«Եթե նա չստորագրեր այս տեղեկանքը, հո ես հիմա՞ր չէի, որ այն օգտագործեի իմ աշխատանքի մեջ»

Մոտ մեկ շաբաթ առաջ «168 Ժամի» խմբագրություն էր այցելել կենսաբանական գիտությունների դոկտոր-պրոֆեսոր Լյուդվիգ Մելքումյանը:

Վերջինս իր հարցազրույցում պատմում էր այն մասին, որ ԵՊՀ կենդանաբանության ամբիոնի դասախոս Էդուարդ Եղիազարյանը գրագողության և խարդախության միջոցով և «բարի քեռիների» կողմից աջակցություն ստանալով` պաշտպանել է իր ատենախոսությունը և դարձել կենսաբանական գիտությունների դոկտոր: Հարցազրույցից հետո մեզ հետ կապվեց Երևանի պետական համալսարանի պրոֆեսոր, կենսաբանական գիտությունների դոկտոր Էդուարդ Եղիազարյանը:

– Պրն Եղիազարյան, դոկտոր-պրոֆեսոր Լյուդվիգ Մելքումյանը Ձեզ մեղադրում է կոնկրետ գրագողության մեջ:

– Կցանկանայի նախ` նշել, որ Լյուդվիգ Մելքումյանը պրոֆեսոր չէ, թեև ինքն ամեն տեղ ներկայանում է` որպես պրոֆեսոր, սակայն նա պրոֆեսորի դիպլոմ չունի, ուղղակի իրեն PR անելու համար է այդպես ներկայանում: Բացի այդ, նա նշում է, որ ինքը տեղյակ չի եղել, և որ առանց իրեն է իմ պաշտպանությունը եղել: Կուզեմ նշել, որ ցանկացած մասնագիտական խորհրդում այդ մարդու ներկայությունը տհաճ է, որովհետև նա վարկաբեկված և գիտության համար, այսպես ասած, մեռած մարդ է, որովհետև նրան 1995-ին բռնել են կաշառակերության համար, և այդ ժամանակ նրա տանից հանեցին 140 հազար դոլար ու 11 տարի դատապարտեցին:

Այդ ժամանակ Լ. Մելքումյանը Խաչատուր Աբովյանի անվան Հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի դասախոս էր և ընդունելության քննությունների կենսաբանություն առարկայի հանձնաժողովի նախագահն էր, ով և ձախողեց այդ տարվա քննությունները: Այդ ժամանակ նրա հետ միասին ևս մի քանի հոգու նստեցրին բերդում: Հիշում եմ, անգամ տետր էր պահել, որտեղ գրել էր ազգանուններով, թե ով` որքան կաշառք է տվել, կամ որքան պետք է տա «նիսյայով»:

Ճիշտ է, նա 11 տարի չնստեց, սակայն մի քանի տարի նստելուց հետո, երբ դուրս եկավ բանտից, այդ խայտառակ դեպքից հետո նրան արդեն ոչ մեկը չէր ընդունում աշխատանքի: Ու նա արդեն ստիպված` սկսեց տարբեր մասնավոր ինստիտուտներում ժամավճարով դասեր տալ: Սակայն, այդ ամենից հետո, նա ասես բոլորի վրա չարացած է ու առիթ է գտնում «գրելու»: Նշեմ սակայն, որ անկախ ամեն ինչից, ես նրան տվել/նվիրել եմ իմ աշխատանքը, իսկ վերջինս, այնքան նույնիսկ չի «ֆայմել» և այդ թուղթը, որտեղ ես նշում եմ, որ «Նվիրում եմ իմ ընկերոջը` Լ.Մելքումյանին», կցել է իր բողոքների մեջ և ուղարկել այստեղ-այնտեղ` նշելով, սակայն, որ իմ աշխատանքից տեղյակ չէ:

– Ձեր աշխատանքը պաշտպանությունից առա՞ջ եք ուղարկել նրան, թե՞ հետո:

– Չեմ հիշում, բայց ես տվել եմ, սակայն դա կապ չունի: Բացի այդ, նա նշում է, որ իմ գիտական աշխատանքում հոդված եմ օգտագործել` առանց իր թույլտվության: Նշեմ, սակայն, որ ես համահեղինակն եմ այդ նույն հոդվածի, որի մասին խոսվում է և որից օգտվել եմ: Տեսեք` Մելքումյան, Հայրապետյան, Եղիազարյան (Ցույց է տալիս երեք էջից բաղկացած հոդվածն ու հեղինակների անունները: Հոդվածը տպագրվել է 1985թ.- Լ.Մ.): Այս հոդվածը տպագրվել է Երևանի պետական համալսարանի գիտական տեղեկագրում, որից արդեն 20-ից ավելի տարիներ են անցել, սակայն Ձեզ ցույց տամ ևս մի փաստաթուղթ, որտեղ պաշտպանությունից առաջ Լ.Մելքումյանը տեղեկանք է ստորագրել (ցուցադրում է Լ. Մելքումյանի ստորագրությամբ տեղեկանքը.- Լ.Մ.), որտեղ նշվում է, որ ինքը համաձայն է, որպեսզի տպագրված հոդվածների նյութերը Էդուարդ Եղիազարյանը, այսինքն` ես, օգտագործեմ իմ դոկտորական ատենախոսության մեջ:

Եթե նա չստորագրեր այս տեղեկանքը, հո ես հիմա՞ր չէի, որ այն օգտագործեի իմ աշխատանքի մեջ: Ինչ վերաբերում է 1985թ. գրված նշյալ հոդվածի երրորդ համահեղինակին` Հայրապետյանին, ապա նա ուսանող էր, Լ. Մելքումյանի ուսանողներից էր:

Այն ժամանակ Լ.Մելքումյանն աշխատում էր Խ. Աբովյանի անվան Հայկական պետական մանկավարժական համալսարանում, ուստի նա չէր կարող Երևանի պետական համալսարանի տեղեկագրում հոդված տպագրել: Մինչդեռ ես արդեն Երևանի պետական համալսարանի դասախոս էի, իսկ մենք մոտ ընկերներ էինք և նույն ուղղությամբ էինք աշխատում. Նա հոդված բերեց, ասաց, թե` խնդրում եմ, օգնի տպագրենք, ես էլ ասացի` բեր, հոդվածը կնայեմ, իմ լրացումները կանեմ, հետո կտանք տպագրության, և այդպես այդ հոդվածը տպագրեցինք, իսկ երբ հարցրեցի, թե ո՞վ է Հայրապետյանը (երրորդ համահեղինակի մասին է խոսքը.- Լ.Մ.), ասաց, որ իր ուսանողն է:

Իմ աշխատանքի մեջ նշյալ հոդվածն օգտագործելու համար անհրաժեշտ էր նաև երրորդ համահեղինակի` Հայրապետյանի ստորագրություն-համաձայնությունը, սակայն նախկին ուսանողին գտնել չհաջողվեց, ուստի աշխատանքում նշվեց, որ նրա գտնվելու վայրն անհայտ է, երբեք չէի մտածի, որ հետագայում, այս հանգամանքը հաշվի առնելով, Լ.Մելքումյանը կարող էր գտնել նրան և 20 տարի հետո այս փաստը շահարկել, և Հայրապետյանին բերել Դատախազություն` իմ դեմ բողոք գրելու համար: Հետագայում ես պարզեցի, որ այդ տղան չի էլ աշխատում գիտությամբ, գյուղում ապրում է իր համար…

– Իսկ ի՞նչ կասեք ռուս կենդանաբան Սերգեյ Կուզմինի գրքից 100-ից ավելի էջ արտագրության մասին, որի մասին խոսում էր Լ. Մելքումյանը:

– Տեսեք (կրկին ցույց է տալիս մեկ այլ տեղեկանք.- Լ.Մ.), Ս. Կուզմինը գրում է, որ ինքն իմ հանդեպ ոչ մի առարկություն չունի, որ այս նյութերը, որոնք վերցված են գրքից, օրինական են, և հղումը կատարված է, այդ բոլորը գրված է այստեղ և հաստատված է կնիքով: Այս ամենը Ս.Կուզմինը գրել է իմ պաշպանությունից հետո` 2011-ին: Տեսեք նաև այս գիրքը (ցուցադրում է Ս. Կուզմինի գիրքը.- Լ.Մ.): Այս գիրքը նվիրել է ինձ ինքը, սա տեղեկատվական գիրք է:

Ինքը` Կուզմինը, երբեք Հայաստանում չի եղել, նա բոլորից նյութեր է հավաքագրում, իսկ մենք այդ նյութերը տրամադրում ենք իրեն, շարադրում է դրանք և նման տեղեկատվական գիրք է կազմում: Այդ նյութերը, որոնք ես նրան տրամադրել եմ, նա` Ս.Կուզմինը, ոչ մի անգամ ինձ վրա հղում չի կատարել, սակայն գրքի վերջում` գրականության ցանկում գրված է բոլորի ազգանունները այդ թվում, և` իմը (ցույց է տալիս գրքի վերջին ցանկում իր անունը.- Լ.Մ.):

Այսինքն` սա զուտ իր աշխատանքը չէ, պարզապես տեղեկատվական նյութեր են: Այսինքն` ես օգտվել եմ նյութերից, որը տրամադրել ենք նրան: Ուզում եմ նշել, սակայն, որ դա իմ աշխատանքի հիմքը, հիմնական մասը չի եղել, դրանք պարզապես աշխատանքը գեղեցկացնելու համար հավելյալ նյութեր էին: Ո՞վ կարող էր մտածել, որ դա կարող էր հետագայում դառնալ նման վիճարկելի թեմա, օրինակ, Լ.Մելքումյանի համար: Ասածս ապացուցելու համար ուզում եմ Ձեզ ցույց տալ նաև Ս. Կուզմինի հետ մեր նամակագրությունը, որտեղ վերջինս կրկին մինչ օրս դիմում է ինձ` որոշակի տվյալներ Հայաստանի վերաբերյալ ստանալու համար, իսկ ես նրան եմ ուղարկում այդ նյութերը:

– Այդ դեպքում, ըստ Ձեզ` Ձեր դեմ արդեն 5 տարի ուղղված այս բոլոր բողոքներն ինչո՞վ են պայմանավորված, ինչո՞ւ է Լ. Մելքումյանն այսքան տարի հետամուտ ձևով պայքարում:

– Ասեմ: Նախ, իմ պաշտպանությունից հետո մեկ տարի որևէ խնդիր չի եղել, սակայն մի օր ես համալսարանի տարածքում, Քիմիայի ֆակուլտետի ճանապարհին պատահաբար հանդիպեցի Լ. Մելքումյանին, բարևեցինք միմյանց, իսկ նա էլ չարացած ասաց, որ` քո վրա պետք է գրեմ, ես էլ հարցրեցի, թե ինչո՞ւ: Նա, թե` պետք է գրեմ, ինչո՞ւ ինձ աշխատանքի չեն ընդունում, ու տվեց այն ժամանակ Խ. Աբովյանի անվան Հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի ռեկտորի`Միսաք Դավթյանի անունը, ու ասաց, թե ինչի՞ իրեն գործի չի ընդունում: Հարցրեցի, թե ես ի՞նչ կապ ունեմ դրա հետ, իսկ նա էլ, թե` քո ընդդիմախոսն է: Եվ սկսեց գրել իմ դեմ` նաև շեշտելով այդ ակադեմիկոս մարդու անունը:

Լ. Մելքումյանը գնացել էր անգամ Դավթյանի մոտ, վերջինս ասել էր, որ չի կարող բանտից դուրս եկած մարդուն աշխատանքի ընդունել (նշենք, որ մինչ բանտարկությունը Լ.Մելքումյանը մանկավարժական համալսարանի դասախոս էր.- Լ.Մ.), ու դրա համար կարգ ու մրցույթ կա, երբ ազատ տեղ է լինում` կարող է դիմել, և, որ առանց դրա չի կարող հրամանագրել Լ.Մելքումյանին:

Դրանից հետո Մ. Դավթյանը դարձավ թշնամի: Հետո մանկավարժական համալսարանի ռեկտոր դարձավ Արտուշ Ղուկասյանը, ով հետագայում դարձավ նաև ԲՈՀ-ի նախագահ: Լ. Մելքումյանն աշխատանքի ընդունվելու համար դիմեց նաև նրան, Ղուկասյանը նրան ևս մերժեց, ու սկսեց նրա վրա էլ «գրել», նույնը` նաև Արմեն Թռչունյանի նկատմամբ, և այդպես շարունակ: Այսինքն` սկսեց չարանալ բոլորի նկատմամբ: Եթե մարդը չի հասկանում, որ համահեղինակն իրավունք ունի օգտագործել իր նյութերը, ու ասում է, որ իր նյութերն եմ օգտագործել, սակայն դրա համար թույլտվություն է տվել, բացի այդ, եթե Ս. Կուզմինը չի բողոքում և ասում է, որ ես օրինական ձևով եմ օգտվել իր աշխատանքներից, ամոթ է, էլի, ինչքա՞ն կարելի է նույն բանի մասին գրել…

– Այդ դեպքում ինչո՞ւ դատի չեք տալիս:

– Ես գնամ դատարանում կանգնեմ այդ գժի հե՞տ…

– Բայց Ձեր հեղինակության հարցն է:

– Ախր ինձ մի քիչ էլ ճանաչում են և հարգում են, գիտեն` ով եմ, ինչ եմ: Զանգեք ցանկացած կենսաբանի և հարցրեք իմ մասին էլ, իր մասին էլ, տեսեք` ի՞նչ կասեն:

– 2012թ. սեպտեմբերին ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի Կենսաբազմազանության և էկոլոգիայի մասնագիտական խորհուրդը Ձեր 2008թ. պաշտպանած ատենախոսության վերաբերյալ եզրակացությունով հանդես եկավ, ի՞նչ ասացին:

– Այո, այդ ժամանակ ներկա էր շուրջ 30 մարդ` ՀՀ նախագահի վերահսկողական ծառայությունից, ՀՀ բարձրագույն որակավորման հանձնաժողովից, Բնապահպանության նախարարությունից, ՀՀ ԳԱԱ-ից և տարբեր բուհերից ու կառույցներից այս ոլորտի ներկայացուցիչներ:

Ի դեպ, նրանց թվում էր նաև Լ. Մելքումյանը: Արդյունքում` մասնագիտական խորհուրդը վերահաստատեց ինձ կենսաբանական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան շնորհելու` կայացած որոշումը: Կցանկանայի` հատուկ ուշադրություն դարձնեիք այդ հարցին, թե որ կառույցներից էր բաղկացած այդ խորհուրդը:

– Այդ մասին տեղյակ եմ, սակայն այդ մարդիկ Ձեզ ծանոթ չեն, Դուք վերևներում`պետական կառույցներում, թիկունք չունե՞ք, կամ, պրն Մելքումյանի ձևակերպմամբ` դուք «բարի քեռիներ» չունե՞ք, որոնցից աջակցություն և երաշխավորագրեր ստանալով` կարողացել եք պաշտպանել:

– Այս խորհրդի նիստին ներկա է եղել նաև Լ.Մելքումյանը, ով նշում է, որ իրեն իմ աշխատանքի հետ կապված քննարկումներին չեն հրավիրել: Հիմա ես ի՞նչ անեմ. Հայաստանը փոքր երկիր է, բոլորն ինձ ճանաչում են, սակայն անխտիր բոլոր տեղերից` մոտ 30 տեղից, մարդիկ են եկել այս աշխատանքի քննման ժամանակ: Փոքր երկիր է, և իմ մասնագիտությամբ ընդամենը 4-5 մարդ կա, և բոլոր ինստիտուտներից այս մասնագիտացմամբ մարդիկ ենք կանչել: Ի՞նչ անեինք, դրսի՞ց բերեինք, թեև Լ.Մելքումյանը դրսի մասնագետներին էլ չի հավանում: Ի դեպ, Լ.Մելքումյանին ասվել էր, որ, եթե իրեն համախոհ որևէ մեկը կա, ով ևս դեմ է աշխատանքին, կարող է իր հետ ներկա գտնվել աշխատանքի քննարկմանը:

Եթե որևէ մեկը լիներ, ապա իր հետ կբերեր, չէ՞, սակայն այդ մարդը մենակ եկավ և կանգնեց բոլորի առջև և բոլորի մոտ տպավորություն ստեղծեց, որ ինքը գիժ է: Նշեմ նաև, որ իմ աշխատանքի համար դրական կարծիքներ են ստացվել ՌԴ ԳԱ թղթակից-անդամ, այդ բնագավառում աշխարհահռչակ գիտնական, պրոֆեսոր Ի.Դարևսկուց, Սանկտ Պետերբուրգի Կենդանաբանության ինստիտուտի փոխտնօրեն, հերպետոլոգիայի և օրնիտոլոգիայի բաժնի վարիչ, Հերպետոլոգների եվրոպական միության նախագահ, կենս.գիտ.դոկտոր, պրոֆեսոր Ն.Անանևայից, ՌԴ ԳԱ Մոսկվայի Ակուստիկայի ինստիտուտի գլխավոր գիտաշխատող, ԳԱ թղթակից-անդամ, կենս.գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր Ն.Բիբիկովից, ՌԴ հայտնի էկոլոգներ, Սոչիի ազգային պարկի փոխտնօրեն, ՌԴ վաստակավոր էկոլոգ, կենս.գիտ.դոկտոր, պրոֆեսոր Բ. Տունիևից, ՌԴ ԳԱ Ուրալյան բաժանմունքի Բույսերի և կենդանիների էկոլոգիայի ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող, կենս.գիտ.դոկտոր Վ. Իշչենկոյից, և այլն:

Սակայն զարմանալի է, որ ատենախոսությունը չի բավարարում Լ. Մելքումյանի պահանջներին: Ի դեպ, վերոնշյալ մարդկանցից երկուսը Լ.Մելքումյանի ատենախոսության ընդդիմախոսներն են եղել տարիներ առաջ, ովքեր ժամանակին նրա համար հեղինակություններ էին, իսկ հիմա ինքը գրում է, թե նրանք ի՞նչ գիտնականներ են, և ինչո՞ւ են նրանց կարծիքը հաշվի առնում: Որքանո՞վ է այդ ամենը բարոյական: Նշեմ նաև, որ հետազոտություններն անցկացվել են արտասահմանյան և հայրենական հեղինակավոր գիտնականների հետ (Հ. Շնայդեր, Վ. Անդրոննիկով և այլք), որոնք արտացոլված են համատեղ հրապարակումներում:

Մասնավորապես, Անդրկովկասի և ԱՊՀ երկրների տարածքում երկկենցաղների համատեղ ուսումնասիրություններ են կատարվել 1989, 1990 թվականներին` Բոննի համալսարանի Կենդանաբանության ինստիտուտի տնօրեն Հանս Շնայդերի նախաձեռնությամբ, իսկ 1991թ. մեր համագործակցությունը շարունակվել է Գերմանիայում, որի մասին են վկայում գերմանական մամուլում տպագրված համապատասխան հոդվածները (ցույց է տալիս հոդվածները.- Լ.Մ.), իսկ մեր համատեղ հետազոտությունների արդյունքները հրապարակվել են 6 ընդարձակ հոդվածներում, որոնցից 4-ը` Գերմանիայում: Ես ունեմ բազմաթիվ տպագրված աշխատանքներ արտասահմանում, ես Կարմիր գրքի համահեղինակ եմ, նաև մի շարք ուսումնական ձեռնարկների հեղինակ եմ:

– Ի դեպ, Լ. Մելքումյանը նշում էր, որ գիրք կարողանում են տպագրել միայն մարդիկ, ովքեր ունեն միջոցներ, ծանոթ-բարեկամներ, իսկ ինքը գրել է մի քանի գրքեր և չի կարողանում դրանք տպագրել: Դուք ծանոթներո՞վ եք կարողացել դրանք տպագրել:

– Երևանի պետական համալսարանում ցանկացած մարդ, ցանկացած դասախոս, եթե տպագրելու բան ունի, ներկայացնում է այն գիտական խորհրդին, որի երաշխավորումից հետո դրանք տպագրում են` առանց որևէ խնդրի: Այսինքն` փողի խնդիր համալսարանը չունի, միայն ուրախ է, որ տպագրում են` հո միայն ե՞ս չեմ տպագրում, շատերի գրքերն են համալսարանի աջակցությամբ տպագրվում: Իմ ուսումնական ձեռնարկները տպագրելիս հիմնականում համալսարանն է աջակցել: Իհարկե, մեկ-երկու մասնավոր դեպքերում անհատ է աջակցել ու փող է տվել, կամ, ասենք, դասագիրք եմ տպագրել, որի համար ԿԳ նախարարի հրամանն է եղել` տվյալ գիրքը տպագրելու համար:

– Դուք նախարարությունում, ԲՈՀ-ում կամ ինչ-որ տեղեր ծանոթ կամ մոտիկ բարեկամ ունե՞ք:

– Ախր բարեկամ հասկացողությունը ո՞րն է:

– Մարդ, որը կարող է Ձեզ օգնել և Ձեր, այսպես ասած, թիկունքին կանգնել:

– Ես, 40 տարի է` համալսարանում եմ աշխատում: Ուրմեն ի՞նչ է, սկսնակ գիտնակա՞ն եմ կամ նո՞ր եմ կյանքը սկսում, որ ինձ օգնեն, ամոթ է: Ինձ համար ամոթ չի՞ լինի, որ ինչ-որ մի հատ «ձյաձյա»… Դուք ի՞նչ եք կարծում: Եթե ես լինեի մի երիտասարդ տղա, որն ինչ-որ խնդիրներ կունենար առաջխաղացման հետ կապված և այլն` այլ հարց է, բայց ես 40 տարի ԵՊՀ-ում եմ աշխատում, 1972 թվից, ավարտելուց հետո`լաբորանտից հասել եմ մինչև պրոֆեսորի… Հիմա ես մեղք ունե՞մ, որ ԲՈՀ-ի նախագահն այդ տարիներին (2008թ., Արմեն Թռչունյանի մասին է խոսքը.- Լ.Մ.) եղել է ԵՊՀ կենսաբանության, այսինքն`այս ֆակուլտետից գնացած մարդ, նա չլիներ` կլիներ մեկ ուրիշը, հիմա ի՞նչ անենք:

«168 Ժամ»