Մեծ պահքի խորհրդածություններ
Հրաշք
Հրաշքը, նախևառաջ, ներքին վիճակ է. հոգևոր ապրումների ընդհանուր հայտարարը: Սակայն այս վիճակն առավել ակնառու է դառնում, երբ մարդն ի վիճակի է զգալու Աստծո ներկայությունը` բարոյական օրենքների ու սկզբունքների պահպանմամբ: Այս ամենի համար կան անհրաժեշտ բոլոր նախադրյալները, և անգամ վերջիններիս բացակայության պայմաններում առկա է ընտրության հնարավորությունը: Այլ խոսքով` հրաշքը մարդկայինի հետ աստվածայինի փոխգործակցությունն է, որ հաճախ բնորոշվում է որպես գերբնական երևույթ:
Այնինչ, լայն հարթության վրա սա նույնքան բնական է, որքան որ մարդու կողմից հրաշքի ընկալունակությունը: Քրիստոսի պարագային, առավել հաճախ է երևում, որ հրաշքը կատարվում է կոնկրետ նպատակով, ընդհանուր առմամբ` ցուցանելու, բացահայտելու Աստծո ներկայությունը: Այս դեպքում ևս առկա է ընտրության հնարավորությունը. սակայն, որպես կանոն, եթե մեկը հակված չէ ոչ մի կերպ հավատալու, ապա իզուր և անօգուտ է վերջինիս վկայելը:
Ծանոթագրություն. թեև կույրերը չեն տեսնում, սակայն հավատում են, որ «Լույսը» գոյություն ունի:
Պատվիրազանցություն և հետևանք
Աստվածաշունչը հավաստում է, որ Աստծո ստեղծած ամեն բան բարի է ու գեղեցիկ, սակայն կամավոր հեռացումը բերում է չարիքի, ինչն ինքնին սկիզբ կամ էություն չէ, այլ առժամանակ ընթացք` վիճակ. ինչն առաջ է գալիս, նախ` ելակետի և ապա` նպատակակետի բերումով: Այլ խոսքով, երբ մարդը բացառապես ինքնուրույն կերպով, տնօրինում է իր ազատ ընտրությունը` անգամ կատարելագործվելու նպատակամտությամբ, հանգում է ողբերգության: Եվ սա նախ այն պատճառով, որ խախտվում, խզվում, ընդհատվում է Արարչի և մարդու փոխհարաբերությունը: Ապա հետևում է բարոյական անկումը, այլ խոսքով` ամոթի զգացողությունը:
Անկման գիտակցությանը վերջնական արդյունքում կարող է հետևել երկու բան` հիասթափություն և կամ ձգտում, վերադարձ դեպի կեցության այն աստիճանը, որտեղից սկսվել է (ներքին) պառակտումը:
Ծանոթագրություն . Չկա Աստվածաշնչից ավելի լուսավոր հորդոր` փորձառություն, խոհականություն ու մխիթարություն կյանքի ցանկացած դրության համար:
Հավատք
«Ինչ որ անհնար է մարդկանց համար, Աստծո համար հնարավոր է» (Ղուկ. 18:27):
Որքան կատարյալ է Աստծո խոսքը: Անկարելի է այն շփոթել որևէ մեկ այլ իրողության հետ: Որքան էլ որ ասվածն առաջին հայացքից շոշափելի չէ, այդուհանդերձ անմերժելի է: Քանի որ պատմական փորձառությունից զատ տրված են ճանապարներ և դրանք ինքնանպատակ չեն: Այս կերպ նաև «հավատ»-ի պարագայում:
Հավատը, ինչպես Առաքյալն է իր հայտնի ձևակերպման մեջ հավաստում, հուսացածի ապացույցն է, այլ խոսքով` մի բան, որ թեև ամեն անգամ չէ, որ գործնականում կամ առավել ևս գիտականորեն ապացուցելի է, որովհետև հարցն առաջին հայացքից շոշափելիի մասին չէ, և սակայն անհատական դաշտում զգալի ու տեսանելի, առարկայական է այնքանով, որքանով որ դրա ձգտումն ու նախանձախնդրությունն է առկա (հմմտ. Եբր. 11:1): Մարդկային կյանքում, սակայն, բացառություն չեն այնպիսի իրողությունները, որոնք ևս տեսանելի` զգալի ու շոշափելի են դառնում հատկապես այն ժամանակ, երբ առկա է դրանց ընկալունակությունը, թեև լայն առումով դրանք ևս հավատքի արտահայտություններ են: Միաժամանակ քաջահայտ է, որ թեև մարդը բանական էակ է, սակայն էական դերակատարություն է վերապահված զգացական աշխարհին:
Ուրիշ խոսքով` անկարելի է երևակայել մարդկային կյանքն առանց հավատի արտահայտությունների` հոգեկան վիճակների, զգացողությունների, զգացմունքների: Հետևապես, ինչպես հաճախ ավելի պարզ հարթությունների պարագայում, հավատի մասին դատողությունների դեպքում հարկ է առավել չափով մաքրություն, փորձառություն և հույս` ընկալելու համար զգայական ու վերզգայական ճշմարտություններն ու չշփոթելու դրանք ֆիզիկական գոյության կամ թե այլ երևույթների հետ:
Բարոյականություն
«Այն ամենը, ինչ կկամենաք, որ մարդիկ ձեզ անեն, այնպես և դուք արեք նրանց» (Մտթ. 7:7):
Քրիստոնեական կյանքի հիմնական դրույթն է բարոյականությունը: Կարելի է արձանագրել, որ առանց բարոյականության անկարելի է մարդկային համակեցության մեջ երաշխավորել համերաշխություն և ապահովել ներդաշնակություն: Բարոյականության մեջ, հասկանալի կերպով, առանձնահատուկ տեղ ունի մերձավորին չդատելը. «Մի՛ դատեք, որ չդատվեք … ինչ դատաստանով որ դատեք, նրանով եք դատվելու» (Հմմտ. Մտթ. 7:1-3): Պարզ է, որ հասարակությունների մեջ կան բազմաթիվ գործառույթներ իրականացնող կառույցներ, և որ անկարելի է չունենալ սեփական գնահատականն այս կամ այն հարցի վերաբերյալ, սակայն խոսքն այս դեպքում անձնական-անհատական դատողությունների, բացառապես բարոյական դաշտում տեղի ունեցող զանցանքների մասին է: Բավականաչափ չտիրապետելով դաշտին ու մարդու ներքին էությանը, ի ծնե ունենալով սահմանափակ կարողություն և հաճախ պատկերացում չունենալով մարդու հոգեկան տեղաշարժերի մասին, ինչ խոսք, որ ուղղակիորեն դժվար պիտի լինի որևէ մեկի համար ստույգ գնահատական տալ այս կամ այն մարդու արարքին:
Այս է պատճառը, որ Տերը «արթուն լինելու» կոչ է հղում, քանի որ ինչպես մարդկային կենսափորձն է հուշում, մենք երբեմն և՛ չափազանց սուբյեկտիվ ենք մեր ու մյուսների պարագայում, և՛ չափազանց օբյեկտիվ, և առերևույթ ենք դատում: Եվ դժբախտաբար շատ հազվադեպ դեպքերում է, որ մեր մտածումներն իրապես ուղեկցվում են խաղաղությամբ կամ հանգեցնում ճշմարտությանը: Ասվածի լավագույն ապացույցը հասարակական կյանքն է` բոլոր մակարդակներով և ամենուր: Իրականության մեջ ամենքս էլ գիտենք սույնի մասին և սակայն խանգարող հանգամանքներն ավելի շատ են, քան նպաստավորները:
Երեխաներ–մանուկներ
«…ով Աստծո արքայությունը չընդունի որպես մանուկ, նրա մեջ չի մտնելու …» (Մրկ. 10:15 ):
Հովհաննես աստվածաբան ավետարանիչն իր աստվածախնամ գրքում քանիցս անդրադառնում է Փրկչի հանդեպ դրսևորված չկամությանը, ատելությանն ու նախանձին (տե՛ս, 11:39- 50)` հասկանալ տալով, որ ժամանակակիցներից շատերը կամ բացարձակապես չէին ընկալում Քրիստոսի ով լինելը, կամ թյուր ընկալում ունեին, կամ բոլորովին այլ կերպ էին ընկալում, և կամ ընկալելով հանդերձ, այնուամենայնիվ չունեին անհրաժեշտ գիտակցությունը: Եվ սակայն այսպիսիների կողքին կային նաև հավատացողներ` հասկացողներ, գիտակցողներ ու «մարգարեացողներ» (տե՛ս, 11:51-52):
Աստված-մարդ հարաբերությունն առավել տեսանելի ընկալելու համար, հաճախ կիրառելի, գործածելի է ծնող-զավակ օրինակը (հմմտ. 11:15, 53-54): Համընդհանուր սիրո և հույսի այս ինքնատիպ օրինակը ևս պատահականության արդյունք չէ: Թե՛ այն ժամանակ և թե՛ ներկայումս ամենքը չէ, որ հավատարիմ են Աստծուն: Այնպես, ինչպես որ հաճախ զավակներն են թերարժևորում ծնողական գուրգուրանքը:
Տարբերությամբ, որ երկրային անկատարության ու բնութագրի շրջագծում, ինչպես որ բացառություն չեն երկուստեք սխալները, փոխըմբռնումներն ու անհասկացողությունները, այնպես էլ ամեն տեսակ բացառությունները: Այլ է սակայն աստվածայինը: Կատարյալի առաջին հայացքից պարզ և համաժամանակ պարտավորեցնող յուրաքանչյուր մի պատվերի մեջ ներամփոփված է հավերժ-անփոփոխ հսկայական մի ըմբռնողություն, որ ստույգ է ու ճշմարիտ առմիշտ` բոլոր ժամանակների ու մակարդակների համար:
Տերը կարծեք թե շշնջալիս լինի` Ինչ որ Ե՛ս կարող եմ անել, դուք պատկերացնել անգամ չեք կարող, և ինչ որ դուք եք մտածում, չեք կարող անել, եթե Ե՛ս թույլ չտամ, այդուհանդերձ, սպանե՛ք ինձ (հմմտ. 11:53), բայց միմյա՛նց խնայեցեք … Թու՛յլ տվեք, որ մանուկները գան դեպի ինձ, արգելք մի՛ եղեք, և դուք, ամե՛նքդ, դարձե՛ք մանուկների պես, եթե ուզում եք ապրել, եթե մաքուր եք սրտով, եթե Աստծուն եք փնտրում, եթե գիտեք անդրադառնալ, զղջալ, ապաշխարել ու պարգևներ տալ (հմմտ. Մրկ. 10:13-16): Քրիստոսի խոսքը վերաբերում է ամենքին ու բոլորին հավասարապես: Այն բարոյական ճանապարհին կանգնելու և կանգնեցնելու պատգամ է, հրավեր է և այնպիսի օրինակ, որը երբևէ ոչ մի տեղ չի հանդիպում:
Սեր
«Եթե սիրեք միայն նրանց, որ ձեզ են սիրում, ձեր վարձն ի՞ նչ է …» (Մտթ. 5:46):
Սերն ամենից կատարյալ դրսևորումն է: Շատ ճանապարհներով ու բազմաթիվ կերպերով է «սերն» ի հատ գալիս և պտղաբերում, և սակայն «սիրո» ամենախորը, ամենակատարյալ երևումներից մեկը ողորմությունն է, մանավանդ գաղտնաբար ողորմությունը: Այլ խոսքով` որքան կատարյալ, այնքան գեղեցիկ, զարմացնող ու գոտևորող. որքան առինքնող, այնքան կատարյալ: Այս դեպքում խոսքը նաև որքան բանական, նույնքան էլ բնական, ներքին պահանջմունքի մասին է: Մի երևույթ, զգացողություն ու հավասարապես իրողություն, որ հնարավորություն է ընձեռում փոքրիշատե գաղափար կազմելու, թե ինչպես Աստված սիրեց մարդուն և ինչու այլ կերպ լինել չէր կարող: Ահավասիկ ա՛յս սիրո ծնունդ և ածանցում են մարդկության մեջ գոյավորվող բոլոր ազնիվ զգացմունքները` բոլոր մակարդակներով:
«Երանի որ հեզ են, խոնարհ, ողորմած, խաղաղարար և վայ նրան որ … » (Հմմտ. Մտթ. 5:3 – 6:8): «Սիրուց» բխող բանական ու բնական մեկ այլ արտահայտությունն էլ ներողամտությունն է (որովհետև կա չարից մեկուսանալու այլ ուղիղ ու անմիջական միջոց), որ աղոթքի և ծոմապահության միջոցով լուսավոր է պահում մարմնի ճրագը, նախախնամորեն ուղեկցում ծառայելու մեկ տիրոջ և «գանձեր դիզելու» երկնքում: Եթե դուք մարդկանց ներեք … ձեր երկնավոր Հայրն էլ ձեզ կների (Տե՛ս, Մտթ. 6:14):
Տ. Իսահակ վրդ. Պողոսյան
