«Հայաստանի հարաբերությունները Շվեյցարիայի հետ կառուցվում են սերտ երկխոսության հիման վրա». ՀՀ դեսպան
Շվեյցարիայում ՀՀ դեսպան Անդրանիկ Հովհաննիսյանը հարցազրույց է տվել Փարիզում լույս տեսնող «Նոր Յառաջ» թերթին: «Արմենպրես»-ը հարցազրույցը ներկայացնում է դասական ուղղագրությամբ:
«Նոր Յառաջ»- Վերջերս Զուիցերիոյ մէջ Հայաստանի դեսպան նշանակուեցաք։ Կարելի՞ էր հակիրճ ձեւով ներկայացնէիք ձեր դիւանագիտական փորձառութիւնը եւ մասնագիտական պատրաստութիւնը։
Անդրանիկ Յովհաննիսեան- Մօտ 20 տարուայ դիւանագիտական ծառայութեան փորձ ունեմ։ 96-97 թուականներին լեզուի իմացութեան եւ գրականութեան դասընթացների եմ հետեւել Գահիրէի համալսարանում։ Այդ ժամանակ Եգիպտոսի մէջ Հայաստանի դեսպանը ինձ եւ միւս հայ ուսանողներին հրաւիրեց, որպէսզի դեսպանատան մէջ փորձնական աշխատանք տանենք եւ ես այդ օրերին է որ ծանօթացայ դիւանագիտական աշխատանքներին։ Վերադառնալով Հայաստան դիմեցի Արտաքին գործոց նախարարութեան եւ այնտեղ 1998-ին արդէն փորձառական շրջան էի անցկացնում, իսկ մի տարի յետոյ սկսեցի պաշտօնապէս գործել որպէս դիւանագէտ: Տարբեր պաշտօններ եմ զբաղեցրել Արտաքին գործերի նախարարութիւնում։ Արտերկրում դիւանագիտական աշխատանք եմ կատարել Դամասկոսի Հայաստանի դեսպանութիւնում՝ որպէս կցորդ, Վիեննա` ԵԱՀԿ գրասենեակում, Հայաստանի մշտական ներկայացուցչութիւնում՝ որպէս երկրորդ քարտուղար, Վաշինգտոնում` որպէս խորհրդական և փոխդեսպան։
Կրթութիւնս ստացել եմ Երեւանի Պետական համալսարանի արեւելագիտութեան ֆակուլտետում՝ արաբերէն լեզու, պատմութիւն, գրականութիւն մասնագիտութեամբ։ Այնուհետեւ,– ինչպէս ասացի,– ուսումս շարունակել եմ Գահիրէի համալսարանում, իսկ դիւանագիտական կրթութիւնս ստացել եմ Բոստոնում` հետեւելով Ֆլետչերի դիւանագիտութեան եւ միջազգային իրաւունքի դպրոցի յատուկ դասընթացներին։ Հետագայում էլ մասնակցել եմ մի շարք այլ կրթական ծրագրերի, որոնցից մէկն էլ Ժընեւում էր եւ վերաբերում էր զինաթափման եւ սպառազինման վերահսկումին, որ մաս է կազմում ՄԱԿ-ի աշխատանքային ուղղութիւններին։
«ՆՅ» – Արեւելագիտութեան եւ արաբերէն լեզուի մասնագէտ էք։ Ուրկէ՞ բխած է այդ հետաքրքրութիւնը։
Ա.Յ. – Ճիշտն ասելով, երբ երիտասարդ էի չէի մտածում դիւանագիտական ասպարէզի մէջ ծառայելու մասին, աւելի շատ ինձ հետաքրքրում էր գիտական գործունէութիւնը։ Կարծում էի կը դառնամ պատմաբան եւ կ՚ուսումնասիրեմ տարածաշրջանի պատմութիւնը, որի կարեւորագոյն ժողովուրդներից եւ լեզուն կրողներից մէկը արաբ ժողովուրդն է, որ բազմաթիւ թելերով կապուած է նաեւ հայ ժողովրդին, որոնք դարերով կողք-կողքի են ապրել։ Հետաքրքրուած էի իմանալու, թէ տարածաշրջանի աղբիւրները արաբերէնով ինչե՞ր գրած են հայութեան մասին։ Եւ Գահիրէի մէջ էր որ ծնուեց իմ սէրը դիւանագիտութեան ասպարէզի նկատմամբ։
«ՆՅ»- Հայաստանի պատմութեան մէջ Առաջին Հանրապետութենէն սկսեալ Զուիցերիան մեծ դերակատարութիւն ունեցած է։ Իսկ անկախութենէն յետոյ շեշտուած է Զուիցերիոյ դերը հայկական քաղաքականութեան մէջ՝ միջազգային յարաբերութեանց դիտանկիւնէն։ Ո՞րն է ձեր գնահատականը այս առնչութեամբ։
Ա.Յ.- Ինչպէս դուք նշեցիք, Շուեյցարիան պատմութեան խորքից եկող մի շարք թելերով է կապուած Հայութեան հետ՝ 19-րդ դարի վերջաւորութեան եւ 20-րդ դարի սկիզբը, երբ շուեյցարիական հասարակութիւնը իր ձայնը բարձրացրեց բողոքելով Օսմանեան կայսրութիւնում հայ ժողովրդի հանդէպ իրականացուող բռնութիւնների եւ Ցեղասպանութեան դէմ։ Շուեյցարիայի ժողովրդի առանձնայատուկ գծերից մէկը հէնց մարդասիրութիւնն է։ Պատահական չէ, որ այստեղ Ժընեւում է ստեղծուել Կարմիր Խաչի միջազգային կազմակերպութիւնը, որ գործում է մի շարք այլ մարդասիրական կազմակերպութիւնների կողքին։ Համիտեան կոտորածների ժամանակ Շուեյցարիացիները ստորագրահաւաք են կազմակերպել իրենց կառավարութեան կոչ անելով դիմել Օսմանեան կայսրութեան՝ Հայութեան նկատմամբ բռնութիւնները դադարեցնելու նպատակով։ Հաւաքուել է մօտաւորապէս 500.000 ստորագրութիւն, որ այս փոքրիկ երկրի համար հսկայական թիւ է կազմում եւ դա նշանակում է որ գրեթէ ամէն ընտանիք մասնակցել է այդ բողոքարշաւին։ Հետագայում էլ Հայոց ցեղասպանութեան տարիներին շուեյցարիացի մի շարք միսիոնարներ կարեւոր գործունէութիւն են կատարել՝ փրկելով վերապողներին, հարիւրաւոր որբերին, որոնց բերելով այստեղ կրթութիւն են տուել։ Հայութեան նկատմամբ բարեսիրական գործունէութիւնը տարիներով շարունակուել է մինչեւ 1980-ական թուականները, նոր թափ ստանալով երկրաշարժի տարիներին՝ օգնութեան ձեռք երկարելով մեր ժողովրդին։ Մինչ այդ էլ այս երկիրը իր յայտնի համալսարաններով եւ կրթութեամբ միշտ գրաւել է Հայերի ուշադրութիւնը։ Պատահական չէ որ հայ աւանդական Հնչակեան կուսակցութիւնը այստեղ է հիմնուել։ Նաեւ երկար տարիներ Ժընեւում է գործել Դաշնակցութեան օրգան «Դրօշակ»-ը եւ այս բոլորը պայմանաւորուած էր նրանով որ Շուեյցարիայի համալսարաններում էին ուսանում մի շարք հայ երիտասարդներ։
Այսօր էլ Շուեյցարիան միջազգային յարաբերութիւններում շարունակելով իր մարդասիրական գործունէութիւնը նաեւ իր ուշադրութեան կենտրոնում է պահում Հարաւային Կովկասի տարածաշրջանը՝ ներառեալ Հայաստանը, իրականացնելով մի շարք ծրագրեր՝ յատկապէս շուեյցարիական «Զարգացման եւ համագործակցութեան կազմակերպութեան» միջոցով։ Հայաստանի մէջ այդ կազմակերպութիւնը օգնում է մեր պետութեան՝ գիւղատնտեսութեան եւ կառավարման ասպարէզներում ծրագրեր իրագործելով։ Իսկ միջազգային յարաբերութիւնների քաղաքականութեան մէջ այս երկիրը մեր տարածաշրջանում միջնորդի դեր է կատարում որոշ երկրների միջեւ՝ օրինակ Իրան-Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ, Ռուսաստան-Վրաստան, Սաուտական Արաբիա-Իրան յարաբերութիւնների առումով։ Շուեյցարիան նաեւ ուշադիր է հայկական հարցերի նկատմամբ. 2000-ական թուականներին նրա միջնորդութեամբ է իրականացուել հայ-թրքական մերձեցման գործընթացը, որ իր բարձրակէտին հասաւ Ցիւրիխում ստորագրուած արձանագրութիւններով։ Բայց ինչպէս գիտէք այդ արձանագրութիւնները չիրագործուեցին, սակայն դա ինքնին ցոյց է տալիս այդ ուղղութեամբ Շուեյցարիայի մեծ հետաքրքրութիւնը։
«ՆՅ»- Այսօր բնականաբար Հայաստանի մէջ վարչակարգի փոփոխութեամբ նոր պայմաններ ստեղծուած են, որոնք վստահաբար դիւանագիտական գետնի վրայ երկու երկիրներու յարաբերութիւնները աւելի կը դիւրացնեն։ Այս առումով ի՞նչ փոփոխութիւններ տեղի ունեցած են։
Ա.Յ.- Անցնող տարուայ յեղափոխութեան օրերին եւ նրանից յետոյ էլ Հայաստանը գտնւում էր միջազգային համայնքի եւ մամուլի ուշադրութեան կենտրոնում, որովհետեւ մեր երկրում տեղի ունեցած հսկայական փոփոխութիւնները աչքառու էին։ Նշանաւոր «Էքոնոմիստ» ամսագիրը Հայաստանը անուանեց «տարուայ երկիր», որ ինքնին շատ խօսուն է։ Բնականաբար Շուեյցարիան էլ մեծ ուշադրութեամբ հետեւում էր Հայաստանում տեղի ունեցող ժողովրդավարական փոփոխութիւններին եւ այսօր երկու երկրների յարաբերութիւնները նո՛ր լոյսի տակ են դիտարկւում։ Հայաստանի նոր իշխանութիւնները, ինչպէս գիտէք, յայտարարել են որ մեր արտաքին քաղաքականութեան մէջ գերակայ է լինելու շարունակականութեան սկզբունքը։ Այնուամենայնիւ այդ ուղղութիւնները դրուելու են առաւել ժողովրդավար եւ մարդու իրաւունքների հիմքի վրայ, ինչ որ կարծում եմ աւելի գրաւիչ է նաեւ Շուեյցարիայի իշխանութիւնների համար։
Յեղափոխութիւնից յետոյ Հայաստանի վարչապետը այցելել է Շուեյցարիա՝ Դաւոս, եւ մասնակցել է այնտեղ տեղի ունեցած Համաշխարհային տնտեսական համաժողովին եւ ուր էլ հանդիպել է երկրի նախագահին հետ, քննարկելով հայ-շուեյցարիական յարաբերութիւնների զարգացման հեռանկարները։ Ներկայումս Շուեյցարիայի հետ մեր յարաբերութիւնները կառուցում ենք սերտ երկխօսութեան հիման վրայ, փորձելով առաւել աշխուժացնել մեր համագործակցութիւնը։
«ՆՅ» – Յեղափոխութեան լոյսին տակ ինչպէ՞ս են դեսպանատան յարաբերութիւնները հայ համայնքին հետ, որ Հայ դատի պաշտպանութեան ուղղութեամբ չի խնայեր իր ջանքերը։ Վկան՝ Ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակը յաւերժացնող «Յիշողութեան լապտերներ»-ը, որոնք ի վերջոյ իբրեւ լոյսի աղբիւր զետեղուեցան Ժընեւի Թրամպլէ զբօսայգիին մէջ։
Ա.Յ.- Ինչպէս քիչ առաջ նշեցի, Շուեյցարիան եւ իր ժողովուրդը Ցեղասպանութեան օրերին կանգնել է Հայութեան կողքին եւ յետոյ էլ ճանաչել է Հայոց ցեղասպանութիւնը։ Իսկ շուեյցարահայ համայնքը երկրի յարգուած աւանդական համայնքներից մէկն է։ Տարբեր երկրներում իմ դիւանագիտական ծառայութեան փորձառութիւնից մեկնելով պէտք է ասեմ, որ պետական հաստատութիւններում ամէնուրեք ես զգացել եմ այն մեծ յարգանքը որ տեղւոյն իշխանութիւնները տածում են հայ ժողովրդի հանդէպ, որի ծանրակշիռ աղբիւրը հայ համայնքներն են, որոնք հիւրընկալ երկրներում երկար տարիներ ապրելով կարողացել են ձեռք ձգել բարի համբաւ, իբրեւ օրինապաշտ քաղաքացիներ եւ աշխատասէր ու ստեղծագործ ժողովուրդ։ Բաւական է նշել միայն մէկ օրինակ. Շուեյցարիայում Շառլ Ազնաւուրի անունը բոլորի շրթներին է, որ երկար տարիներ եղել է նաեւ Հայաստանի դեսպանն ու մշտական ներկայացուցիչը։
Օգտուելով այս հարցադրման հնարաւորութիւնից կը ցանկանայի խորին շնորհակալութիւն յայտնել շուեյցարահայ համայնքին, որը սերտօրէն գործակցում է Հայաստանի դեսպանութեան հետ։
Իրաւացի էք, որ «Յիշողութեան լապտերներ»-ի պուրակը ծանրակշիռ ներդրում է Հայոց ցեղասպանութեան զոհերի յիշատակի յարգանքի հարցում։ Միեւնոյն ժամանակ, գտնուելով «խաղաղութեան քաղաք» Ժընեւում, այն իմ համոզմամբ, նաեւ կարեւոր նպաստ է բերում ցեղասպանութիւնների կանխարգելման գործում` յիշեցնելով, որ նման ոճրագործութիւններն այլեւս երբեք չպէտք է կրկնուեն։
«ՆՅ»- Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան յայտարարեց, թէ թաւշեայ յեղափոխութիւնը չի կրնար կատարեալ ըլլալ եթէ անոր չհետեւի տնտեսական յեղափոխութիւնը։ Այս առումով կ՚ենթադրեմ, թէ Զուիցերիան կրնայ մեծ դերակատարութիւն ունենալ՝ առեւտրական եւ տնտեսական փոխյարաբերութիւններու եւ համագործակցութեան տեսակէտէն։ Այս ուղղութեամբ ի՞նչ հեռանկարներ կան։
Ա.Յ. – Արդարեւ, յեղափոխութիւնից յետոյ Հայաստանի վարչապետը յայտարարեց, թէ այժմ յեղափոխութեան նոր փուլ է սկսում եւ դա կոչեց տնտեսական յեղափոխութիւն։ Բնականաբար Հայաստանի կառավարութիւնը՝ ներառեալ Արտաքին գործոց նախարարութիւնը եւ դեսպանութիւնները լծուած են այդ աշխատանքին, որպէսզի կարելի լինի նոր խթան հաղորդել մեր երկրի տնտեսական զարգացման։ Ինչպէս դուք նշեցիք՝ այս ուղղութեամբ Շուեյցարիան կարեւոր տեղ է զբաղեցնում։ Ներկայիս մեծ աշխատանք ենք տանում, որպէսզի այս երկրում գործող՝ «Զարգացման եւ Համագործակցութեան կազմակերպութեան» հետ մեր գործակցութիւնը ընդլայնուի, որ յարաբերութիւնների բաւական լայն հարթակ է հանդիսանում։ Միաժամանակ աշխատում ենք այլ ոլորտների ուղղութեամբ, ինչպէս՝ դեղագործութիւնը, գինեգործութիւնը, որոնք վերջին երկու-երեք տարիների ընթացքին զարգացման նոր նշաձողեր են սահմանել։ Հայաստանի զբօսաշրջութեան զարգացումն էլ մեր ուշադրութեան կենտրոնում է գտնւում։ Անցնող Մայիս ամսին շուեյցարիական զբօսաշրջութիւնը լուսաբանող մի շարք լրագրողներ այցելեցին Հայաստան եւ իրենց վերադարձին լայնօրէն արձագանգեցին մամուլով՝ ներկայացնելով Հայաստանի զբօսաշրջութեան մարզի գրաւչութիւնները։ Ասեմ, որ տեղեկատուական տեխնոլոգիաների եւ նորարարութեան ոլորտը նոյնպէս համագործակցութեան զարգացման հեռանկար ունի։ Ինչպէս գիտէք նորարարութեան միջազգային index-ի մէջ Շուեյցարիան միշտ առաջատար դիրքեր է գրաւում։ Իսկ Հայաստանի մէջ այս մարզը տարեկան մօտ 20 տոկոս աճ է արձանագրում։ Յառաջիկայ Հոկտեմբերին Հայաստանի մէջ կայանալու է տեղեկատուական տեխնոլոգիաների միջազգային համաժողովը, որին հրաւիրուած են նաեւ շուեյցարիացի մասնագէտներ։ Կան նաեւ համագործակցութեան աւանդական ճիւղեր, որոնցից կարելի է նշել՝ հանքարդիւնաբերութիւնը։
«ՆՅ»- Իսկ ի՞նչ կ՚ըսէիք դրամատնային ճարտարարուեստի, ժամագործութեան կամ ոսկերչութեան եւ գոհարեղէններու ոլորտներու վերաբերեալ։
Ա.Յ. – Նշեալ ոլորտներում Շուեյցարիան աւանդաբար համարւում է առաջատար երկրներից մէկը եւ Հայաստանի հետ որոշակի համագործակցութիւն է ծաւալուել նաեւ այս ուղղութեամբ։ Ի դէպ պէտք է նշել, թէ Շուեյցարիան լինելով լեռնային երկիր՝ շատ նմանութիւններ ունի Հայաստանի հետ։ Այստեղ էլ գիւղատնտեսութիւնը, անասնաբուծութիւնը կամ խաղողագործութիւնը տնտեսութեան կարեւոր լծակներն են, որոնց փորձառութիւնից մենք պէտք է օգտուենք։ Արդէն իսկ կան որոշակի ծրագրեր այս ուղղութեամբ, որոնք կարող են շուտով կեանքի կոչուել։
«ՆՅ» – Զուիցերահայ համայնքն ալ վստահաբար կարեւոր դերակատարութիւն ունի Հայաստանի տնտեսական զարգացման մէջ…։
Ա.Յ. – Որեւէ երկրում ապրող հայ համայնքները կամուրջ են հանդիսանում Հայաստանի եւ իրենց ապրած երկրների միջեւ։ Այս առումով Շուեյցարիան բացառութիւն չէ եւ այն ակնառու երկրներից է, որ հայ համայնքի միջոցով ամուր կապեր ունի Հայաստանի հետ։ Նոյնիսկ մինչեւ անկախութեան հռչակումը, շուեյցարիահայ համայնքը բաւական մեծ օժանդակութիւն էր տրամադրում Հայաստանին` յատկապէս աւերիչ երկրաշարժից տուժած շրջաններին։
Ինչպէս գիտէք մի շարք Շուեյցարիահայեր եւ շուեյցարահայկական կազմակերպութիւններ երկար տարիներ է որ սերտ կապեր ունեն Հայաստանի հետ եւ տնտեսական ներդրումներ են կատարում մեր երկրում՝ նպաստում են մեր երկրի զանազան ոլորտների զարգացմանը։ Այս գործակցութիւնը գնալով ընդլայնւում է։
«ՆՅ» – Վերջին հարցումս կը վերաբերի Արցախին։ Արդեօք Զուիցերիոյ եւ Արցախի խորհրդարանական, մարզերու կամ քաղաքներու միջեւ ուղղակի համագործակցութիւն գոյութիւն ունի՞։
Ա.Յ. – Լեռնային Ղարաբաղի հիմնահարցը Հայաստանի արտաքին քաղաքականութեան գերակայութիւններից է եւ բնականաբար այն մշտապէս գտնւում է մեր ջանքերի կիզակէտում։ Այս առումով իրականացուող աշխատանքներն ունեն իրենց իւրայատկութիւնները եւ պայմանաւորուած են նաեւ իւրաքանչիւր երկրի, կամ կազմակերպութեան առանձնայատկութիւններով։ Մեր պարագայում այդ աշխատանքը ներառում է ոչ միայն Շուեյցարիան, այլեւ Ժընեւում գործող միջազգային կառոյցները։ Այսինքն, մենք այստեղ նաեւ առաջնորդւում ենք մեր գործունէութեան վայրի առանձնայատկութիւններով` փորձելով հնարաւորինս օգտակար լինել հայկական կողմերի դիրքորոշումները առաջ մղելու գործում։ Ճանապարհները տարբեր են, բայց նպատակը մէկն է։
Ժիրայր Չոլաքեան
