«Ինձ հետ ածականով խոսողն ինքն է տգետ». Սուրեն Խաչատրյան

Հարցազրույց Սյունիքի ՀՀԿ-ական մարզպետ Սուրեն Խաչատրյանի հետ

– Դուք` որպես մարզպետ, աշխատել եք և գործող նախագահ Սերժ Սարգսյանի, և երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի օրոք: Ո՞վ էր ավելի լավ նախագահ Ձեզ համար:

– Սերժ Սարգսյանի ժամանակ մարզերը սկսեցին շնչել: Սերժ Սարգսյանը ճիշտ է պատկերացնում մարզերում տիրող իրավիճակը: Իսկապես, այնքան հրատապ խնդիրներ կային, որոնք երկար ժամանակ լուծում չէին ստացել: Եվ դա, ինքնըստինքյան, բարձրացնում էր ժողովրդի դժգոհությունը: Իսկ վերջին տարիներին` սկսած 2008թ., Ս. Սարգսյանը ամեն տարի մարզպետներին հրատապ խնդիրների համար գումար էր տրամադրում: Եվ դրանք բավականին արձագանք թողեցին: Մինչ օրս դա շարունակվում է, իսկ դրանք այն խնդիրներն էին, որոնց սպասում էր գյուղական և քաղաքային համայնքների բնակչությունը:

– Այսինքն` Ռոբերտ Քոչարյանի օրոք չկա՞ր դա:

– Ռոբերտ Քոչարյանի օրոք հրատապ խնդիրների լուծման համար գումարներ չէին տրվում: Միգուցե այդ ժամանակ կա՛ր ֆինանսական սղություն, բայց Սերժ Սարգսյանի ժամանակ սկսեց այդ գումարների հատկացումը:

– Դուք Գորիսի քաղաքապետ եք եղել Հրանտ Բագրատյանի վարչապետության շրջանում: Հիմա նա առաջադրվել է նախագահի թեկնածու: Արդյո՞ք պարտքի զգացում չունեք նրա նկատմամբ: Չե՞ք սատարի նրան:

– Ես իր ժամանակներում աշխատել եմ քաղաքապետ և հիշում եմ, թե ինչ ծանր ժամանակներ էին, հիշում եմ, թե մանկավարժն իր 7000 դրամ աշխատավարձը քանի ամիս հետո էր ստանում, բժիշկն իր աշխատավարձը քանի ամիս հետո էր ստանում: Եվ պատահում էր այնպես, որ տարեվերջին բժիշկներն ընդհուպ աշխատավարձ չէին ստանում: Այդ գումարները ջրում էին: Սա էր: Եվ դա ոչ մեկը չի մոռանում: Շատ տխուր էր:

– Այնուամենայնիվ, ո՞ւմ եք համարում այլընտրանք Սերժ Սարգսյանին:

– Ոչ մեկին: Ես այդ մասին արդեն ասել եմ: Սերժ Սարգսյանն այդպիսի այլընտրանքային խնդիր չունի: Ես Ձեզ ասեմ, որ ժողովուրդը նրան, իսկապես, սիրում է: Երբ նախագահը հասանելի է երկրում ապրող ցանկացած քաղաքացու համար, ուրեմն, բնականաբար, այդ նախագահին սիրում են:

– ՀՀԿ 13-րդ համագումարին Ս. Սարգսյանը հանդես եկավ ամփոփիչ զեկույցով: Կարդացե՞լ եք ամբողջ զեկույցը:

– Ամբողջը լսել եմ: Նա արժևորեց մեր պետության առաջին օրից սկսած մինչև այսօր: Եվ արժևորեց առաջին և երկրորդ նախագահներին: Տեսե՛ք` ինչքան մեծ մարդ է, որ և՛ նրան, և՛ նրան արժևորեց: Եվ ասեմ Ձեզ, որ նա առաջիկա 5 տարին առաջնորդվելու է հենց այդ ելույթով:

– Սերժ Սարգսյանն այդ ելույթում խոսել է նաև կաշառակերության մասին, նշել է, որ տգետներից պետք է ազատվել: Դուք տեսնո՞ւմ եք տգետներ Ձեր կուսակցության շարքում:

– Տգետներ կլինեն, ո՞նց կարող է չլինեն… երբ որ ինքը ՀՀԿ անդամ է, կուսակցության տոմսը ջեբը, բայց ինքը հավատարիմ չէ այդ կուսակցությանը: Դա, ինքնըստինքյան, տգիտություն է: Երբ որ Հանրապետական կուսակցության տոմս է վերցրել, դիմում է գրել ընդունվել, և այդ մարդը նպատակային է վերցրել այդ տոմսը, և խնդիր է ունեցել Հանրապետական դառնա, որպեսզի ինչ-որ բանի հասնի, և երբ որ չի հասնում, նա արդեն դավաճանում է: Նա դառնում է դավաճան, չէ՞: Սերժ Սարգսյանի խոսքը հիմնականում նաև դրանց էր վերաբերում:

– Այսինքն` դավաճաններ կա՞ն ՀՀԿ շարքերում:

– Դե ո՞նց կարող է չլինեն:

– Ովքե՞ր են: Անուններ կնշե՞ք:

– Հիմա որ իմանային` կուսակցությունից կհեռացնեին: Եթե կոնկրետ իմանամ` անունները կտամ, հավատացե՛ք:

– Խոսակցություններ կան, որ ընտրություններից հետո լինելու է վարչապետի փոփոխություն: Ո՞ւմ եք տեսնում վարչապետի պաշտոնում:

– Այսօր այդպիսի խոսակցություն չկա: Դրանք պատի տակի խոսակցություններ են, որոնք մեր երկրում արդեն ավանդույթ են: Երբ որ մարդուն նշանակում են, նշանակման պահից արդեն սկսում են խոսել, թե հանելու են, փոխելու են, տեղափոխելու են: Սրանք դեռևս պատի տակի խոսակցություններ են, և այս ամենադժվար պահին` 2012թ., կառավարությունը բոլոր խնդիրները շատ բարձր մակարդակով լուծել է:

– Այսինքն` Դուք գո՞հ եք Տիգրան Սարգսյանի աշխատանքից:

– Այո՛, միանշանակ:

– Իսկ կա՞ մեկը, որի վարչապետ լինելու դեպքում կհրաժարվեք Ձեր պաշտոնից:

– Չեմ կարծում, որ ինչ-որ մեկի պատճառով կհրաժարվեմ: Մենք մշտապես պետք է մոռանանք այ էդ «ընդդեմ» քայլերը, պետք է անենք «հանուն» քայլերը` հանուն մեր երկրի, հանուն մեր տարածքի, հանուն մեր հայրենիքի:

– Օրինակ, Ձեր կարծիքով` ինչի՞ պակաս ունի մեր հասարակությունը:

– Երբ որ արդեն հասարակությունը սոցիալական խնդիր ունի, և դա երկար է տևում, այդ ժամանակ սոցիալական խնդիրներ ունեցող մարդը սկսում է մոռանալ արժեքները` ազգային արժեքներ, մարդկային արժեքներ, տեղական, տարածքային… Բայց մենք, եթե անկեղծ խոսենք, ունենք այդպիսի խնդիրներով մարդիկ` մարզում էլ, հանրապետությունում էլ: Եվ մենք պետք է փորձենք մարդկանց խնդիրների լուծման ճանապարհը գտնել:

– Ի դեպ, պարոն Խաչատրյան, Ձեր սատարած պատգամավորության թեկնածուն` Հայկ Գրիգորյանը, արդյո՞ք արդարացրեց Ձեր ակնկալիքները:

– Նա Հանրապետական կուսակցության անդամ է, երիտասարդ տղա է, ուսուցիչ-մանկավարժ, մտավորական տղա է: Այո՛, ես եմ իրեն սատարել, և ինքն էլ շատ բարձր ձայներ ստացավ: Ինչ խոսք, նա շատ ակտիվ պատգամավոր է Ազգային ժողովում, և ինքը կարողանում է իր ընտրատարածքի խնդիրներն առաջ քաշի:

– Պարոն Խաչատրյան, ի տարբերություն հանրապետության մյուս մարզերի` Սյունիքում ավտոմեքենաների լիցքավորման համար նախատեսված գազը թանկ է: Մարզի բնակիչներն ասում են, որ Դուք 20 դրամով բարձրացրել եք գինը:

– Էդպիսի բան չկա:

– Գազի գնի բարձրացումը հիմնավորում են այն հանգամանքով, որ մարզում Դուք ունեք մի շարք գազալցակայաններ: Ինչպե՞ս եք մեկնաբանում այդ խոսակցությունները, ինչո՞ւ է գազը թանկացել:

– Ես չեմ կարող պատասխան տալ, որովհետև ես դրանից տեղյակ չեմ, թե գազի գինն ինչքան է Սյունիքում, Վայոց Ձորում կամ Երևանում: Ես դրանով չեմ զբաղվում: Դրա համար հատուկ մարդիկ են զբաղվում: Եթե խնդիր լինի, ես կիմանամ և մի որոշ ժամանակ հետո կխոսեմ դրա մասին:

– Միևնույն ժամանակ մարզում բարձրացել է նաև հացի գինը: Սա՞ ինչով կբացատրեք:

– Հացի գինը բարձր չէ: Հիմա ցորենի գները բարձրացել են, և ինքնըստինքյան հացի գներն էլ են բարձրացել: Ուրեմն, իմ մարզպետության 9 տարիներին հետևել եմ հացի գներին. ժամանակներ են եղել, որ հացի գինը տարեկան 2 անգամ պետք է փոփոխվի` ցորենը մե՛կ էժանանում է, մե՛կ թանկանում: Այսօր հանձնաժողով ունենք, որ վերահսկում է հացի գինը` նախ հսկում են մասնագիտացված խանութները, մասնագիտացված մեքենաները, որոնք հացը փռից տեղափոխում են խանութներ, վերահսկում են հացի քաշը և գինը: Եվ կարող է պատահի, որ մեկ-երկուսն իրենց թույլ տան, բայց մեկ է` դրանց կյանքը կարճ է լինում:

– Իսկ, օրինակ, Դուք ո՞րն եք համարում Սյունիքի թիվ 1 խնդիրը:

– Սյունիքը շատ խնդիրներ ունի, և բոլոր խնդիրներն էլ թիվ 1 են: Սյունիքն ունի ճանապարհի խնդիր (Հյուսիս-Հարավ ճանապարհին շատերն են սպասում), որն առաջիկայում կլուծվի: Ուզում եմ պատկերացնեք, որ Մեղրիից մինչև մայրաքաղաք 450 կմ է, և մարդիկ 4 սար են անցնում, և սա արդեն մեծ դժվարություն է: Սյունիքում նախագահի հանձնարարությամբ գյուղատնտեսության ոլորտը բավականին թափ է առել, բայց, այնուամենայնիվ, խնդիրներ ունենք: Սյունիքն ինչքան լեռնաարդյունաբերական է, այդքան էլ գյուղատնտեսական ռեգիոն է:

– Պատրաստվո՞ւմ եք ստորագրել Իրանի Ատրպատական նահանգի հետ գյուղատնտեսության ոլորտում համագործակցության հուշագիրը: Ի՞նչ է ենթադրում այդ հուշագիրը:

– Այդ հուշագրով լինելու է համագործակցություն տարբեր ոլորտներում` գյուղատնտեսության, առողջապահության, արդյունաբերության, կրթության:

– Բայց, կարծես, խոսվում է միայն իրանական կողմին արոտավայրեր տրամադրելու մասին:

– Ուզում եմ լավ իմանաք, որ արոտավայրեր տրամադրողը մարզպետը չէ: Արոտավայրերը տրամադրում է համայնքը` մրցութային եղանակով: Մենք ունենք Սահմանադրություն, Տեղական ինքնակառավարման մարմնի մասին օրենք, և գյուղական և քաղաքային պատկանող տարածքները` դա կլինի արոտավայր, խոտհնձի տարածք, հացահատիկային կուլտուրաների մշակման տարածք, մարզպետն այստեղ խնդիր չունի:

Գյուղապետը կա, որը պետք է մրցութային կարգով հայտարարություն անի, և մեկ ամիս հետո մրցույթին կմասնակցեն, իսկ թե ո՞վ կմասնակցի` պարսի՞կը, հա՞յը, թե՞ ով` այսօր դրա խնդիրը չկա, իսկ եթե լինի, ապա այսօր մենք պետք է շահագրգիռ լինենք, որովհետև եթե գյուղական համայնքներում ունենք արոտավայրեր, որոնք չեն օգտագործվում, բայց որոնց օգտագործողները բավականին գումար են տալու համայնքին, և մենք փորձենք խոչընդոտել դրան, ճիշտ չէ:

– Բնապահպանների կարծիքով` ոչխարների արածեցումը հողերն անապատացման, փոշիացման են տանելու:

– Ի՞նչ տարբերություն` ո՞ւմ ոչխարն է` պարսիկի՞, թե՞ հայի: Սովետական տարիներին բոլոր գյուղական համայնքներն ունեին մեծ քանակությամբ խոշոր և մանր եղջերավոր կենդանիներ, և ամռանը դրանց հանում էին այդ յայլաները, գումարած դրան` ամեն ամառ Ադրբեջանից Սյունիքի Գորհայքի սարեր էին գալիս մեկ միլիոնից ավելի մանր եղջերավոր կենդանիներ և բավականին մեծ քանակությամբ խոշոր եղջերավոր կենդանիներ: Եվ դա լինում էր ամեն տարի` 70 տարիների ընթացքում, և նաև դրանից առաջ` ցարի ժամանակներից սկսած Ադրբեջանի ոչխարները գալիս էին այդտեղ, և ոչ մեկը չի կարող ասել, որ այսօր այդ տարածքները փոշիացրել են:

– Իսկ ինչպիսի՞ն են Ձեր և Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի տնօրեն Մաքսիմ Հակոբյանի շփումները: Լարվա՞ծ են Ձեր և նրա հարաբերությունները:

– Մաքսիմ Հակոբյանն ինձ համար շատ հարազատ մարդ է, և ես կուզենայի, որ ամեն մի մարզում գոնե մի Մաքսիմ Հակոբյան լիներ:

– Ինչո՞ւ:

– Առաջին հերթին` նա հայրենասեր մարդ է, երկրորդը` լավ ընկեր է, երրորդ` իր հող ու ջրի մասին մտածող մարդ է: Մաքսիմ Հակոբյանն այն գործարարն է, ով անում է ամեն ինչ մարզի զարգացման համար: Մաքսիմ Հակոբյանը նաև այն գործարարն է, որ անկախ իր ունեցած բաժնեմասից` կարողանում է մեծ բաժնետերերի հետ խոսել տիրոջ իրավունքով:

– Բայց Կապանի քաղաքապետի նախորդ ընտրություններում բավական լարված էին Ձեր և նրա հարաբերությունները: Դուք տարբեր թեկնածուների էիք սատարում:

– Բայց դա էլ կլինի, ի՞նչ կա դրա մեջ: Երբ որ այդ մարդը Քաջարանի կոմբինատի գումարներից մեծ գումարներ էր տրամադրում Կապան քաղաքին, և կարող է ցանկություն ունենար, որ աշխատեր այդ մարդու հետ: Ես` որպես Հանրապետական կուսակցության մարզային խորհրդի նախագահ, բնականաբար, պետք է կանգնեի կուսակցության անդամի կողքին, իսկ ինքն էլ իր խնդիրներն ուներ, բայց դա չի նշանակում, թե մենք դրանից շատ լարված էինք իրար հանդեպ:

– Պարոն Խաչատրյան, բացի այն, որ Գեղիում Ձեր հանքը վաճառեցիք Մ. Հակոբյանին, խոսակցություններ կան, որ նույն Գեղիում պատրաստվում եք շահագործել նոր հանք: Ճի՞շտ են այդ լուրերը:

– Դե, փորձում ենք բացել, տեսնենք` կստացվի՞:

– Փաստորեն, ճիշտ են այդ լուրերը:

– Դե, երևի ճիշտ են, իսկ վա՞տ է դա: Պետք է ողջունել:

– Քանի որ Դուք պատմական գիտությունների գծով ատենախոսություն եք պաշտպանել, հետաքրքիր է` աշխատո՞ւմ եք գիրք ստեղծելու ուղղությամբ:

– Ես մի քանի գրքեր ունեմ `«Ինքնավար Սյունիք», «Լեռնահայաստան»:

– Ձեզ համարո՞ւմ եք գիտության մարդ:

– Ամեն մարդու պարտքն է` լավ իմանալ իր պատմությունը: Ես չեմ ասում, թե պատմաբան եմ, պատմության խոշոր գիտակ եմ, բայց ընդամենը փորձում եմ իմ տարածաշրջանի, իմ ազգի պատմությունը լավ իմանալ:

– Իսկ ճի՞շտ են այն լուրերը, որ Դուք դաշնամուր նվագել և անգլերեն եք սովորում:

– Անգելերեն սովորում եմ, բայց դաշնամուրն նվագել շատ վաղուց գիտեի: Երեխա ժամանակվանից գիտեի դաշնամուր նվագել:

– Իսկ տանը հաճա՞խ եք նվագում դաշնամուր:

– Տանը հաճախ չեմ նվագում, բայց երեխա ժամանակ և՛ դաշնամուր, և՛ ակորդեոն նվագել գիտեի:

– Անգլերեն սովորում եք Եվրոպայում կրթություն ստանալու նպատակո՞վ:

– Չէ, նման նպատակ չունեմ, ոչ մի խնդիր չունեմ: Ես ուզում եմ, որ երբ ընդունում եմ մեկին` կլինի դեսպան կամ օտարազգի մարդ, կարողանամ օտար լեզվով բարևել և ասել` ցտեսություն: Դա է նպատակը: Կարծես թե, մեզ համար նույնպես հաճելի է լինում, որ երբ գնում ենք օտար երկիր, մեկը մեզ բարևում է մեր լեզվով: Ինձ թվում է, որ, երբ մեկին իր լեզվով բարևես` հաճելի կլինի նրա համար:

– Պարոն մարզպետ, Կապանում խոսում են այն մասին, որ հրահանգել եք մարզպետարանի բակի մեծ եղևնիներից մեկն արմատախիլ անել և տեղափոխել` տնկել եք Ձեր ամառանոցում: Ճի՞շտ է:

– Իմ ամառանոցը որտե՞ղ է: Ամառանոցի տեղը որ ասես, կգնամ: Այդպիսի բաներ կարող են խոսել միայն չարակամ մարդիկ: Այդ նույն եղևնիները տնկված են Կապանում, հիմա էլ կան այդ եղևնիները: Դրանց տեղն ենք փոխել: Մենք արել ենք մի բան, որ հաճելի լինի` մարզպետարանն այն կառույցն է, որ մարզի ողջ բնակչության համար է, և դա պետք է ծառայի ողջ բնակչությանը, իսկ մարզպետարան մտնող մարդու համար պետք է և՛ շենքը հաճելի լինի, և՛ շենքի մարդիկ էլ պետք է նորմալ, բարյացակամ ընդունեն ցանկացած մարդու: Հիմա այդ եղևնիներն այդ շենքի տեսքին խանգարում էին: Մենք մեծ գումարներ ենք ներդրել շենքի վերանորոգման համար, բայց տե՛ս` մարդիկ վատ բան են տեսնում դրա մեջ, և ասում են, թե եղևնիներն իբր տարել եմ իմ ամառանոց: Ես էլ բան չունեմ ասելու:

– Այսինքն` Ձեր հանդեպ չարակամ մարդիկ շա՞տ են:

– Չարակամները շատ են, բայց ես նաև գիտեմ դրա պատճառը: 1913թ. մարդահամարով Երևանում ապրում էր 29.000 բնակչություն, որից 13 հազարը հայ էր, 16 հազարը` մուսուլման` թուրք, պարսիկ: 1915-16-17թթ. ընդհարումներից, ինչպես նաև խորհրդայնացումից հետո շատ մարդիկ ազգանունները փոխեցին, բայց հոգով, արյունով դեռ չեն փոխվել: Նրանց երակներում իրենց պապերի արյունն է, և դրա համար էլ չարակամությունը, կարծես, չի վերանում:

– Իսկ ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Ձեր որդու անկարգությունները Գորիսում: Պատժո՞ւմ եք Ձեր որդուն դրա համար:

– Իմ որդին ոչ մի անկարգություն չի անում: Խնդրում եմ` մի հատ ճշտես, հետո հարցերը տաս: Դա չարակամ մարդկանց խոսակցություն է: Իմ որդին ուսանող է, համալսարանի ուսխորհրդի նախագահ, բավականին կազմակերպված տղա: Նա երբեք իրեն թույլ չի տա, որ որևէ ավելորդություն անի: Երիտասարդ տղա է, կարող է պատահի` մի թեթև սայթաքում անի, բայց դա չի նշանակում, թե նա անկարգ է:

– Երբևէ մտածե՞լ եք, թե ինչո՞ւ են Ձեզ այդքան շատ քննադատում: Ձեզ անվանում են Սյունյաց բդեշխ, քրեական կերպար:

– Բա ինչի՞ չես այդ մասին հարցնում նրանցից: Թող իրենք հիմնավորեն, ես կպատասխանեմ:

– Ինչո՞ւ են Ձեզ բռնապետ անվանում:

– Չգիտեմ, թե ովքեր են այդ ասողները, բայց Նոր տարուց առաջ 18 լրագրողներ եկել էին Սյունիք: Նրանք գնացին մարզի տարբեր քաղաքներում, գյուղերում, և երևի թե, իրենք իրենց կարծիքը ներկայացրեցին: Ինձ թվում է, որ այ, էդ ասողներն էլ պետք է մի անգամ գնան նույն ճանապարհով: Մի անգամ անձամբ շփվեն ժողովրդի հետ և իրենց կարծիքը փոխեն:

– Իսկ վիրավորվո՞ւմ եք, երբ Ձեր մասին նյութերը գրվում են Ձեր մականվամբ:

– Բա ի՞նչ եմ անում: Նախ` մականունը չեն կարողանում ճիշտ ասել: Իհարկե, վիրավորվում եմ: Իմ մականունը սկսել է «լիցքավորված» բառից: Մի մարդ ունեինք` շատ ծեր պապիկ էր, իմ էներգիչնի լինելու համար ասում էր`«սա լիցքավորված ա»: Առաջին հերթին ինձ հետ ածականով խոսողն ինքն է տգետ, երբ ինքն իրեն չի հարգում, և երկրորդն էլ` ես անուն ունեմ, ազգանուն ունեմ: Ես ոչ մեկին չեմ վիրավորում: Անկախ լրագրողի խելքից, կարողություններից, եթե զանգում է, ես պատասխանում եմ: Իսկ այդ մարդը դրանից էլ չի ուզում դաս քաղել, որ ինձ հետ չի կարելի նման տոնով խոսել: