Հարկային եկամուտները դադարել են ավելանալ. ապրիլին 15,1 մլրդ դրամով պակաս մուտք է եղել

Պետական բյուջեի այս տարվա հարկային եկամուտների կատարողականը հարցականի տակ է։ Մուտքերն արդեն իսկ սկսել են նվազել։ Կառավարության գնահատումներով՝ տնտեսական անկման հետևանքով՝ թերակատարումը տարվա կտրվածքով կգերազանցի 169 մլրդ դրամը։

Հաշվի առնելով այդ հանգամանքը՝ Ազգային ժողովը գնաց ծայրահեղ քայլի. թույլատրեց կառավարությանը գերազանցել պետական բյուջեի դեֆիցիտի առավելագույն շեմի սահմանափակումը։ ՀՆԱ 3 տոկոսից այն հասցվեց 5 տոկոսի, որպեսզի կառավարությունը չստացվող հարկային եկամուտներն այլ աղբյուրների հաշվին համալրելու հնարավորություն ունենա։

Դիտարկվում են՝ ինչպես ներքին, այնպես էլ՝ արտաքին հնարավորությունները։

Այդ գործընթացն արդեն մեկնարկել է։ Հարկային մուտքերի թերակատարումը ծածկելու համար սկսվել է միջոցների ներգրավումը՝ մասնավորապես արտաքին աղբյուրներից։ Խոսքը նոր պարտքեր վերցնելու մասին է։

Ինչպես և սպասվում էր, Արժույթի միջազգային հիմնադրամի տնօրենների խորհուրդը հաստատեց Հայաստանին 280 մլն դոլար վարկային միջոցներ տրամադրելու առաջարկությունը։ Գումարը կուղղվի բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորմանը։ Սակայն այն տնօրինելու համար դեռ որոշակի ընթացակարգեր կան անցնելու։

Մինչ այդ՝ բյուջեի ներքին եկամուտների ապահովման ոլորտում արդեն նկատվում են տնտեսական իրավիճակի առաջին արձագանքները։ Կանգնել է մուտքերի աճը։

Ապրիլին հարկային եկամուտներն ավելի քիչ են եղել, քան նախորդ տարի։ Պակաս է հավաքվել շուրջ 15,1 մլրդ դրամ։ Անցած տարվա ապրիլին հավաքվել էր 166,8 միլիարդ, այս տարվա ապրիլին՝ 151,7 մլրդ դրամ։

Նվազել են մուտքերը հարկատեսակների մեծ մասի գծով։ Ավելացված արժեքի հարկից անցած տարվա ապրիլին ստացվել է 35 միլիարդ, այս տարի՝ 29 մլրդ դրամ։ Շահութահարկը պակաս է եղել 7 միլիարդով։

Կրճատվել են նաև եկամտային և ակցիզային հարկերի մուտքերը՝ թեև ոչ մեծ չափով։ Մի դեպքում պակաս է ստացվել գրեթե 700 միլիոն, մյուս դեպքում՝ 198 մլն դրամ։

Ապրիլին նվազել են նաև շրջանառության հարկի մուտքերը. նախորդ տարի դրանք կազմել էին 5 մլրդ դրամ, այս տարի կազմել են շուրջ 4,7 միլիարդ։

Շրջանառության հարկի ոլորտում տեղի ունեցած փոփոխություններն առավել տեսանելի են՝ նախորդ ամսվա համեմատ։ Մարտին այդ հարկատեսակի մուտքերը հասել էին 8,9 միլիարդի, ապրիլին կազմել են 4,7 միլիարդ։ Այսինքն՝ ավելի քան կիսով չափ կրճատվել են։

Գրեթե նույնքանով պակասել են նաև մաքսատուրքից բյուջե մուտքագրվող գումարները։ Անցած տարվա ապրիլին ստացվել էր 7,6 միլիարդ, այս տարի՝ 4 մլրդ դրամ։ Այլ գործոնների թվում՝ սա նաև ավտոմեքենաների ներմուծման «հեղափոխական» շրջանի ավարտի հետևանք է։

Միակ հարկատեսակը, որտեղ ապրիլին նախորդ տարվա համեմատ եկամուտների աճ է գրանցվել՝ առնչվում է ընդերքին։ Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարներն ավելացել են. անցած տարվա ապրիլին ստացվել էր 5,9 միլիարդ, այս տարվա ապրիլին՝ գրեթե 9,5 միլիարդ։

Պարզ է, որ դա կապված է ընդերքի շահագործման ծավալների ավելացման հետ։ Խոսքը տնտեսության այն ոլորտի մասին է, որն իշխանափոխությունից հետո վարչապետն այլևս չէր դիտարկում հիմք  տնտեսական զարգացումների համար։ Այնինչ, հակառակ երևույթն է տեղի ունեցել. ինչպես անցած, այնպես էլ այս տարվա սկզբին հանքարդյունաբերությունը դարձել է Հայաստանի տնտեսության ամենաբարձր աճ արձանագրող ճյուղերից մեկը։

2020թ. առաջին եռամսյակում այն հասել է 27 տոկոսի։ Որևէ այլ ոլորտում նման աճ չի եղել։ Ու դա տեղի է ունեցել արտաքին շուկաներում մետաղների գների նվազման պայմաններում։ Այդ պայմաններում է արձանագրվել նաև բնապահապանական և բնօգտագործման վճարներից բյուջեի մուտքերի ավելացումը։ Իսկ դա նշանակում է, որ ընդերքի արդյունահանումը շարունակում է առաջնային լինել՝ ինչպես տնտեսության զարգացումների, այնպես էլ՝ բյուջեի եկամուտների ապահովման գործում։

Բայց դա էլ բավական չի լինի՝ խուսափելու բյուջեի եկամուտների թերակատարումից։ Ապրիլին դրանք նվազեցին։ Դատելով կառավարության կանխատեսումներից՝ կշարունակեն նվազել նաև առաջիկայում։

Հարկային մուտքերի ապրիլյան անկումը տնտեսության մեջ տեղի ունեցող երևույթների և հայտարարված արտակարգ դրության հետևանք է։ Չնայած այնպես չէ, որ նախկինում բյուջեի մուտքերի հետ կապված՝ ամեն ինչ հարթ էր ընթանում։

Հարկային եկամուտների նվազում արձանագրվեց նաև փետրվարին, երբ Հայաստանը դեռևս չէր էլ հայտնվել համավարակի գոտում։ Էլ չասենք, որ այդ ժամանակ պաշտոնապես տնտեսությունը գրեթե երկնիշ թվերով էր աճում։

Ճիշտ է, կառավարությունը հարկային եկամուտների կորուստները գնահատել է 169,1 մլրդ դրամի կարգի, բայց վաղ է այն վերջնական համարելը։ Շատ բան կախված է լինելու՝ ինչպես տնտեսական իրավիճակից, այնպես էլ՝ համավարակի հետագա ընթացքից։

Համավարակը Հայաստանում զարգանում է սարսափելի բարձր արագությամբ, ինչը ցանկացած պահի կարող է ստիպել վերադառնալ տնտեսական խիստ սահմանափակումների կիրառման՝ երկիրն ավելի մեծ աղետի չենթարկելու համար։ Նման սցենարի դեպքում անհամեմատ ավելին կլինեն՝ ինչպես տնտեսության, այնպես էլ՝ բյուջեի եկամտային կորուստները։

Անորոշությունները շատ են, այդ թվում՝ տնտեսական հատվածում։ Իշխում է անկման հավանականությունը, բայց կանխատեսումների տատանողականությունը չափազանց բարձր է՝ սկսած 1,5-ից մինչև 11-12 տոկոս։ Ինչքան անկումը մեծ լինի, այնքան ավելի մեծ կլինի նաև հարկային եկամուտների թերակատարումը։

Այս տարվա պլանավորված ցուցանիշը, որն ի սկզբանե ամրագրվել էր բյուջեում, 1 տրիլիոն 602 միլիարդ դրամ էր։ Այն 138 միլիարդով ավելի էր նախորդ տարվա հարկային եկամուտների փաստացի կատարողականից։

Եթե իրականանան կառավարության կանխատեսումները, ապա չի ստացվի ոչ միայն՝ այդ գումարը, այլև՝ հարկային եկամուտները գրեթե 31 միլիարդով պակաս կլինեն նաև անցած տարվա կատարողականից։ Անցած տարի դրանք կազմեցին 1 տրիլիոն 464 մլրդ դրամ։ Այս տարվա ակնկալիքը 1 տրիլիոն 433 մլրդ դրամ է։

ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ