Նկարելիս անհրաժեշտ է հնարավորինս ազատ լինել զգացողություններում. Մուշեղ Գրիգորյան

Նկարիչ Մուշեղ Գրիգորյանն իրեն էքսպրեսիոնիստ է համարում: Կարծում է՝ նկարչությունը պետք է լինի զգացմունքային ու անկեղծ: Բնանկարներ, նատյուրմորտներ, ինքնադիմանկարներ, աբստրակտ ժանրի հետաքրքիր գործեր ստեղծող նկարիչը խոստովանում է՝ նկարում է ինքնամոռաց՝ երբեք չմտածելով, թե ուր է գնալու, թե ինչ գեղարվեստական լուծումների է հանգելու: Սակայն ենթագիտակցորեն ձգտում է անել հնարավորը՝ արվեստասերներին գերելու համար:

«Արմենպրես»-ի թղթակիցը այս օրերին ԱՄՆ-ում գտնվող Մուշեղ Գրիգորյանի հետ զրուցել է գեղարվեստի, հեղինակի և նրա հոր՝ ՀՀ ժողովրդական նկարիչ Զուլում Գրիգորյանի հոգևոր կապի և այլ հարցերի շուրջ:

-Ծնվել եք արվեստագետի ընտանիքում, սակայն որոշել եք կիբեռնետիկ դառնալ: Հետո՝ արվեստ: Ինչո՞ւ գնացիք դեպի գիտությունն ու անցում կատարեցիք նկարչությանը:

-Մեծացել եմ հորս՝ ՀՀ ժողովրդական նկարիչ Զուլում Գրիգորյանի արվեստանոցում՝ նկարիչների, դերասանների, արվեստի տարբեր ճյուղերի ներկայացուցիչների միջավայրում: Այդ ամենն ինձ շատ հարազատ էր, բայց սիրում էի մաթեմատիկա, ֆիզիկա, այլ ճշգրիտ գիտություններ: Իմ ընտրությամբ որոշեցի զբաղվել գիտությամբ, ինչի հանդեպ մինչ օրս մեծ հարգանք ունեմ: Ցանկացա կիբեռնետիկ դառնալ, ինչը շատ հետաքրքիր էր, անգամ Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի ասպիրանտուրա ընդունվեցի: Այդ ժամանակ 25 տարեկան էի. հոդվածներ էի գրում և այլն, բայց 20 տարեկանից նկարում էի յուղաներկով: Հիշում եմ՝ այդ ժամանակ մի քանի նկար նկարեցի՝ ոչ այնքան կենտրոնանալով, սակայն ստացվեց: Նկարիչներն ասացին, որ հետաքրքիր է:

Եկավ մի պահ, որ կարևոր որոշում կայացրի: Թողեցի ասպիրանտուրան և որոշեցի լիարժեքորեն նկարչությամբ զբաղվել: Շատ հուզիչ պահ էր: Հստակ էր, որ նկարչությունն իմ կյանքի գործն է լինելու: Ազատության տենչը, անկախ աշխատելու ցանկությունն էլ դեր խաղացին:

-Երբ զրուցում եմ արվեստի տարբեր գործիչների հետ, նրանք հաճախ են սիրով հիշում ու պատմում իրենց ուսուցիչների մասին: Ձեր ուսուցիչը Ձեր հայրն է եղել: Ինչպե՞ս է նա ոգևորել, խրախուսել, հավատ ներշնչել Ձեզ: Ի՞նչ դասեր եք քաղել Զուլում Գրիգորյանից:

-Հայրս իմ վարպետն էր: Ասում էր, որ ոչ թե պետք է սովորեցնել նկարչություն, այլ անհրաժեշտ է սովորեցնել սիրել նկարչությունը: Նշում էր, որ տեխնիկական հմտություններ նկարիչը կարող է ձեռք բերել, բայց առավել էական է նկարչությունը սիրելը: Մեծ առավելություն եմ համարում նրա կողքին լինելը, որովհետև նա ֆանատիկ նկարիչ էր, և այդ արվեստը հորս համար այլ էր: Ասում էր, որ ամաչում է խոսել բնանկարչության մասին, քանի որ եղել են այնպիսի վարպետներ, ինչպիսիք էին Ռեմբրանդտը, Էլ Գրեկոն: Ուստի պետք է լռել: Զուլում Գրիգորյանը կարևորում էր էմոցիոնալ նկարչությունը: Ասում էր, որ նկարչությունը պետք է լինի զգացմունքային, սրտից, հոգուց եկող: Եթե չէր հավանում իմ աշխատանքներից որևէ մեկը, ապա այն պատճառով, որ, ըստ նրա, բավարար զգացմունքային չէր այդ գործը, սառն էր, մտածված:

-Թե՛ Զուլում Գրիգորյանի, թե՛ Ձեր գործերի մասին խոսելիս մասնագետները նշում են, որ չեք կորցնում իրականության զգացողությունը: Ինչպե՞ս եք կարողանում լինել և՛ ռեալիստ, և՛ այդքան զգացմունքային:

-Աբստրակտ ժանրում ևս ստեղծագործում եմ: Արդեն քառասուն տարի նկարում եմ և մշտապես անդրադարձել եմ նաև աբստրակտ նկարչությանը: Ինձ էքսպրեսիոնիստ եմ համարում: Աբստրակտ տարրեր եմ օգտագործում բնանկարներում, դիմանկարներում: Ասել, որ իրականությունից չեմ կտրվում, այնքան էլ ճիշտ չէ:

Մի պահ կա նկարչության մեջ, երբ ստեղծագործողն էլ հստակ չի կարող ասել, թե ինչ է կատարվում իր հետ: Շատերն ասում են, որ սկսում են նկարել ու վերջացնում են աշխատանքը՝ ի սկզբանե իմանալով, թե ուր են գնում: Ես սկսում եմ գործը, գնում եմ ինչ-որ տեղ: Ինչ-որ պահի թվում է, թե աշխատանքը դառնում է նկար ու համարում եմ, որ ավարտել եմ: Շատ եմ բնանկարներ նկարում ու աշխատում եմ բնության գրկում: Երբ բնության գրկում եմ ստեղծագործում, ձգտում եմ հայեցողական վիճակի գալ, այսինքն՝ չմասնակցել այդ գործընթացին, այլ ուղղակի նայել և նկարել:

-Վերջերս մի ռեժիսորի հետ Մարտիրոս Սարյանի տուն-թանգարանում էի: Հարցրեց, թե ի՞նչ եմ զգում կտավները նայելիս: Պատասխանեցի, որ հուզվում եմ, երջանկանում: Ասաց, որ Սարյանը շատ լավ իմացել է, թե ինչ է պետք անել արվեստասերին նման ապրումներ փոխանցելու համար:

-Սարյանը ևս շատ զգացմունքային նկարիչ է: Ինտելեկտը շատ կարևոր է, սակայն զգացմունքայնությունը՝ առավել: Ես գիտության մարդ եմ եղել, բայց նույնիսկ այդ բնագավառում կա մի պահ, երբ իռացիոնալ դաշտ ես մտնում: Արվեստում ամեն բան բացատրելը դժվար է. ասել, թե այս գույնը քսում ես այսպես, որ ազդեցիկ լինի և այլն, ոչ միշտ է միանշանակ, քանի որ արվեստը նախ և առաջ սրտից ու հոգուց է բխում: Մեծ դեր ունի նաև էներգիան: Նկարից պետք է էներգիա գա:

-Յուրաքանչյուր գործ ստեղծելիս, արվեստագետը փորձում է ինչ-որ բան փոխանցել արվեստասերին: Դուք ի՞նչ խնդիր եք ձգտում լուծել Ձեր աշխատանքներով:

-Եթե ասեմ՝ դիմացինի վրա ազդելու հատուկ խնդիր եմ դնում, ճիշտ չի լինի, բայց ենթագիտակցորեն ձգտում եմ ստեղծել մի գործ, որը կտպավորի արվեստասերներին: Որպեսզի այդպես լինի, անհրաժեշտ է հնարավորինս ազատ լինել զգացողություններում: Եթե շատ մտածված աշխատեմ, արտահայտչականությունը կկորի: Նկարչական յուրաքանչյուր ուղղություն իր խնդիրն է դնում և իր ճանապարհն ունի: Էքսպրեսիոնիզմը՝ ևս:

Կյանքը ցույց է տվել՝ եթե որևէ արվեստի գործ դարերով արժեքը պահպանում է, ապա այն օբյեկտիվորեն հզոր է: Ռաֆայելի «Մադոննան» դիտելիս զբոսաշրջիկներից մեկն ասել է՝ կարծես թե այն իր վրա այնքան էլ չի ազդում, իսկ կինոյի և թատրոնի խորհրդային դերասանուհի Ֆաինա Ռանևսկայան, որն այդտեղ է եղել, միջամտել է՝ նշելով, որ «Մադոննան» ինքն է որոշում ում վրա ազդել, ում վրա՝ ոչ:

-Լրագրող Վլադիմիր Պոզները հարցազրույցներից մեկում պատմում է, որ հաճախ է դիտել Լեոնարդո դա Վինչիի «Մոնա Լիզայի» պատճեններն ու շատ մտածել, թե ինչում է այդ գործի հանճարեղությունը: Երբ Լուվրում մոտեցել ու դիտել է կտավը, արտասվել է: Նա խոստովանում է, որ շատերս հաճախ դատում ենք ոչ բնօրինակով:

-Այո՛, այդպես է: Դա խոսում է կտավի էներգիայի մասին: Երբ ինձ գործի լուսանկարն են ցույց տալիս ու հարցնում կարծիքս, ասում եմ, որ կարող եմ իքս բան ասել, սակայն անհրաժեշտ է կանգնել նկարի դիմաց: Միայն այդ դեպքում կարելի է իրական էներգիան զգալ ու գնահատել, որը կարող է տարօրինակ ու անսպասելի լինել, ինչպես մարդկային հարաբերություններն են: Մարդուն տեսնում ու զգում ես նրա էներգիան, հասկանում, որ ինչ-որ բան կատարվեց քեզ հետ, դիմացինիդ կամ կողքինիդ հետ:

-Երբ առցանց դիտում եմ Ձեր ինքնանկարները, մի զգացողություն եմ ունենում, իսկ իրականում տեսնելու դեպքում վստահաբար այլ էներգիա կզգամ: Ձեզ նկարելիս արտացոլում եք հենց ա՞յդ պահի հոգեվիճակը, թե՞…

-Նայում եմ հայելու մեջ և նկարում եմ ինձ: Սովորական գործընթաց է: Այդ պահն ու զգացողությունն են: Կարմիր ֆոնով ինքնադիմանկարը 1988-ին եմ նկարել, իսկ կապույտ ֆոնով գործը՝ 2016-ին: Այն իմ վերջին ինքնադիմանկարն է: Նկարել եմ ինը ինքնադիմանկար, որից յոթը գնել են, ինչը զարմանալի էր: Հետաքրքիր էր, թե օտարի նկարն ինչո՞վ է գրավում արվեստասերին: Մի անգամ Ավստրիայում կազմակերպված ցուցահանդեսում հավաքորդները մոտեցան ու հարցրին՝ ինքնանկար ունե՞մ: Ցանկանում էին գնել, բայց ես չէի ներկայացրել: Փաստորեն, նկարչի ինքնանկարը հատուկ տեղ ունի ոչ միայն նկարչի, այլև հավաքորդի համար:

Հետաքրքիր է իմ ինքնանկարը սև ֆոնի վրա: Այն վերնագրել եմ «Ցեղասպանության զոհի ինքնադիմանկար»: Կա՛մ հերոսը կենդանի է մնացել, բայց իրեն զոհ է համարում, կա՛մ զոհվել է ու վերակենդանանալու դեպքում իրեն այդպես կպատկերեր: Անսովոր աշխատանք է. այդ ժամանակ՝ 2008-ին իմ վիճակը համահունչ էր կտավի տրամադրությանը:

-Զուլում Գրիգորյանն ասել է, որ նկարչությունն ազատություն է, և այն մահը մոռանալու պարտադրանք է ստեղծում: Նա նշել է, որ արվեստը հավերժական, մնայուն, անանց արժեք է, որի ծառան է ինքը: Ձեզ համար ի՞նչ է նկարչությունը:

-Այնքան երկար եմ զբաղվում նկարչությամբ, որ այն իմ ապրելու ձևն է դարձել: Այն իմ կյանքն է, իմ կենսակերպն է: Ինչ-որ բան ստեղծելն արդեն աստվածային երևույթ է ու պետք է շնորհակալ լինել, որ դա մեզ տրվել է: Ես չեմ առանձնացնում արվեստագետներին: Երբ մեկին թվում է, թե ինքը լուրջ բան է ստեղծում, հիշեցնում եմ, որ զգույշ խոսի, քանի որ Աստված է այդ շնորհը տվել: Իհարկե, լավ է, որ նրան է տվել, նրան է ընտրել: Եղել են ամիսներ, երբ չեմ աշխատել, չեմ կարողացել, չի ստացվել: Եթե աշխատում եմ, շատ բավարարված եմ ու երջանիկ, ու կարևոր չէ ստացվել է նկարը, թե ոչ: Հորս ընկերներից մեկն ասել է, որ մարդ ամեն օր իր հասանելիք ներկը պետք է քսի կտավին, այսինքն՝ աշխատի, իսկ Պիկասոն ասել է, որ մուսան շատ կարևոր է, բայց, երբ մուսան գա, այն պետք է քեզ աշխատելիս բռնացնի:

-Մի քանի ամիս է՝ ԱՄՆ-ում եք: Ի՞նչ ծրագրերով եք մեկնել Ամերիկա: Ի՞նչ նախաձեռնություններով եք հանդես գալու առաջիկայում:

-Նահանգներ մեկնեցի որպես զբոսաշրջիկ, սակայն նաև ցուցահանդեսով եմ հանդես եկել այնտեղ: Ապրիլին Գլենդելում՝ Թագուհի Վարդանյանի և Տիգրան Բաղդասարյանի ղեկավարությամբ գործող Creo Studio-ում,
բացվեց իմ անհատական ցուցահանդեսը: Շատ գեղեցիկ ու ճաշակով էր կազմակերպված: Մի քանի ցուցահանդես նախապատրաստական փուլում է: Աշխատում եմ, և չի բացառվում, որ նոր կտավներ ևս ներկայացնեմ ցուցահանդեսներում: Ամեն օր նկարելու սպասում ունեմ…

Երևանում՝ Գրիգորյանների ցուցասրահում (Studio/exhibition hall Grigoryan’s), պարբերաբար ցուցահանդեսներ եմ կազմակերպել: Երբ վերադառնամ, անպայման նոր ցուցահանդես կնախաձեռնենք: