը», շատ հասանելի են, և կառավարությունը վերահսկողություն չունի երկրի բոլոր շրջանների վրա: Զինվորական դիկտատուրան գերակշիռ դեր ունի, իսկ տիրող աղքատությունը հանգեցնում է ռադիկալիզմի: Նման երկրներում, անշուշտ, պետք է շատ զգույշ գործել:

– Առայսօր ի՞նչ վտանգներ եք հաղթահարել:

– Երբ ես երիտասարդ ու միամիտ էի, ավելի անշրջահայաց էի իմ մոտեցումներում: 2002 թվականին 25 տարեկան էի, երբ առաջին անգամ այցելեցի Աֆղանստան: Աֆղանստանի դեսպանը, ով շատ արժանապատիվ մարդ էր, սկզբից հրաժարվեց ինձ վիզա տրամադրել, որովհետև զգում էր, որ ինձ պես միամիտ ու երիտասարդ կինն ուղղակի չի կարող փորձանքի մեջ չհայտնվել:

Ստիպված էի երկրորդ անգամ գնալ դեսպանատուն և խնդրել այնքան, մինչև նա վարանելով` համաձայնեց տալ ինձ անցաթուղթ: Այդ օրերին Աֆղանստանում պարետային ժամ էր, և մարդկանց մեծ մասը քաղաքում տեղաշարժվում էր զինյալ պահակախմբի ուղեկցությամբ` նույնիսկ ռեստորան հաճախելիս…

– Եվ ինչպե՞ս ընդունեցին երիտասարդ ու գեղեցիկ կնոջն Աֆղանստանում:

– Այսպես ասեմ. աֆղաններն իրենց արտաքին տեսքով այդքան էլ չեն տարբերվում հայերից, պարսիկներից կամ մեր տարածաշրջանի այլ ազգերից: Շատերը կասեն, որ ես կարող էի դիտվել նույնիսկ՝ որպես աֆղան հայրենադարձ, ասենք, այն աֆղաններից, ովքեր բնակվել են Եվրոպայում կամ ԱՄՆ-ում և վերադարձել են պատերազմից հետո: Ես այնքան ուշադրություն չէի գրավում, որքան որոշ շիկահեր արևմուտքցի կանայք, ովքեր համառորեն շեշտում էին իրենց ֆեմինիզմը՝ շրջելով առանց գլխաշորի:

Հնարավոր է՝ որոշ մարդիկ չհամաձայնեն իմ մոտեցումների հետ, բայց որտեղ էլ գնամ, ջանում եմ հարգել տվյալ երկրի հագուստը կամ դրեսս-կոդը: Այսպիսով, Աֆղանստանում ես կրում էի գլխաշոր, հաճախ նաև՝ իրենց տարազը, երբ հարցազրույց էի վերցնում առավել պահպանողական գործիչներից, ինչպիսիք էին, ասենք, ցեղապետերն ու որոշ նախարարներ: Որոշ մարդկանց համար քո հագուստի ընտրությունը կարող է մեկնաբանվել` որպես վիրավորական նշան:

Ուրեմն, ինչո՞ւ ստիպել վատ տրամադրվել քո դեմ մարդուն, ով համաձայնել է հարցազրույց տալ: Եթե դուք հարգեք նրանց հագուստի և վարվեցողության չափանիշները, ապա, նրանք, ամենայն հավանականությամբ, կհավատան, որ դուք արդարացի կլինեք հարցազրույցը գրի առնելուց և տեքստից չեք կրճատի նրանց խոսքերը, ինչպես շատ լրագրողներ հակված են անելու:

– Ձեր կարծիքով՝ մեդիան կարո՞ղ է փոխել աշխարհը:

– Ես վստահ եմ, որ մեդիաուժի չարաշահումը կարող է վտանգավոր հետևանքներ ունենալ: Լրագրողներն ունեն մի կարևոր պարտականություն` մատուցել ճշմարտությունը և քարոզչություն չանել կամ էլ շահ հետապնդող պատմություններ չներկայացնել: Երբ այս սահմանները խախտվում են, մեդիան սկսում է վտանգավոր դեր կատարել: Եվ մարդկանց իրազեկելու փոխարեն՝ այն կարող է տանել արմատական հայացքների ու ծայրահեղականության: Այն գուցեև կարող է փոխե՞լ աշխարհը դեպի լավը… Բայց մեդիայի ուժի չարաշահման վտանգները շատ ավելի ուղղակի և ընդգրկուն են:

…Կարծում եմ` յուրաքանչյուր լրագրողի կարիերայում գալիս է մի պահ, երբ նա սկսում է զգալ, որ կարող է ճշմարտությունն ու նրա բոլոր նրբություններն ավելի արդարացիորեն ներկայացնել գեղարվեստական ստեղծագործությունների միջոցով, և նա սկսում է վեպեր գրել: Ես ինքս զգում եմ, որ մոտեցել եմ դրան:

– Ապրում եք Քաթարում, ուր տեղակայված է «Ալ-Ջազիրայի» գլխավոր գրասենյակը: Ինչպիսի՞ն է կյանքը Դոհայում, ո՞ւմ հետ եք շփվում աշխատանքից դուրս:

– Դոհան տարանցիկ քաղաք է, որտեղ շատ են այլ երկրներից եկած տարագիրները: Այդ է պատճառը, որ իմ ընկերների մեջ տարբեր երկրներից եկած ու տարբեր ծագման մարդիկ կան: Իմ ամուսինն իսպանացի է: Ուստի հասկանալի է, որ մենք չենք կարող շփվել բացառապես հայերի հետ: Մենք փորձում ենք և ժամանակ առ ժամանակ ներկա ենք լինում հայկական արարողություններին և իրադարձություններին, լինի դա Զատկի ամենամյա պարահանդեսը կամ Սուրբ Ծննդյան պատարագը: Բայց մենք նաև մասնակցում ենք իսպանական արարողություններին:

– Իսկ երեխանե՞րը. ի՞նչ միջավայրում են մեծանում:

– Նույնը կարող եմ ասել նաև երեխաներիս մասին: Իմ դստեր լավագույն ընկերներն իսպանացիներ և ֆրանսիացիներ են, որդուս ընկերները՝ լիբանանցի և պակիստանցի: Երբեմն ինձ անհանգստացնում է այն միտքը, որ իմ երեխաները դաստիարակվում են օտար միջավայրում` առանց իրենց մշակույթի, ինքնության հետ անմիջական կապ ունենալու, բայց մյուս կողմից` դրական է այն հանգամանքը, որ նրանք մեծանում են, այսպես ասած, կոսմոպոլիտ միջավայրում: Գուցե՞ դա նրանց հանդուրժողականություն կսովորեցնի և տարբեր միջավայրերի ու տարբեր մարդկանց հարմարվելու ունակություն:

…Ինքնությունն ինձ համար միշտ մեծ հարց է եղել, ինչպես նաև բոլոր այն հայերի համար, ովքեր սերնդեսերունդ ապրել են Հայաստանից դուրս: Մենք թափառականների ընտանիք ենք. ծնողներս Կահիրեում ծնված հայեր են, իսկ նրանց ծնողները Թուրքիայի տարբեր շրջաններից են: Բայց մենք մեր ինքնությունը լեզվի, կրոնի, ավանդույթների միջոցով միշտ պահել ենք:

Փորձում եմ նույնկերպ դաստիարակել նաև երեխաներիս, բայց դա դժվար է ոչ թե այն պատճառով, որ ամուսինս հայ չէգ Նա իրականում խրախուսում է ինձ՝ երեխաներին հայկական մշակույթին ծանոթացնելու հարցում: Խնդիրը Քաթարում հայ համայնքի բացակայությունն է: Հայկական համայնքն այստեղ փոքր է, և չկա որևէ համայնքային կենտրոն կամ հայկական եկեղեցի:

Իմ երեխաները կիսով չափ իսպանացի են, և նրանց ա՛յդ ինքնության պահպանումը ևս դժվար է Քաթարում: Փորձում եմ երեխաների հետ խոսել հայերեն, պատրաստում եմ հայկական ուտեստներ: Եվ հաճախ նրանց պատմում եմ մեր ընտանիքի պատմությունը, օրինակ, թե ինչպես նրանց նախապապերը մազապուրծ փախան այրվող Իզմիրից: Միակ բանը, որ կարող եմ անել, պատմություններ պատմելն է և հետաքրքրություն սերմանելը, որը, հուսով եմ, նրանց կստիպի ավելի շատ հարցերի պատասխաններ գտնել, երբ մեծանան: