«Սա Ռուսաստանի ու ԱՄՆ-ի պայքարն է»
Հարցազրույց Շանթ Հարությունյանի հետ
– Ինչպե՞ս եք գնահատում Հունգարիայի իշխանությունների կողմից կայացված՝ ադրբեջանցի Ռամիլ Սաֆարովին Ադրբեջանին արտահանձնելու մասին որոշումը:
– Որքան տեղյակ եմ` Հունգարիայում էքստրադիցիայի մասին օրենք կա, և նրանք դա արել են իրենց օրենքի շրջանակներում, և, ըստ էության, նրանց համար Սաֆարովը սովորական մարդասպան է համարվում, որին նրանք օրենքի շրջանակներում արտահանձնել են: Շատ էլ թե՝ այնտեղ ասում են, որ դա ուրիշ դեպք է: Դա Հունգարիայի համար ոչ մի բան է: Սաֆարովը հանցագործ է, որին էքստրադիցիայի շրջանակներում հետ են տվել: Կարող էր Հունգարիան ադրբեջանցի 10 հանցագործ ունենար, 10-ին էլ հետ տար: Հիմա այս պարագայում Ալիևի պահվածքն է կարևոր: Եթե Սաֆարովն Ալիևի ազգային հերոսն է, ապա ոչ մի երկիր չի կարող ազգային հերոսին իր մոտ պահել: Սա ցույց տվեց Ադրբեջանը: Միայն հայերի մոտ է, որ իրենց ազգային հերոսին կարող են թողնել թշնամու ճամբարում, գերության մեջ կամ չգիտեմ՝ որտեղ: Նորմալ ժողովուրդների, պետությունների մոտ իրենց հերոսը չի կարող բանտում հայտնվել, եթե իրենց ազդեցության տակ է: Եղել է ժամանակ, երբ հայկական պետությունն էլ էր ձգտում դրան: Վարուժան Կարապետյանին, ԱՍԱԼԱ-ի տեռորիստներին, որոնք ցմահ էին դատապարտված, ազատեցին, բերեցին Ֆրանսիայից: Հիմա նույնն էլ Ադրբեջանի իշխանություններն են անում: Մեր գիտակցության մեջ մեր տղերքը հերոս էին համարվում, և պարզ է, որ նույն մեր գիտակցության մեջ մեր թշնամին չի կարող հերոս համարվել: Որպես զգացմունքային հայ՝ կարող եմ ասել, որ իրենք բոլորն էլ՝ Ալիևն էլ, Սաֆարովն էլ, մեր թշնամիներն են: Դա փոքր տարիքից գիտենք: Էլ ի՞նչ ասեմ: Բայց, որպես մարդ, որն ուզում է գնահատել՝ ինչ է տեղի ունեցել, ուրիշ բացատրություն կա. բոլորն էլ իրենց հերոսներին պիտի ազատեն բանտից, գերությունից… ԱՄՆ իշխանություններն էլ են նման հազար քայլ կատարել. երբ իրենց դեսպանատան աշխատակիցը Պարսկաստանում պատանդ էր, Ռեյգանը գաղտնի էր տվել, որ իր այդ աշխատողին բերեն: Պարզ հայի դիրքից ես կարող եմ դատապարտել, ոնց որ սարերի չոբանը. այնտեղ պետք չի, որ մարդիկ իմանան քաղաքական գործչից, պետական գործչից կամ մտավորականից, որովհետև չոբանն էլ, մտավորականն էլ փոքր տարիքից դաստիարակվել են, որ ադրբեջանցին իրենց թշնամին է: Բայց որպես պետական մտածողություն ունեցող մարդ` չես կարող նման բան ասել: Բա հո Ալիևը (ինչքան էլ սրիկա լինի) չի՞ կարող իր դեմ գործի, այսինքն՝ իր հռչակած հերոսին բանտում պահի:
Սակայն խնդիրը բոլորովին այլ է: Իմ գնահատմամբ` սա աշխարհաքաղաքական լուրջ գործընթացի մի մաս է: Եթե հարցին նայենք թուրքերի տեսանկյունից, ապա, ինչպես ասացի` իրենք իրենց հերոսին ազատել են, այդտեղ վերլուծելու որևէ խնդիր չկա: Այն, որ հայերը դրանից դժգոհ են, դարձյալ վերլուծելու կարիք չկա: Բայց սա փորձում են դարձնել քաղաքական սկանդալ: Բայց թե ինչո՞ւ են ուզում դա սարքել սկանդալ` Հայաստանը, հասարակությունն այստեղ էլ ադեկվատ չէ: Երևի ամենաադեկվատը Սերժ Սարգսյանը եղավ և իր ելույթում շատ կոշտ դիրքորոշում հայտնեց: Բայց Սերժ Սարգսյանի դիրքորոշումն էլ է ուշացած: Այստեղ շատ կարևոր խնդիր կա. լինի դա Սաֆարովի հետ կապված, թե մեկ ուրիշի, Ս. Սարգսյանը չի կարողանում ստիպել միջազգային հանրությանը՝ իր և իր երկրի նկատմամբ հարգանք, կամ` թշնամիների մոտ առնվազն վախ առաջացնել: Դա՛ չի արել մեր պետությունը: Եթե սեփական ժողովուրդն իր պետությանը չի հարգում, ուրեմն` վախենում է: Ի՞նչ պատճառներով, որովհետև իր տարածքում է:
– ՀՀ ազգային անվտանգության խորհրդի երեկվա նիստում Սերժ Սարգսյանը նաև հայտարարեց, թե Հունգարիայի իշխանությունները «գործարքի մեջ են մտել Ադրբեջանի իշխանությունների հետ», նաև հայտարարվեց, թե Հունգարիայի իշխանությունները խախտել են պայմանավորվածություն, որովհետև բոլոր բանակցություններում նրանք բացառել են, թե Սաֆարովը էքստրադիցիայի կենթարկվի: Ի՞նչ կասեք այս մասին:
– Այդ բանակցությունները ո՞նց են եղել` պետականորե՞ն, օրենքի շրջանակներո՞ւմ, պայմանագի՞ր են կնքել, ինչ-որ բա՞ն են ստորագրել, որը Հունգարիան այսօր խախտել է: Եթե բանավոր է եղել, ինչ-որ մեկը ՀՀ-ից գնացել-ասել է` գիտե՞ք ինչ` սա սովորական սպանություն չի, սա ազգամիջյան թշնամանք է, այս-այս հետևանքները կարող է ունենալ, ու հունգարացի մի ինչ-որ չինովնիկ էլ ասել է` հա՛, ես Ձեզ շատ լավ հասկանում եմ, մենք խոստանում ենք՝ դա չենք անի, ու այդ չինովնիկն 8 տարի չանցած մեռել է` լուրջ չէ: Կամ` հինգ նման չինովնիկ եկել-խոստացել են, եկել է յոթերորդ, տասներորդ, ու մեկ էլ եսիմ որ չինովնիկը եկել է ու գործել է իր պետության օրենքների շրջանակներում: Եթե օրենքի շրջանակի խախտում կա, այդ դեպքում` հասկանում եմ Սերժ Սարգսյանի դիրքորոշումը, բայց այդ պարագայում դարձյալ Ս.Սարգսյանն է վատ դրության մեջ հայտնվում, որովհետև այս պետությունն այնպես չի սարքվել, կայացել, որ առնվազն հարգանք ներշնչի միջազգային հանրության մոտ և իր արժանապատվությունը, շահերը հարգվեն օտարների կողմից: Նույնիսկ վախ էլ չի առաջացրել, ասենք` հակառակորդ ուժերի կողմից, լինի դա Թուրքիայի, Ադրբեջանի թե Եվրոպայի ինչ-որ կամայական որոշում կայացնող կամ օրենքի շրջանակում որոշում կայացնող գործիչ:
– Այնուամենայնիվ, չե՞ք կարծում, որ լուրջ է Հունգարիայի իշխանությանը Ադրբեջանի իշխանության հետ գործարքի մեջ մեղադրելը:
– Դա ավելի շատ քաղաքական գործընթացի արդյունք է, որովհետև հունգարացիները, ի վերջո, շատ լավ գիտեն, թե դա ինչպիսի սպանություն է եղել, և ինչ արձագանք կարող է լինել, որովհետև հունգարացիք նաև գիտեին, որ Ադրբեջանի «ազգի հերոսին» հետ վերադարձնելու դեպքում Ալիևը ազատ էր արձակելու նրան: Բայց հետաքրքիրն այն է, որ երբ Ալիևը Սաֆարովին ճանաչեց ազգային հերոս, դրանով արդեն իսկ կաշկանդեց որևէ պետության՝ իր ազգային հերոսին դատելու գործընթացում: ԱՄՆ-ն էլ թույլ չի տա, որ իր ազգի հերոսն այլ երկրում նստի: Այսինքն՝ Ալիևը հենց սկզբից այնպիսի քայլ կատարեց, որով կաշկանդեց բոլորին, ու նրա այդ քայլն ինչ-որ ձևով պիտի ավարտ ունենար: Եթե ՀՀ-ն Հունգարիայի վրա ազդեցություն ունենար, հնարավոր է` Հունգարիան այդ քայլին չգնար` մտավախություն ունենալով, որ Հայաստանի հետ խնդիրներ կունենա: Բայց գիտենք, որ դա այդպես չէ: Այնպես որ` այստեղ անձի խնդիր չկա, որքան էլ հերոսի հարցը անհատական է, այն հենվում միջպետական հարաբերությունների վրա:
– Իսկ ի՞նչ հետևանքներ կունենա Հունգարիայի հետ ՀՀ-ի հարաբերությունների կասեցումը:
– Ոչ մի: Եթե Հունգարիան Հայաստանին լուրջ վերաբերվեր, Ալիևին հազար տարբերակ կառաջարկեր, օրինակ, կստիպեր Ադրբեջանին, որ արտահանձնումից հետո Սաֆարովին ներում չշնորհեր, կասեր` տալիս եմ՝ պայմանով, որ մի երկու տարի էլ մնա քո բանտում, վեց ամիս հետո թերթում գրե՛ք, որ նա հիվանդ է, մեռնում է, և այլն: Նման երաշխիքներ կուզեր էքստրադիցիայից առաջ: Բայց քանի որ Հայաստանը՝ որպես պետություն, ոչինչ չի ներշնչում` ո՛չ հարգանք, ո՛չ էլ, առավել ևս` վախ, այդ մարդիկ ուղղակի թքած ունեն: Նորից եմ կրկնում, կա գլոբալ քաղաքականություն: Առաջիկայում Ադրբեջանում նախագահական ընտրություններ են, և Ալիևը պետք է փորձի «կոզր» ունենալ իր ժողովրդի մոտ: Եվ եթե լուրջ միջազգային գործընթաց կա, ապա դա չի կարող լինել առանց ԱՄՆ-ի, ՌԴ-ի համաձայնության կամ ցուցումների, որն էլ հղի է լուրջ հետևանքներով: Դա կարող է ընդհուպ վերածվել հայ-ադրբեջանական զինված բախման: Կարող է ինչ-որ մեկը վեր կենա ու մի թուրքի խփի: Ամեն ինչ հնարավոր է: Դրա համար եմ ասում, որ նման իրավիճակներում գերտերություններն այս կամ այն ձևով պիտի խառնված լինեն այդ գործարքին: Առանց Մինսկի խմբի համանախագահող երկրների գիտության՝ ոչ մի նման քայլ չի կարող տեղի ունենալ:
– Ադրբեջանական կայքերը գրում էին, որ Սաֆարովի էքստրադիցիային նպաստել է Պուտինի համակուրսեցի, ադրբեջանցի խոշոր գործարարներից մեկը: Ձեր կարծիքով՝ ՌԴ-ն որքանո՞վ կարող էր ազդեցություն ունենալ:
– Անկախ նրանից, որ նա Պուտինի համակուրսեցին է եղել, ես էլի պնդում եմ, որ ԱՄՆ-ը, ՌԴ-ն ու Ֆրանսիան առնվազն այս ամեն ինչից տեղյակ են եղել: Այլ հարց է, որ տեղյակ լինելով` ով ինչ ձևերով ինչ քայլ կաներ: Ես կարծում եմ՝ ամենալավ քայլն արել է ԱՄՆ-ը, երբ Օբաման պարզաբանում պահանջեց Հունգարիայից: Բայց մյուս կողմից էլ` ԱՄՆ-ը այնքանով է պարտավոր արձագանքել այս հարցին, որքանով ինքը համապատասխանում է համաշխարհային լիդերի իր կարգավիճակին: Եվ երկրորդ, այնքանով, որ Մինսկի խմբի անդամ է: Ուրիշ խնդիրներ չկան ԱՄՆ-ի հետ: Իսկ ՌԴ-ն մի քանի պարտավորվածություններ ունի ՀՀ-ի հետ` որպես համաշխարհային լիդեր, որպես Մինսկի խմբի անդամ, և ամենակարևորը՝ ինքը Հայաստանի հետ ռազմավարական դաշնակից է: ՌԴ-ն պարտավոր է ոչ միայն հիմա ինչ-որ քայլ անել, այլ` պարտավոր էր այնպես անել, որ գործարքը տապալվեր:
Ես վստահ եմ, որ Հունգարիայում կարող է մի 80% ռուսական ԿԳԲ-ի գործակալներ լինեն մինչ այսօր, որոնց միջոցով ՌԴ-ն կարող էր նման գործարքը տապալել: Այստեղ պիտի տեսնենք՝ ով ինչ շահեր ունի: Ռուսաստանը պարտավոր է պաշտպանել հայերի շահերը, որովհետև ռազմավարական դաշնակից է: Եթե ՌԴ-ն դա չի արել, նշանակում է` շահագրգռված է եղել էքստրադիցիայի հարցում: Ավելին` հենց ինքն է մասնակցություն ունեցել: Եթե ԱՄՆ նախագահը դատապարտել է, Հունգարիայից պարզաբանում է պահանջել, ապա ՌԴ-ից ոչ մի արձագանք չկա: Ինձ ոչ մեկը չի կարա համոզի, որ դա եղել է առանց գերտերությունների համաձայնության, բայց նաև մտածում եմ, որ յուրաքանչյուրն առաջնորդվել է սեփական շահերով: Ենթադրում եմ, որ Պուտինն ինչ-որ համաձայնության է եկել Ալիևի հետ:
– ՀՀ արդարադատության նախարարը Հունգարիայի արդարադատության նախարարին նամակ էր գրել և դատապարտելով կատարվածը` ասել էր. «Եթե ես լինեի Ձեր փոխարեն, իմ ամբողջ կազմով հրաժարական կտայի»: Երևանի փոխոստիկանապետն էլ իր ֆեյսբուքյան էջում գրել էր, որ Հունգարիայի այդ որոշումը քարտ-բլանշ տվեց նմանատիպ հանցագործությունների կրկնությունների: Այս գնահատականները կարո՞ղ են վախեցնել Հունգարիային:
– Իհա՛րկե ոչ: Ադրբեջանը Սաֆարովին ազգային հերոս ճանաչելու ժամանակ է հենց այդ «քարտ-բլանշը» տվել, և կարևոր չէր` էքստրադիցիա կանեի՞ն, թե՞ ոչ: Այդ ժամանակ Ալիևն ասել է. «Տղե՛րք, ով գնա արտասահմանում զորավարժությունների կամ սեմինարների ժամանակ մի հատ հայի սպանի, ինքը մեր համար ազգային հերոս է: Իսկ թե հետո կկարողանա՞նք ազատել, թե՞ ոչ, հետո կերևա»: Քանի որ հայերը իրենց հերոսներին գնահատել չգիտեն, իրենց թվում է` ուրիշ ազգերն էլ են իրենց նման: Թող ժամանակին ասեին՝ մարդասպանին ո՞նց եք հերոս ճանաչում: Այն ժամանակ պետք է միջազգային նոտա տային, ասեին՝ չի կարելի մարդասպանին հերոս դարձնել. դա ռազմի դաշտ չի, դա հակաահաբեկչական գործողություն չի:Պարզապես հանդիպել են` սպանել է: Ու բացարձակ կարևոր չէ` քնած տե՞ղն է սպանել, թե՞ արթուն: Քնածը, չքնածը կապ չունի: Փոխոստիկանապետը պետք է այդ ժամանակ ասեր, որ երբ Սաֆարովին հերոսի կոչում են տալիս, իրենք թքում են ամբողջ աշխարհի երեսին, Հունգարիայի արդարադատության երեսին են թքում: Այստեղ հայկական պետություն գոյություն չունի, ու սա ընդամենը դա է ապացուցում: Ադրբեջանն էլ մի երևելի վիճակում չի՝ որպես պետություն, բայց, եթե մի հատ ոչնչացված, պարտված Ադրբեջանին ավելի են կարևորում Հունգարիայի իշխանությունները, քան Հայաստանին, որը հաղթել է Ադրբեջանին պատերազմում, նշանակում է՝ Հայաստանը միջազգային ասպարեզում այլևս ոչ միայն գոյություն չունի որպես պետություն, այլև բացառում են նաև նրա երկրորդ հաղթանակը:
– Այս օրերին սոցկայքերում բազմաթիվ գրառումներ են կատարվում, թե՝ սա վրեժխնդրություն կառաջացնի հայերի մոտ: Նման զարգացումներ կանխատեսո՞ւմ եք:
– Դուք հավատո՞ւմ եք, որ կա ինչ-որ մեկը, ով կգնա դրան կգտնի ու կսպանի: Այդպես հայ ազգը օդի մեջ ցանկացել է ծովից ծով Հայաստան ունենալ, Ցեղասպանությունը ճանաչել, չգիտեմ ինչեր անել: Շատերը հայ տեռորիստներին մինչև հիմա դատապարտում են, որոնք փորձել են Ցեղասպանության ճանաչման համար թուրք դեսպան խփել: Ես չեմ ասում` ճիշտ են անում, թե սխալ: Բայց եթե հասարակության մի շերտն այդպես է նայում այդ հարցերին…
– Ի՞նչ եք կարծում, այսօր Հայաստանում Հունգարիայի հյուպատոսության շենքի վրա ձու, պոմիդոր նետողները վաղը կարո՞ղ է ուրիշ քայլերի դիմեն: Հնարավո՞ր է` ձուն, պոմիդորն այլ բաներով փոխարինվեն:
– Այստեղ ամենանորմալն իրեն դրսևորել է Սերժ Սարգսյանը` իր կոշտ հայտարարություններով: Կարծում եմ`նա բազմիցս առիթ ունեցել է մեր արժանապատվության ոտնահարման դեպքերում կոշտ հանդես գալու, բայց ինքը շատ զիջողական է հանդես եկել: Բայց Ս. Սարգսյանն՝ առանց որևէ գերտերության աջակցության, չէր կարող նման կոշտ հայտարարություններ անել: Եվ նման ելույթը ցույց է տալիս, որ այդ հարցն ավելի մեծ քաղաքական խորք ունի: Սա Ռուսաստան-Արևմուտք հակամարտության հարց է, որի թեման Հայաստանի իշխանության ձևավորումն է: Պուտինը փորձել է սրանով Սերժ Սարգսյանին բարոյապես ոչնչացնել կամ հասարակության աչքից գցել, որպեսզի իր ուզած ֆիգուրին բերի իշխանության: Կամ էլ` Սերժ Սարգսյանին ուզում է ասել` այնպես կանեմ, որ կգաս ու իմ ուզածները մինչև վերջ կանես, եթե ոչ` այնքան կնսեմացնեմ, կզրկեմ իշխանությունից, կամ կդառնաս դավաճան քո ժողովրդի մեջ, չես էլ կարա որպես սովորական քաղաքացի ապրես: Սա է եղել Պուտինի ձգտումը: Նաև Ալիևի հետ է գործարք արել, որպեսզի հետագայում իրեն աջակցի: Սակայն ԱՄՆ-ը Սերժ Սարգսյանի կողքին է, և նա չի թողնի, որ ՌԴ-ն իր պահանջները թելադրի: ԱՄՆ-ին ավելի ձեռնտու է Սերժ Սարգսյանի թեկնածությունը, և հենց ԱՄՆ-ն է Սերժ Սարգսյանին թույլ տվել նման կոշտ հայտարարությամբ հանդես գալ: Եթե Սերժ Սարգսյանը նման կոշտ հայտարարությամբ հանդես չգար, դա, այսպես ասած` հակասերժական ուժերի ձեռքին մեծ «կոզր» կլիներ: Պուտինի կողմից այս քայլն արված է Սերժ Սարգսյանի դեմ օգտագործելու համար: Չմոռանանք, որ այստեղ կա նաև Ռոբերտ Քոչարյանի գործոնը: Դրա համար էլ ընդդիմությունն այժմ կփորձի լուռ մնալ, որպեսզի Սերժ Սարգսյանի ջրաղացին ջուր չլցնի: Սա Ռուսաստանի ու ԱՄՆ-ի պայքարն է: Ռուսաստանն այս քայլն անելով` պարտվեց, որովհետև Սերժ Սարգսյանի թիկունքում կանգնած է Արևմուտքը:
