«Եթե Հայաստանում գիտությունը շարունակի թերֆինանսավորված մնալ, ապա պետք է մոռանանք գիտելիքահենք տնտեսություն ունենալու մասին». Հովակիմ Զաքարյան

Հարցազրույց կենսաբանական գիտությունների թեկնածու, ՀՀ ԳԱԱ Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտի գիտաշխատող Հովակիմ Զաքարյանի հետ

Պարոն Զաքարյան, մեր վերջին զրույցը  ԳԱԱ նախագահի ընտրության վերաբերյալ էր, Ռադիկ Մարտիրոսյանը հիմա վերընտրվել է. Դուք փոփոխություններ տեսնո՞ւմ եք, թե՞ նույն վիճակն է Ակադեմիայում, ինչ նախկինում էր:

– Ո՛չ, և վստահ չեմ, որ մոտ ապագայում Ակադեմիայի նախաձեռնությամբ կլինեն լուրջ փոփոխություններ:

Պատճառը ո՞րն է. Ռադիկ Մարտիրոսյանն իրեն սպառե՞լ է: Եթե այո, ապա այդ դեպքում ինչո՞ւ վերընտրվեց:

Կարդացեք նաև

– Պատճառն առաջին հերթին՝ հենց պետական քաղաքականության բացակայությունն է, որը դեռ անցած անգամ էի նշել: Անձերը տվյալ դեպքում երկրորդական են:

Այդ զրույցի ժամանակ նշել էիք, որ պետությունը վերջին 25 տարիների ընթացքում երբեք հստակ չի ձևակերպել իր ակնկալիքներն Ակադեմիայից: «Ճգնաժամը, որի մեջ գտնվում է Ակադեմիան և ամբողջ գիտությունը, պայմանավորված է ոչ այնքան՝ ֆինանսների, որքան՝ գիտության հանդեպ պետական քաղաքականության բացակայությամբ, որի արդյունքն է նաև թերֆինանսավորումը»,- ասել էիք Դուք: Ի՞նչ քայլեր եք ակնկալում պետությունից:

– Առաջին հերթին՝ պետք է արմատապես փոխվի գիտության և գիտնականի դերի ընկալումը պետության կողմից: Գիտությունը ոչ թե Սովետական ժամանակաշրջանից ժառանգված ծանր բեռ է, այլ անհրաժեշտություն, առանց որի անհնար է ունենալ զարգացած պետություն: Մենք ապրում ենք մի ժամանակաշրջանում, երբ գիտելիքը տնտեսության զարգացման գլխավոր գործոնն է: Այն երկրները, որտեղ ստեղծվում է նոր գիտելիք, ստեղծվում են նաև նոր տեխնոլոգիաներ, նոր արտադրություններ, տնտեսական նոր հզորություններ: Օրինակ, Շվեյցարիայի արտահանման զգալի մասը բաժին է ընկնում ոչ թե՝ պանրին, շոկոլադին կամ ժամացույցներին, այլ՝ բարձր տեխնոլոգիական արտադրանքին՝ դեղամիջոցներ, քիմիական միացություններ, բժշկական սարքավորումներ և այլն: Այդ երկիրը բարձր տեխնոլոգիական արտադրանք է ստեղծում, քանի որ իր ՀՆԱ-ի շուրջ 3%-ը հատկացնում է գիտությանը: Իսկ մենք այսքան տարվա ընթացքում չկարողացանք հասնել նրան, որ գիտության ֆինանսավորումը ՀՆԱ-ի 0.26%-ից դառնա գոնե 1%՝ այն մինիմալ շեմը, որի դեպքում կարող ենք ունենալ մրցունակ գիտություն:

Ի՞նչ եք կարծում՝ կառավարության փոփոխությունը, կառավարության նոր ծրագիրը գիտության ոլորտում որևէ տեսանելի տեղաշարժ կապահովե՞ն, թե՞ ոչ:

– Կառավարության նոր ծրագրում կա մի կետ, որը խնդրահարույց է. 2018թ. գիտության ֆինանսավորման մեծ մասն ուղղորդվելու է դեպի կիրառական ծրագրեր: Նման պարագայում հարց է առաջանում՝ ինչպե՞ս է գնահատվելու գիտական ծրագրի հիմնարար կամ կիրառական լինելը: Նույնիսկ, եթե հնարավոր լինի տարբերակել կիրառական և հիմնարար գիտական ծրագրերը, ապա գիտության ֆինանսավորման նման մակարդակի պահպանման դեպքում անհնար կլինի կիրառական հետազոտություններից ակնկալել լուրջ արդյունքներ: Դրա փոխարեն՝ որոշ լաբորատորիաներ, որոնք միայն հիմնարար հետազոտություններով են զբաղված, կկանգնեն փակման վտանգի առաջ, կամ էլ իրենց գիտական ծրագրերում կավելացնեն կիրառական բաղադրիչ՝ անկախ հետազոտությունների բնույթից և որակից:

Կառավարության ծրագրում, այնուամենայնիվ, կա՞ն որոշակի կետեր, որոնց իրագործումը կնպաստի գիտության զարգացմանը:

– Այո, դա գիտակրթական կլաստերների ձևավորումն է, այսինքն՝ բուհ-գիտահետազոտական ինստիտուտներ համագործակցության նոր ձևաչափ: Սա պետք էր վաղուց անել: Մարդկային և ֆինանսական սահմանափակ ռեսուրսների պարագայում կարելի է հասնել գիտական ավելի մեծ հաջողությունների, եթե համատեղվեն բոլոր հնարավորությունները: Մենք այն բացառիկ երկրներից ենք, որն ունի և՛ համալսարանական գիտություն, և՛ արտահամալսարանական՝ ակադեմիական գիտություն: Այդ երկուսի համատեղումը կարող է որակական լուրջ առաջընթաց ապահովել, եթե կլաստերները լինեն ոչ թե արհեստական մարմիններ, այլ իրական ծրագրերի իրականացման համար ստեղծված կառույցներ:

Հայաստանի տնտեսության զարգացման համար գիտության ո՞ր ոլորտներն են առանցքային, ի՞նչ նոր ուղղություններ են մեզ պետք, ո՞ր ուղղություններն են այլևս ոչ ակտուալ։

– Օրինակ՝ գյուղատնտեսությունն ապահովում է մեր ՀՆԱ-ի շուրջ 20%-ը: Այսօր անհնար է պատկերացնել ժամանակակից գյուղատնտեսությունը՝ առանց նման գիտական հետազոտությունների: Գյուղատնտեսական կենսատեխնոլոգիաները գիտության հենց այն ոլորտն է, որի շնորհիվ ստանում են բերքառատ և դիմացկուն նոր սորտեր, տարբեր վնասատուների, մակաբույծների դեմ պայքարի արդյունավետ միջոցները, և այլն: Այսինքն՝ գիտական արդյունքներն ունեն կիրառական մեծ նշանակություն: Կարծում եմ՝ գիտակրթական կլաստերներից մեկը կարող է լինել հենց գյուղատնտեսական կենսատեխնոլոգիաների ոլորտում, որն իր մեջ կներառի բոլոր այն լաբորատորիաները, որոնք զբաղվում են այդ թեմաներով: Սա գյուղատնտեսության զարգացման և պարենային անվտանգության ապահովման տեսանկյունից շատ կարևոր ուղղություն է:

Ռազմաարդյունաբերության համար կարևոր է համատեղել համակարգչային գիտություններում, ֆիզիկայի և մաթեմատիկայի ոլորտում իրականացվող հետազոտությունները: Սա կարող է լինել երկրորդ կլաստերը:

Երրորդ կլաստերի ուղղությունը կարող է լինել դեղագործությունը՝ նոր դեղանյութերի ստեղծումը: Այն աշխարհում ամենաարագ զարգացող ուղղություններից մեկն է, քանի որ բնակչության աճի հետ զուգահեռ՝ մեծանում է նաև դեղամիջոցների և դրանց հումքի նկատմամբ պահանջը: Մենք ունենք հիանալի քիմիկոսներ և դեղագործներ: Համապատասխան պայմանների ապահովման դեպքում՝ այս կլաստերը շատ հեռանկարային կլինի:

Իմ թվարկած ուղղություններն ուղիղ կապ ունեն տնտեսության հետ: Եթե պետությունը մշակի այդ ուղղությունների զարգացման ծրագրեր, ստեղծի նման կլաստերներ և ապահովի ֆինանսական համապատասխան ներդրումներով, ապա արդյունքները չեն ուշանա: Դա կլինի որակապես նոր՝ գիտելիքահենք տնտեսության սկիզբը:

Մշտապես ասվում է, որ ֆինանսների սղության պատճառով պետական միջոցներով չեն կարողանում գիտնականներին ֆինանսավորել: Այս խնդրի լուծումն ինչպե՞ս եք պատկերացնում:

– Ցանկացած երկրում էլ կա ֆինանսների սղություն: Այլ հարց է, թե ամեն երկիր իր ունեցած ֆինանսական ռեսուրսները որքա՞ն ռացիոնալ է կառավարում: Եթե միլիարդներ ենք ծախսում ծառայողական նոր մեքենաների, դրանց սպասարկման, գործուղումների և այլ բյուրոկրատական հարցերի վրա, ապա պարզ է, որ գիտության համար երբեք բավարար գումար չի լինի: Եվ եթե գիտությունը շարունակի մնալ թերֆինանսավորված, ապա պետք է մոռանանք գիտելիքահենք տնտեսություն ունենալու մասին: Մեր մաքսիմումը կլինի այն, ինչ հիմա ունենք:

Հայաստանում անցկացվող գիտաժողովները, գիտական համաժողովները, տարբեր երկրների հայազգի (և ոչ միայն) գիտնականների այցը Հայաստան իր դրական ազդեցությունն ունենո՞ւմ է գիտության զարգացման վրա, թե՞ դրանցից հետո նորից կանգնում ենք, այսպես ասած, հին տաշտակի առաջ:

– Գիտաժողովները հիանալի հարթակ են նոր համագործակցությունների հաստատման համար, իսկ առանց համագործակցության հնարավոր չէ իրականացնել բարձր մակարդակի հետազոտություններ, այն էլ՝ մեր պայմաններում: Բացի այդ, մենք ունենք արտասահմանում աշխատող ազգությամբ հայ բազմաթիվ գիտնականներ, որոնք իրենց ոլորտներում մեծ ճանաչում ունեցող մասնագետներ են: Նրանք կարող են մեծ օգուտ տալ մեր գիտությանը, օրինակ՝ հանդես գալով՝ որպես փորձագետներ տեղացի գիտնականների ծրագրերի գնահատման հարցում: Շատ ուրախալի է, որ պրոֆեսոր Արտեմ Օգանովի և Դավիդ Ղուկասյանի նման խոշոր գիտնականները հանձն են առել ստեղծել մի կառույց, որը կհամախմբի նման գիտնականներին՝ համագործակցելու համար տեղացի գիտնականների հետ:

Տեսանյութեր

Լրահոս