«Ղարաբաղի հարց, որպես էդպիսին, գոյություն չունի, գոյություն ունի Զանգեզուրի հարց. Ղարաբաղն ածանցյալ է». Աշոտ Ավագյան

Ո՞վ է մտավորականը, ո՞վ է իրական հերոսը, կամ ո՞րն է հերոսության չափանիշը, ինչպե՞ս պիտի ապրի հայը: Այս և այլ հարցերի շուրջ 168.am-ը զրուցել է «Սիսական» ջոկատի կամավորական, Հայ Հեղափոխական Դաշնակցության անդամ, նկարիչ Աշոտ Ավագյանի հետ: Օրեր առաջ պարզ դարձավ, որ նա Արցախի նախագահի հրամանագրով արժանացել է «Մարտական ծառայություն» մեդալի:

«Էս ի՞նչ ա՝ ձեռառնոցի՞, զավե՞շտ. մի յանից մեղադրանք են առաջադրում, մյուս կողմից՝ պարգևատրում: Մի ժամ առաջ հասավ ինձ: Կարող ա՞ ինչ-որ խորհուրդ կա մեջը՝ չեմ հասկանում»,- ֆեյսբուքյան գրառմամբ նկարիչն այսպես էր արձագանքել իրեն պարգևատրելու փաստին:

Հիշեցնենք, որ ավելի վաղ գործող իշխանությունների կողմից Աշոտ Ավագյանին մեղադրանք էր առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 35-300-րդ հոդվածի 1-ին մասով և 35-305-րդ հոդվածով՝ իշխանության յուրացում և պետական գործչի սպանություն նախապատրաստելու համար։

«Մեկը պարգևատրում է, մյուսը՝ դատում, էքշնի նման բան է: Ավելի լավ է ապագայից խոսենք, պարտվել ենք»,- սկսում է նա մեր զրույցը։

– Ո՞ւմ մեղքով պարտվեցինք, ասում են՝ բոլորս ենք մեղավոր:

– Գուցե բոլորիս մեղքն էլ կա, բայց վերջին շրջանում այդ մեղքն առանձնապես մի մասինն է, որոնք իշխանությունն են, և այն ընտրողներինը, որոնք իրենց ձայն են տվել: Այսինքն, սրանց բերել են իշխանության: Մենք կույրի պես գլուխներս էինք գովում, սեղանի շուրջ հավաքվում էինք՝ խաղաղություն լինի, ախր ինչ խաղաղություն:

– Մեզ թվացել էր, թե պատերազմն ավարտվե՞լ է:

– Մեզ թվացել էր, բայց որոշներին չէր թվացել, բայց այդ որոշները չէին պատրաստում պատերազմի: Իսկ վերջին երկու տարվա արդյունքը պարզ է, չէ՞, մենք՝ հայերս, գիտեք՝ ոնց ենք կարողանում մեղքը միշտ ուրիշների վրա գցել: Մեր մեղքը մենք չենք կարողանում ընկալել խորքային իմաստով:

– Ֆորսմաժորային կամ ճգնաժամային իրավիճակներում ժողովուրդը միշտ մի տեսակ մտավորականի խոսքին է սպասում: Տեսանք, որ որոշները, ում ժողովուրդը մտավորական է համարում, դարձի եկան, ապաշխարեցին Նիկոլ Փաշինյանին ժամանակին աջակցելու համար: Ինչի՞ ենք այդքան մտավորականի խոսքին սպասում:

– Նախ՝ իմ կարծիքով, արտիստը մտավորական չի: Երկրորդ՝ ինչի ֆիզիկը մտավորական չի՞, բժիշկը մտավորական չի՞, բայց իրենցից, չգիտես ինչու, չենք սպասում խոսք, որովհետև ժողովրդին սովորեցրել են, որ նրանք են մտավորականը: Սրանք էլ հավատացել են, որ իրենք մտավորական են: Տեսանք՝ ինչ մտավորական են՝ հետույք մտնող: Սրանք ի՞նչ մտավորական: Իսկ ընդհանրապես մտավորականները միշտ էլ իրենց որոշակի կարծիքն ունեցել են, որը ժողովուրդը չի լսում: Եթե որոշ մտավորականների իջեցրել են իրենց մտավոր մակարդակին, դա չի նշանակում, թե մտավորական չկա: Կան կարգին մտավորականներ, որոնց խոսքը, իհարկե, տեղ չի հասնում: Լիքը տենց տղերք կան, իսկ սրանք արտիստ են: Նախորդ դարում Ռուսաստանում քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Կոլչակն էր ասել՝ արտիստներին, կառապաններին, մարմնավաճառներին ձեռք մի տվեք, որովհետև իրենք բոլոր իշխանություններին ծառայում են: Երևի կա հասարակության մի հատված, որն իրականում սպասում է այդ մտավորականների խոսքին, բայց իրական մտավորականները չեն երևում, իրենք լուսանցքում են, որովհետև երբ անհրաժեշտ բաներ են ասում, դա սբռոդի քիմքին հաճելի չէ: Ինչ վերաբերում է միտինգների ժամանակ մտավորականների ելույթին, բայց խոսում են, չէ՞: Օրինակ, անցած անգամ դաշնակցական բժիշկը խոսեց՝ Տարոն Տոնոյանը, մտավորական է, չէ՞: Այնքան ենք փոքրացրել մտավորական բառի այդ սահմանումը: Այսինքն, Միքայել Պողոսյանին կարող են նույն միտինգավորները մտավորական համարել, բայց երբ բժիշկը խոսում է, ինքը մտավորական չի իրենց համար: Կամ այնտեղ Մհեր Մկրտչյան անունով տղա կա (կինոռեժիսոր,- Մ․Պ․), ի՞նչ է, նա մտավորական չի՞: Ի դեպ, ժամանակին Թումանյանին էլ չէին լսում:

– Դուք նկարիչ եք, ով նաև պատերազմին է մասնակցել, «Սիսական» ջոկատի կազմում եղել եք ճակատում:

– Չէ, ես խաղաղասեր մարդ եմ, իմ պատերազմի հետ գործ չունես (ծիծաղում է,- Մ․Պ․):

– Եվ այդ խաղաղասեր մարդուն մեղադրանք են առաջադրել իշխանության յուրացում և պետական գործչի սպանություն նախապատրաստելու համար: Խաղաղասեր մարդը կարո՞ղ է մարդ սպանել պատերազմից դուրս:

– Այո, կա նման մեղադրանք: Եթե կա քաղաքական պատվեր, ստացվում է, որ կարող է: Այսինքն, քաղաքական պատվերի դեպքում չեն նայում՝ խաղաղասեր է, խաղաղասեր չի: Իրականում խաղաղասեր չեմ, պարզապես կռվարար չեմ: Եթե պատվեր կա՝ կսարքեն բոլորի վրա, ինչի՞ մասին է խոսքը: Իրենց պետք էր, որ ներկայացուցչական լիներ կազմը` «Հայրենիք» կուսակցության ղեկավար Արթուր Վանեցյան, Հայաստանի Հանրապետական կուսակցության խմբակցության ղեկավար Վահրամ Բաղդասարյան, «Սիսական» ջոկատի հրամանատար Աշոտ Մինասյան, ես՝ ՀՅԴ անդամ, որ 17 կուսակցություններին վարկաբեկեին:

– Նոյեմբերի 10-ից հետո ստեղծված իրավիճակում ապագան ինչպե՞ս եք տեսնում: Դուք սյունեցի եք, այսօր Սյունիքի մարզն անվտանգային լուրջ խնդիրներ ունի:

– Մենք 100 տարի շարունակ պետք է հասկանայինք, որ Ղարաբաղի հարց, որպես էդպիսին, գոյություն չունի, գոյություն ունի Զանգեզուրի հարց, այսինքն՝ Ղարաբաղն ածանցյալ է: Նժդեհը պիտի գնար, որ Զանգեզուրը պահեր, նա եկավ և ինչ կարողացավ՝ արեց, ինչը դե ֆակտո ընդունվեց սովետական բաների կողմից: Հիմա այն ժամանակն է, ինչ հարյուր տարի առաջ: Այսինքն, վտանգված է այնքանով, որքանով այդ տարածքը ծառայելու է պանթյուրքական գաղափարաբանությանը:

– Այսօր մեզնից ի՞նչ է պահանջվում, ի՞նչ պիտի անենք:

– Մեզնից պահանջվում է խելք, տոկունություն, որը պիտի երևի ասոցիացվի իմունիտետի հետ: Սա ժամանակի խնդիր է, 30-40 տարում հազիվ կարողանանք դրան հասնել:

– Այդ ընթացքում ի՞նչ կլինի մեզ հետ, պետության հետ, մեր պետականության հետ՝ ներկա անվտանգային, տարածքային և այլ հանգամանքներ հաշվի առնելով:

– Ես կարծում եմ՝ մենք հարատև ենք: Եթե ուզում ես այս արևի տակ ապրել, եթե ուզում ես արևի տակ հատկապես այստեղ ապրել, ուրեմն պիտի սկսես ողնաշարդ ուղղել, կենսակերպիդ կոնցեպտը: Ես մինչև հիմա չեմ հասկանում՝ մենք ունե՞նք մեր ապրելու կոնցեպտը: Ենթադրենք՝ մեր առջև դնում ենք կարևոր 2-3 խնդիր, որը կդառնա մեր պետականության մեխը, և ըստ դրա՝ սկսում ենք աշխատել: Օրինակ, պիտի մտածենք՝ դեմոգրաֆիայի խնդիրն ինչպես ենք լուծելու, դա առաջին կարևորագույն խնդիրներից է, երկրորդ՝ կրթության խնդիրը:

– Նաև բանակի ռեսուրսների հզորացում:

– Բանակը կրթության մեջ է մտնում: Եվ վերջապես ամենակարևորը՝ հարատև կռվի գաղափարն է: Սա պետք է կենսակերպ դառնա: Մենք պետք է հասկանանք՝ եթե մարդն ուզում է ապրի, ուրեմն պիտի կռվի: Ի դեպ, այդ հարատև կռվի գաղափարի մեջ մտնում է տնտեսությունը, կրթությունը և այլն: Կոնցեպտը պիտի փոխվի: Մանկապարտեզից մեր էրեխեքի մեջ պիտի մտցնել՝ եթե զինվորի շոր կամ համազգեստ ես հագնում, ուրեմն՝ կամ դու պիտի խփես, կամ քեզ պիտի խփեն: Հասկանալի է, որ երբ ծնողը երեխա է կորցնում, ցավ է: Բայց արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ, երբ տղերքը զոհվում էին, այդ զոհերի ծնողները, համենայնդեպս իմ տեսած, մոտավորապես մենք 80 զոհ ենք տվել, այդ ծնողների 20 տոկոսն էր, որ մեղադրում էր սրան-նրան, թե՝ տարաք գլուխները կերաք, Սովետից չպետք է բաժանվեինք, մնացած 80 տոկոսը ցավն արժանապատվորեն տանում էր՝ լինի ամուսնու թե տղայի կորուստ՝ ընդունելով, որ զոհվել են հայրենիքի համար: Մենք մեր տեսակը, կենսակերպը փոխելու խնդիր ունենք:

– Երբ այսօր ժամկետային զինվորների ծնողներն ակցիա են անում և պահանջում, որ կրճատեն ծառայությունը, որ իրենց որդիները Արցախից տեղափոխվեն ՀՀ՝ չգիտակցելով, որ ՀՀ սահմանները պակաս վտանգավոր չեն, այս և այլ երևույթներ պայմանավորված չե՞ն երկրում տիրող ընդհանուր մթնոլորտով, իշխանությունից եկող ազդակներով, անտերության զգացումով:

– Կրկնում եմ՝ եթե օրորոցից էրեխուն սովորեցնում ես վերևում ասածս, ինքը հետո դառնում է ծնող, և ձեր ասած հարցն այլևս չի ծագում: Իմ ասածը հետևյալն է. եթե, օրինակ, 10 երեխա ունես, ենթագիտակցությանդ մեջ պիտի լինի՝ երկուսը՝ հայրենիքին…Գուցե դաժան բան եմ ասում: Բայց պիտի կռիվ անենք, ապրելու կռիվ ունենք: Եվ այս կռիվը պիտի լինի նաև տնտեսության մեջ, գիտության, արվեստում: Ժողովրդի մտածողության կոնցեպտը պիտի փոխվի, կենսակերպը:

– Վերջին տարիներին հերոսի, հերոսության չափանիշն է փոխվել:

– Ես կասեի՝ աղավաղվել է, նենգափոխվել:

– Ո՞վ է Ձեզ համար հերոսը, կամ ո՞րն է հերոսի Ձեր չափանիշը:

– Հերոսի իմ չափանիշը Վասակ Սյունին է: Այսինքն՝ պետություն կառուցող, պետական մտածելակերպ ունեցող մարդը: Պետություն սարքողն է իմ հերոսը՝ լինի բանվոր թե նախագահ, էական չի:

– Վերջին հարցը. նկարիչ Աշոտ Ավագյանի վրա ի՞նչ ազդեցություն թողեց պատերազմը, եթե կարելի է այդպես ասել:

– Խայտառա՛կ: Ես մինչև հիմա այդ բանից դուրս չեմ եկել: Պատերազմի՝ գործերի վրա ազդեցությունը հետո կտեսնենք: