Մեզ պակասում է խարակիրին և օստրակիզմը
Մենք մի քանի տարի, կարծես թե, «պրծանք» ընտրություններից: Եվ կարելի է հանգիստ նստել ու մտածել` արդյո՞ք մենք ամեն ինչ ճիշտ ենք անում: Հա, շատ ենք խոսում, անդադար խոսում ենք այն մասին, որ ընտրությունները միշտ կեղծվում են, և, որ ընտրություններից հետո երբեք նախագահին ընդդիմադիր որևէ թեկնածու, ով թեկուզև տասը տոկոս ձայն հավաքած լինի` չի շնորհավորում, չի ճանաչում ընտրությունների արդյունքները։ Եվ այդպես շարունակ։
Լավ, կեղծվում են, կեղծում են` դա արդեն պարզեցինք, մի կողմ դնենք։ Իսկ բուն ընտրությունների ինստիտուտը, եթե, օրինակ, ընտրությունները չկեղծեին, մեզ դուր գալի՞ս է։ Մարդ ես, մեկ էլ մի օր բոլորը մոռանան, որ պետք է կաշառք բաժանեն, լցոնումներ չանեն ու մեկ էլ անսպասելիորեն ազատ և արդար ընտրենք որևէ մեկին։ Հիմա մենք պայքարում ենք, որ ժողովրդավարությունը հաղթի։ Իսկ երբևէ մտածե՞լ ենք, հենց այդ ժողովրդավարությունը մեզ պե՞տք է։
Հիմա կասեք` հերթական պսևդոմտավորական դառնացած մտքերը, որ աշխարհը փուչ է, իսկ ժողովրդավարությունը պատրանք է, և այլն։ Բայց ես ելնում եմ մի բանից. Հայաստանում ժողովրդավարության ինստիտուտները, թեկուզև չաշխատող կամ վատ աշխատող, ժամանակին ներմուծվեցին առանց հասարակական քննարկումների, որպես խորհրդային տոտալիտար կառավարման մեթոդներին միակ փոխարինող կառավարման տարբերակ։ Հա, շատ ենք սիրում կրկնել Չերչիլի միտքը, որ ժողովրդավարությունը շատ վատ բան է, բայց դրանից լավ բան մենք դեռ չենք հնարել։ Շատ լավ միտք է, ցավոք մերը չէ, Չերչիլինն է։
Լավ, հարցն ուրիշ կերպ ձևակերպենք։ Արդյոք ճիշտ չի՞ լինի ուսումնասիրել այլ երկրների փորձը։ Օրինակ, կան երկրներ, որտեղ ընտրություններին մասնակցելը պարտադիր է։ Բելգիայում տուգանում են, Թուրքիայում ժամանակին նույնիսկ բանտ էին մի երկու օրով նստեցնում ընտրություններին չմասնակցելու համար։ Կամ կա նաև բոլորովին հակառակ մոտեցումը. ժամանակին Ավստրալիայում ընտրություններին կարող էին մասնակցել միայն բարձրագույն կրթություն ունեցողները։
Հիմա կասեք` նստել է, ինչ-որ բաներ է մոգոնում անիմաստ-անիմաստ։ Բայց համաձայնեք, որ մենք չենք էլ քննարկել: Վենետիկյան հանձնաժողովը պատգամավորների հետ սա քննարկում է տարիներ շարունակ:
Օրինակ, ես մի շատ լավ առաջարկ ունեմ, որն ամենահին ժողովրդավարության մեխանիզմներից մեկն է հանդիսանում: Հին Աթենքում, ուր ժողովրդավարությունը շատ ավելի խոր հիմքեր ուներ, քան այսօր շատ երկրներում, բացի այն, որ ընտրում էին երկրի ղեկավարներին, նաև հակառակ գործողությունն էին կատարում։ Դա կոչվում էր «օստրակիզմ». ամեն տարի աթենացիներն ընտրում էին այն մարդուն, ով, ըստ իրենց, երկրի և ժողովրդավարության համար ամենամեծ վտանգն է ներկայացնում։
«Ընտրյալները» տասը տարով լքում էին Աթենքը։ Կարծում եմ` հայաստանցիների համար սա ամենապետքական ընտրություններից մեկն է։ Ինչո՞ւ. որովհետև մենք հաճախ ոչ թե ընտրում ենք նրանց, ովքեր մեզ իսկապես դուր են գալիս, ում գաղափարները կիսում ենք, այլ ընտրում ենք վատագույններից մեկին, որպեսզի նրանցից վատ մեկ այլ թեկնածու հանկարծ չընտրվի: Ինչ-որ մեկն այնքան դուր չի գալիս, որ գնում և ձայներս տալիս ենք մի ուրիշ «անդուրին», միայն թե «ամենաանդուրը» չանցնի։ Կամ էլ ընդհանրապես չենք գնում ընտրությունների։ Բա հիմա պատկերացրեք, որ այդ «անդուրներին» կարողանայինք քվեարկելով ուղարկել, օրինակ, Ալթայ ասֆալտ գցելու…
Այդ ժամանակ նույնիսկ կարիք չէր լինի Թուրքիայի պես` մարդկանց վախեցնել բանտում հայտնվելու հնարավոր հեռանկարով:
Ընկել ենք բնության գիրկը, շարունակենք: Հիմա պատկերացրեք` ընտրել ենք, սխալվել ենք, ստեղծված իրավիճակը պետք է «քաշենք» մի քանի տարի։ Նախարարներից, պատգամավորներից, կուսակցական գուրուներից (և այլն) ազատվելու տարբերակները բավական սահմանափակ են: Այդ դեպքում ի՞նչ վատ կլիներ, եթե Հայաստանում գործեին միջնադարյան ճապոնական օրենքները:
Գործդ լավ չարեցիր` գնա խարակիրի արա: Քաղաքիդ լավ տիրություն չարեցի՞ր` գնա խարակիրի արա: Չե՞ս կարողանում քո աշխատողներին գործի դնել` գնա մի լավ խարակիրի արա…
Օրինակ, այսօրվա Փակ շուկայի խնդիրը ես լավ չեմ պատկերացնում, թե ինչպես պետք է լուծվի: Քաղաքապետարանը և Մշակույթի նախարարությունն ակնհայտ ցույց են տալիս, որ կամ իրենք մտել են Սամվել Ալեքսանյանի հետ գաղտնի պայմանավորվածության մեջ, ինչին ես, որպես լավատես, չեմ ուզում հավատալ: Կամ էլ պարզապես անզոր են:
Բայց անզոր լինելով` շարունակում են զբաղեցնել իրենց պաշտոնները: Իսկ եթե մեզ մոտ ճապոնական բուսիդոյի կանոնները գործեին, ապա այսօր միգուցե մեզանում մի բան փոխվեր, և մենք ստիպված չէինք լինի շաբաթը մեկ պաշտոնական հայտարարություններ լսել այն մասին, թե իբր Փակ շուկայում ոչինչ չի կատարվում:
Երևի ենթադրվում է, որ մենք մոռացել ենք մեր գլուխը և աչքերը Պարսկաստանում` դեռևս Շահ Աբասի ժամանակներից: Իրազեկելու համար ասեմ, որ դա այդպես չէ:
«168 ԺԱՄ»
