Մեր երկրի գլխավոր խնդիրը ռաբիսի մեջ թաղված լինելն է
Ասում է «ՀՀՇ» խորհրդանշանի հեղինակ, նկարիչ, գրաֆիկ դիզայներ Մկրտիչ Մաթևոսյանը
– Օրերս «Հայոց համազգային շարժում. ազատականության տարածման և ժողովրդավարության զարգացման հասարակական կազմակերպության» նախագահ Վահագն Հայոցյանը հաղորդագրություն էր տարածել, ըստ որի` «ՀՀՇ» անվանման և «ՀՀՇ» խորհրդանշանի սեփականությունը պատկանում են տվյալ հ/կ-ին: Որպես «ՀՀՇ» խորհրդանշանի հեղինակ` ի՞նչ կարծիք ունեք այս մասին, արդյոք այդ խորհրդանշանը կարո՞ղ է լինել որևէ մեկի սեփականությունը:
– Այդ հ/կ-ի մասին առաջին անգամ ձեզնից եմ լսում, և մի փոքր տարօրինակ է. նոր է ստեղծվել, բայց համարում է, որ այդ խորհրդանշանը 25 տարի առաջ իրենց համար եմ արել: Ծիծաղելի է:
Երբ այն ժամանակ ես դա ստեղծեցի, արեցի Հայոց համազգային շարժման համար, և, եթե հիշում եք, նրա վրա պատկերված էր երկու ստիլիզացված «Հ»` իրար վրա, և շրջված, և պտույտի միջոցով ստացվում էր մեծատառ «Շ»-ն` շարժումը. այդ ամենը խորհրդանշում էր շարժման բազմաբևեռությունը, սլացիկությունը, հարատևությունը, ուղղվածությունը, հատու լինելը, և այլն:
Ես դա արել եմ շարժման համար: Եվ հենց շարժումը գնաց դեպի կուսակցություն, այնտեղից դուրս եկա և հասկացա, որ սա լավ բանով չի վերջանա, այսինքն` այն, ինչ մենք հիմա տեսնում ենք:
Ասեմ, երբ տեղի ունեցավ ՀՀՇ-ի առաջին համագումարը, այնտեղ փակցրել էին բոլորովին այլ խորհրդանշան, որը կարծես կաթի ապրանքանիշի լոգո լիներ` անսեռ, անատամ:
– Կխնդրեի մի փոքր կիսվել Ձեր հիշողություններով` կապված շարժման և «ՀՀՇ» խորհրդանշանի հետ:
– Այդ ժամանակ ես ամբողջովին թաղված էի շարժման մեջ, բայց պաշտոնական անդամ կամ աշխատող չէի, պարզապես համակիր էի: Ոգևորությունը մեծ էր: Ես նաև եղել եմ «Հայք» թերթի հիմնադիրներից մեկը, և «Հայքի» շպիգելը նույնպես երեք նկարիչներով արեցինք` ես, Վիգեն Թադևոսյանը և Սեթ Սեմերջյանը: ՀՀՇ-ում հավանաբար շատերը տեղյակ էլ չէին, մեծ մասն էլ թքած ուներ, որ ՀՀՇ-ն խորհրդանշան ունի, հիմա են երևի գլխի ընկել, ինչը շատ ցավալի է: Ընդհանրապես, Հայաստանում սիմվոլիկային շատ քիչ են ուշադրություն դարձնում, և մատների վրա կարելի է հաշվել այն մարդկանց, ովքեր հասկանում են դրանից և կարևորում դա: Կարծում եմ, որ ՀՀՇ-ի կործանումը սկսվեց հենց դրանից, երբ իրենք հրաժարվեցին իրենց խորհրդանշանից: Քանզի խորհրդանիշը սոսկ պատկեր չէ` պարզապես տարբերանշան. ես այնտեղ ներդրել էի այն ամենը, ինչին պետք է ձգտենք ազգովի, ու դրանից հրաժարվելը նշանակում է` նաև հրաժարում այդ նպատակներից: Իմիջիայլոց, այլ կուսակցությունների ու կազմակերպությունների համար էլ եմ խորհրդանշաններ արել, որոնք հետագայում հրաժարվել են դրանցից, և հիմա տխուր վիճակում են կամ այլևս չկան:
Ինձ համար անակնկալ էր, երբ առաջին համագումարում տեսա, որ խորհրդանշանը փոխվել էր: Այնտեղ որպես հյուր էի գնացել, մենք տղաներով պաստառներ էինք ցուցադրում, որոնք Օպերայի շուրջն էին փակցված, այնտեղ էին նկարիչներ Գրիգոր Խաչատրյանը, Նորայր Այվազյանը, Ռուբեն Ղևոնդյանը, Արտակ Բաղդասարյանը: Մենք Օպերայի շենքի մոտ սկսեցինք շարժման սկզբից պաստառներ փակցնել, և հետո դա դարձավ ժողովրդական ինքնաբուխ շարժում. մարդիկ իրենք էին գալիս և իրենց պաստառները բերում: Այդ պաստառներն առաջին համագումարի ժամանակ ցուցադրվեցին համագումարի դահլիճի նախասրահում (այժմյան Ամերիկյան համալսարանի շենքում): Այդ առիթով գնացինք առաջին համագումարին, և զարմանքը շատ մեծ էր. տեսա, որ խորհրդանշանը փոխվել է: Ես հասկացա, որ խորքային բան է փոխվել, և դրանից հետո, կարելի է ասել, իրենց հետ գործ չունեցա:
– Ի դեպ, ո՞ւմ հանձնեցիք խորհրդանշանի բնօրինակը:
– Անկեղծ ասած, հստակ չեմ հիշում: Գուցե Վազգեն Մանուկյանին, գուցե Վանո Սիրադեղյանին կամ այն ժամանակվա «Հայք» թերթի խմբագիր Սամվել Գևորգյանին: Համենայն դեպս, առաջին անգամ տպագիր տեսքով այն հայտնվել է «Հայքի» շպիգելի կողքին: Տարիներ անց, «Հայքի» վերաբացվելուց հետո նորից հայտնվեց, սակայն արդեն թե՛ նշանն էր աղավաղված, և թե՛ շպիգելը:
– Դուք նշեցիք, թե հասկացաք, որ շարժումը կուսակցության վերածելը «լավ բանով չի վերջանա»: Ո՞րն էր դրա վտանգը:
– Այն ստեղծվել էր` որպես Հայոց համազգային շարժում` շատ հավակնոտ անունով և նպատակներով: Այսինքն` ես դա հասկանում էի` որպես Հայաստանի ամբողջ բնակչության և սփյուռքահայության միավորող մի մարմին, որը պետք է արմատական փոփոխություններ աներ և երկիրը դներ նորմալ զարգացման հունի վրա: Իսկ հետո պարզվեց, որ այն դարձավ կուսակցություն, և կարծում եմ, որ այդ դեպքում «շարժում» բառն էլ պետք է հանեին, «համազգայինն» էլ, որովհետև ի՞նչ է նշանակում` «Հայոց համազգային շարժումը» տալ մի կուսակցության, որն ունի լոկալ խնդիրներ և «շարժվում» է մեկ ուղղությամբ` իշխանության հասնելու:
– Փաստորեն, կարող ենք եզրակացնել, որ քաղաքական գաղափարների կամ շարժումների սեփականացման երևույթը սկսվել է հենց դրանի՞ց:
– Այո, սեփականաշնորհումը, երբ մարդկանց նպատակները նեղանում են, և իրենք հետապնդում են նեղ, կուսակցական շահեր: Այսինքն` նրանք կարծես մի կողմ թողեցին մեծ, գլոբալ, համազգային գաղափարները և վերցրեցին իշխանություն, ում համար` փոքր, ում համար` մեծ:
– Իսկ այդ երևույթի շարունակությունն այսօր տեսնո՞ւմ եք:
– Իհարկե, հիմա ամեն մեկը գրպանի կուսակցություն ունի, յուրաքանչյուրն իր շահերն է հետապնդում: Ես չեմ տեսնում մի ուժ, որը մտածում է ընդհանուր խնդիրների մասին, բացառությամբ մեկ-երկու քաղաքացիական նախաձեռնության, օրինակ` «Նախախորհրդարանը» կամ էկոլոգիական, քաղաքացիական շարժումները:
– Իսկ ինչպե՞ս վերաբերվեցիք ՀՀՇ-ի վերանվանմանը` «Հայ ազգային կոնգրես» կուսակցության:
– Ես քաղաքականությամբ չեմ զբաղվում, և այդ խաղերն ինձ այնքան էլ չեն հետաքրքրում, մանր խաղեր են: Այդ ամենից մի փոքր մանկապարտեզի հոտ է գալիս, շատ նեղ-անձնական, ճղճիմ ինչ-որ խնդիրներ են դրա հիմքում: Կարծում եմ` ոչ մի կարևոր և էական բան տեղի չի ունենում` բացի այն, որ ուզում էին իսպառ ջնջել այդ պատմական շերտը (որի մեջ ես էլ կայի), ինչը շատ ցավալի է:
– Իսկ ի՞նչ կարծիք ունեք ՀՀՇ կուսակցության վերականգնման նախաձեռնության մասին:
– Ես ճանաչում եմ իրենցից շատերին` Կարապետ Ռուբինյանին, Ալեքսանդր Արզումանյանին… Մենք Ալիկի հետ ընդհատակյա «… և այլն» թերթ էինք հրատարակում: Կարծում եմ` իրենց նպատակն ազնիվ է, և այն, ինչ ես լսեցի Ռուբինյանի տված հարցազրույցից, շատ խելքին մոտ ու արժանահավատ է հնչում: Եթե կարողանան հավատարիմ մնալ այն սկզբունքներին, որ հռչակում են` ներկուսակցական ժողովրդավարությունը և միանձնյա կուսակցությունից խուսափելը, եթե այդ ամենը կարողանան իրագործել, և իրենց չխանգարեն, կարծում եմ, կշահենք բոլորս: Սակայն, բացի ՀՀՇ-ի բարի համբավը և պատմական շերտը վերականգնելուց, նրանք նաև մի լուրջ պատասխանատվության տակ են ընկնում, որն ինձ համար ավելի կարևոր է, այն է` ձերբազատվել տխուր ժառանգությունից և փորձել շտկել ՀՀՇ-ի նախորդ բացթողումներն ու սխալները։
– Իսկ ըստ Ձեզ` ի՞նչ պիտի անեն այդ գործիչները` Ձեր նշած կուսակցական նեղ խաղերից խուսափելու և ավելի լայն, հասարակական համախմբման հասնելու համար:
– Պարզապես պիտի լայնախոհ և առաքինի մարդիկ լինեն, և կարծում եմ` իրենք այդպիսին էլ կան, և գործեն բոլորի աչքի առաջ: Ինչպիսի՞ն են այժմ կուսակցությունները. աստվածիկների շուրջ խմբավորումներ են, ինչպես և ընդհանրապես մեր բոլոր ինստիտուտները, հիմնարկներից սկսած` մինչև թաղերը. «գողական» սկզբունքով գործող ինչ-որ հեղինակություններ, որոնց խոսքն անբեկանելի է, և որոնց դեմ ոչ ոք չի կարող գնալ: Իմ կարծիքով` սա այդ դեպքը չէ, և շատ ուրախ կլինեմ, եթե այդ կուսակցությունը կայանա:
Ընդհանրապես, այդ «անձի պաշտամունք» կոչված երևույթի մեջ, բացի շատ բացասական կողմերից` ինչ-որ մի հնոտի, ռաբիս բան կա:
Մեր երկրի գլխավոր խնդիրը հենց այդ ռաբիսի մեջ թաղված լինելն է, կարծես լռված լինենք 19-րդ դարում: Խոսում էինք խորհրդանշաններից. վերցնենք լայն սպեկտր` Հանրապետական կուսակցության խորհրդանշանից` մինչև «Ժառանգության» խորհրդանշանը: Մի հատ նորմալը չկա, մեկը մեկին չի զիջում այլանդակությամբ ու պրիմիտիվությամբ: Եթե դու ներկայանում ես այդ նշանների տակ, ոչնչի չես կարող հասնել, որովհետև դրանք շատ անմակարդակ են, դրանից պարզ է դառնում, թե ինչպիսին են մարդու մտածելակերպը, իդեալները, որոնցով նա առաջնորդվում է, կամ, ավելի շուտ, դրանց բացակայությունը: Քանի դեռ մեզ մոտ չի հասունացել այդ գիտակցությունը, դժվար է ինչ-որ լուրջ փոփոխություն ակնկալել: Բայց դա շատ խորքային գործընթաց է:
Մի բան էլ ավելացնեմ. օրինակ` Դուք համեմատե՞լ եք Հայաստանի այսօրվա զինանշանն Առաջին Հանրապետության զինանշանի հետ, որից վերցված է: Կարծում եք, որ նո՞ւյնն է: Այնտեղ շատ բաներ կան փոփոխված, բայց էական բաներից մեկը նշեմ միայն. զինանշանում պատկերված առյուծի և արծվի բերաններն այլևս փակված են: Դրա համար էլ մենք այսպես բերաններս փակ, լուռումունջ գնում ենք` ուր մեզ կքշեն, թե՛ անհատապես, թե՛ որպես հասարակություն, պետություն: Իսկ 18 թվականի զինանշանում նրանք վիշապի լեզու ունեին…
– Իսկ ըստ Ձեզ` ո՞վ պետք է լինի ՀՀՇ-ի իրական իրավահաջորդը: Այսօր վեճեր են ընթանում կուսակցության ժառանգության շուրջ:
– Ես իրավաբան չեմ, երևի պետք է նրանց հարցնել: Բայց, համենայն դեպս, գտնում եմ, որ կարևորը գաղափարախոսությունն է և դրա ժառանգորդը լինելը, ոչ թե, ասենք, կուսակցության գույքը, շենքը ժառանգելը: Դրանք մանր հարցեր են: Առանց այդ էլ, այսօր այդ նյութականն այնքան գերիշխող է դարձել, որ մարդկանց մտքով ուրիշ բան էլ չի անցնում: Ինչ վերաբերում է գաղափարին, եթե դրանով կարողանան Հայաստանը թեկուզ մի թիզ առաջ տանել, դա իհարկե ողջունելի է, ով էլ կանի, փառք իրեն:
– Իսկ ընդհանրապես ի՞նչ է փոխվել 1988 թ. ղարաբաղյան շարժումից հետո` Հայաստանի առջև ծառացած մարտահրավերների առումով:
– 88-ի շարժումը շատ զիլ պոռթկում էր, իսկապես շարժում էր: Այն շատ լավ սկսվեց և շատ լավ բաների հասավ, և նրա պտուղները մինչ օրս քաղում ենք` լավ իմաստով: Բայց հետո մենք ռելսերից ընկանք և կա՛մ հետ ենք գնում, կա՛մ էլ մխրճվում ճահճի մեջ, ու այդ «պտուղները» կորցնելու եզրին ենք:
– Այսօր նման շարժման կարիք կա՞:
– Իհարկե կա, բայց թե ինչպես այն պետք է լինի, լավ չեմ պատկերացնում: Այս հետընտրական զարգացումները շարժման նախանշաններն ունեն, բայց, ըստ էության, շարժում չեն, ալիք էր, անցավ-գնաց, ինչպես լինում է յուրաքանչյուր հինգ տարին մեկ: Իսկ այն ժամանակ իսկապես համաժողովրդական շարժում էր, և այն բոլորին էր հուզում:
– Իսկ ի՞նչն այսօր պետք է խթանի այդպիսի շարժմանը:
– Դժվար է հիմա այդ հարցին պատասխանել: Ուղղակի այնքան վատ է վիճակը, որ զսպանակը քանի գնում, սեղմվում է, և մի օր այդ անարդարությունն ու, այսպես ասած, գաղջ մթնոլորտն ինքը պիտի պայթի, որովհետև այսպես շարունակելը պարզապես անհնար է:
