12-օրյա պատերազմի «դասը» Հայաստանի համար

Իրանի դեմ Իսրայելի սանձազերծած պատերազմական գործողության դադարեցումից հետո թեման հայ հանրության շրջանում զգալիորեն մարել է, ինչը, թերևս, հասկանալի է, առավել ևս, որ Հայաստանի ներքին կյանքում ավելի մեծ  թափով է բորբոքվել Հայ Առաքելական եկեղեցու (ՀԱԵ) բարձրաստիճան հոգևորականության դեմ քաղաքական իշխանության գործողությունը:

Բայց Իրանի դեմ 12-օրյա պատերազմը, ոչ միայն իր բուն ընթացքի ժամանակահատվածում, այլ նաև դրա դադարեցումից հետո Հայաստանի համար ունի անմիջական և հույժ կարևոր դիտարկումների կարիք, ընդ որում, ոչ միայն զուտ ռազմա-քաղաքական ասպեկտի տեսանկյունից:

21-րդ դարում ցանկացած պատերազմ, մեծ կամ փոքր ռազմագործողություն՝ առաջին հերթին տնտեսություն է: Իրանի դեմ պատերազմը դրա առավել քան ընդգծված վկայություն էր: Այն ցույց տվեց, որ չնայած ավելի քան չորս տասնամյակ խիստ միջազգային պատժամիջոցների հանգամանքին, Իրանն այդուհանդերձ կարողացել է կառուցել հնարավորինս ինքնաբավ արդյունաբերական և գիտատար ներուժով տնտեսություն: Դա էլ դարձնել ռազմաարդյունաբերական, պաշտպանական համակարգի հիմք:

Դա թույլ տվեց Իրանին պահել հարվածը, չքանդվել՝ որպես ռազմական ու տնտեսական օրգանիզմ, և միևնույն ժամանակ ցույց տալ տնտեսական ռեսուրսներով իրեն բազմակի գերազանցող Իսրայելին ու դաշնակից ԱՄՆ-ին, որ պատերազմի երկարաձգումը կարող է մաշող էֆեկտ ունենալ ոչ միայն Իրանի, այլ նաև իրենց համար:

Ըստ փորձագիտական տարբեր գնահատականների, Իրանի դեմ պատերազմն Իսրայելին արժենում էր օրական մոտ 700-800 միլիոն  դոլարից մինչև 1,2 միլիարդ դոլար: Այդ ծախսը ներառում էր հարվածային ուժի և պաշտպանական ուժի համախառն ծավալը: Իսրայելը այդ հնարավորությունը զգալիորեն ապահովել է, իհարկե, ԱՄՆ օժանդակության շնորհիվ:

Բայց արտաքին որևէ օժանդակություն չի կարող բերել համակարգային կարողունակության, եթե չուղեկցվի էֆեկտիվ տնտեսական քաղաքականությամբ:

Հայաստանում, օրինակ, տնտեսությունը և պետական բյուջեն օրական հարյուրավոր միլիոն դրամների վնաս էին կրում երկրի խոշորագույն, ռազմավարական նշանակություն ունեցող ձեռնարկության՝ Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի տասնօրյա պարապուրդի հետևանքով: Պարապուրդ, որի պատճառն «անհասկանալի» ծագման գործադուլային սաբոտաժն էր, որի ակտիվ նախաձեռնողները հետագայում հայտնվեցին երկրի վարչապետի «իրական Հայաստան» բանախոսության առաջին շարքերում:

Սա ցուցիչ է, բայց ցավալիորեն Հայաստանի ներդրումային գրավչությանն ու վստահելիությանը հարվածող ցուցիչ: Իսկ մեր երկիրը չի կարող համապարփակ պաշտպանունակության հասնել, առանց տնտեսության ներուժի ամրապնդման համար կարևոր արտաքին ներդրումներ ներգրավելու: Իսկ դրանք չեն գա, եթե, օրինակ, մեկ այլ խոշոր ձեռնարկության՝ Էլցանցերի (ՀԷՑ) սեփականության իրավունքը քաղաքական իշխանությունը բաց տեքստով կասկածի տակ է դնում ընդամենը քաղաքական նպատակահարմարության բերումով:

Մինչդեռ, Հայաստանի համար անվտանգային անմիջական և հիբրիդային մարտահրավերներ ստեղծող անմիջական սուբյեկտներն իրենց տնտեսական կարողությամբ ու միտումներով զգալիորեն գերազանցում են Հայաստանին: Ընդ որում, դատելով միտումներից, այդ տարբերությունը դրսևորում է ավելի մեծանալու, քան նվազելու միտում: Որովհետև Ադրբեջանում, օրինակ, աճում են արտաքին ներդրումները, խոշոր ներդրումային նախագծերը, Հայաստանում՝ նվազում:

Իսկ 21-րդ դարում, երբ պետությունն ունակ չէ կազմակերպել պատերազմելու պոտենցիալ կարողություն ունեցող տնտեսություն, խիստ կասկածելի է դառնում պատերազմից խուսափելու և միաժամանակ սեփական շահը պաշտպանող դիվանագիտություն վարելու կարողությունը:

Արդյունաբերական և գիտատար գործնական ուժ ունեցող տնտեսությունն է պատերազմ զսպող առանցքային գործոններից մեկը: Այդպիսի տնտեսություն չունենալու դեպքում, պատերազմ թույլ չտալու միակ ճանապարհը մնում է պետական շահերի շրջանակի անընդհատ սեղմումը:

ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ