Օլիգարխ-հանքարդյունաբերողներն ընտրություններից հետո կպատժվե՞ն

Հարցազրույց «Հանուն մարդկային կայուն զարգացման» հ/կ-ի նախագահ Կարինե Դանիելյանի հետ
– Տիկին Դանիելյան, որպես կանոն` նախընտրական շրջանում բնապահպանական խնդիրները ետին պլան են մղվում, որոնք, սակայն, հանկարծակի զարգացումներ են ունենում հետընտրական շրջանում։ Այս օրերին, կարծես, բանապահպանական առանցքային խնդիրներից մեկը գյուղատնտեսության ոլորտում Իրանի և Հայաստանի միջև կնքված հուշագիրն է, որի բնապահպանական խնդրին բավական քիչ անդրադարձ եղավ: Կնշե՞ք` այսօր ի՞նչ բնապահպանական խնդիրներ կան:
– Հասարակական կազմակերպությունները դիմել են Կառավարություն և ինձ` որպես Կայուն զարգացման խորհրդի քարտուղար, որպեսզի հետագա նիստին բարձրացնենք այդ հարցը: Անցյալ ուրբաթ բնապահպանական հ/կ-ներին հրավիրել են Ազգային ժողով՝ Վերահսկիչ պալատի (ՎՊ) ղեկավարի հետ հանդիպման: Նշեմ, որ ՎՊ-ի ղեկավարի ելույթից հասկանալի էր, որ բնապահպանական ոլորտի բոլոր խնդիրներն ի հայտ են եկել` խոսքը վերաբերում է և՛ հանքարդյունաբերությանը, և՛ շրջակա միջավայրին, և՛ Սևանա լճին, և՛ անտառներին, և՛ կենսաբազմազանությանը, և՛ բնապահպանական տեսչությանը և այլն: Հույս ունեմ, որ ընտրություններից հետո դա արդյունք կտա:
– Այսինքն` հնարավո՞ր է, որ հետընտրական շրջանում լսենք օլիգարխ-հանքարդյունաբերողների թույլ տված չարաշահումների մասին: 
– Հույս ունեմ, որ այդպես կլինի, որովհետև Հանրային խորհրդի նախագահի հետ հանդիպմանը ես դարձյալ բարձրացրել եմ հարցը: Մենք խնդիր ենք դրել, որ անհրաժեշտ է մշակել հայեցակարգ, որովհետև, ցավոք, «Ընդերքի մասին» օրենսգրքում չընդգրկվեցին մեր առաջարկությունները: Դա շատ լուրջ խնդիր է, որ երբեք` նույնիսկ սովետական տարիներին, երբ դժգոհում էինք բնապահպանական խնդիրների անտեսումից, անտառածածկ տարածքներում բաց ընդերքօգտագործում չէր իրականացվում պահպանվող տարածքներում: Իսկ հիմա բացարձակ չեն նայում որևէ բանի. կուրորտային գոտի է` ոչինչ, տուրիստական գոտի է` ոչինչ, զուգակցում են բաց հանքարդյունաբերության հետ: Իսկ դրանք զուգակցելը բացառվում է:
– Այնուհանդերձ, ինչպե՞ս եք գնահատում Իրանի և Հայաստանի միջև կնքված հուշագիրը` իսկապե՞ս բնապահպանական աղետ է սպասվում: 
– Ես գտնում եմ, որ դա, առաջին հերթին, ազգային անվտանգության խնդիր է: Չեմ պատկերացնում, որ մեր պետությունը գնացել է այդպիսի քայլի: Բնապահպանական առումով մերձալպյան, ալպյան գոտիներում այն պարունակում է բավական վտանգ: Ի տարբերություն խոշոր եղջերավոր կենդանիների, ոչխարն այլ վտանգ է ներկայացնում, և այս դեպքում գերարածեցումը հանգեցնում է էկոհամակարգի դեգրադացման, միևնույն ժամանակ՝ մենք մեր լավագույն հանդակները տալիս ենք օտարերկրացիներին: Բացի այդ, կա նաև սոցիալական խնդիր. ինչո՞ւ մեր մարդիկ չեն կարող օգտվել այդ տարածքներից: Մի՞թե մենք Ռուսաստանի նման անծայրածիր տարածքներ ունենք, որոնց մի մասն էլ կարող ենք տալ ուրիշներին:
– Նշեցիք, որ այդ հուշագրով առաջնահերթն ազգային անվտանգության խնդիրն է: Կմեկնաբանե՞ք:
– Ինչպե՞ս եք պատկերացնում. մարդիկ գալիս են, տեղավորվում են այդտեղ, ժամանակավոր կառույցներ են կառուցում իրենց մնալու համար, մեր բնակչությունը թողնում-գնում է երկրից, այսինքն` արտագաղթին զուգընթաց` մենք դրսից մարդիկ ենք հրավիրում, որ գան-աշխատեն մեր երկրում, նույնիսկ, եթե դա ժամանակավոր է: Իսկ հետո նրանք կսկսեն այդ վարձակալական ժամկետները հետաձգել:
– Այսինքն` Դուք դա չեք գնահատում` որպես, այսպես ասած, «մաքուր» գյուղատնտեսական ծրագիր:
– Ոչ, ես տեսնում եմ, որ դրա ամենամեծ կոմպոնենտն ազգային անվտանգության խնդիրն է: Շարունակելով խնդիրները` նշեմ, որ Սևանա լիճը միշտ մեր ուշադրության կենտրոնում է: 2008թ. երբ Կառավարությունը հայտարարեց, որ երաշտ է, և կրկնակի ջուր պետք է բաց թողնել, մենք բազմաթիվ ուսումնասիրություններ արեցինք, և Ազգային ժողովում ապացուցեցինք, որ իրենց հաշվարկները չեն համապատասխանում իրականությանը, և, որ կրկնակի ջուր բաց թողնելը սխալ է: Դրանից հետո, կարծես, իրավիճակը շտկվում էր, և ջրի մակարդակը բարձրանում էր: Մի կողմից՝ պնդում էին, որ անտառը մնում է ջրի տակ, և մենք անընդհատ պնդում էինք, որպեսզի համայնքներին թույլ տան, որ գան-մաքրեն-տանեն, բայց մեզ ասում էին, որ համայնքները լավ չեն մաքրում, արմատները կմնան, դրա համար պետությունը պետք է գումար տրամադրի, մրցույթ էին հայտարարումգ արդյունքում` անտառը մնաց ջրի տակ: Դրական արդյունք ևս արձանագրվել է, քանի որ լճի կենտրոնական մասերում կա ջրի որակի փոփոխություն: Սակայն այս տարվա ջրթողը կրկին անհասկանալի մնաց մեզ համար, պարզապես մենք զբաղված էինք միջազգային մեծ գիտաժողովով, եկանք և տեսանք, որ որոշում է ընդունվել կրկնակի ջուր բաց թողնելու մասին, և հիմնավորումը կրկին հասկանալի չէ: Վերադառնալով հանքարդյունաբերությանը` նշեմ, որ եթե այսպես ինտենսիվ շարունակվի, մենք ուղղակի կկորցնենք Հայաստանի տարածքը և՛ գյուղատնտեսության, և՛ զբոսաշրջության, և՛ պարզապես բնակվելու համար:
– Օրեր անց տեղի կունենան ՀՀ նախագահական ընտրությունները: Ծանո՞թ եք նախագահի թեկնածուների նախընտրական ծրագրերի մեջ ներառված բնապահպանական խնդիրներին:
– Անկեղծ ասած, չեմ հասցրել ծանոթանալ նախընտրական ծրագրերին, քանի որ այս ընթացքում զբաղված եմ եղել այլ խնդրով: Կարծում եմ` միջազգային ասպարեզում մենք ադեկվատ պատասխան չենք տալիս հակահայկական քարոզչությանը, որը ծավալում են Ադրբեջանը և Թուրքիան: Ենթադրենք, միջազգային գիտաժողով է կենսաբազմազանության թեմայով և խոսք է գնում թիթեռների մասին: Ադրբեջանի ներկայացուցիչը վեր է կենում և ասում, որ «այդ թիթեռները կային մեզանում, բայց քանի որ ագրեսոր հայերը եկան և վերցրեցին մեր տարածքը, անտառները, ոչնչացրեցին մեր բնությունը, մեր էկոհամակարգը՝ թիթեռներն էլ հետը վերացան, և, որպեսզի այս թիթեռները վերադառնան, պետք է Հայաստանին ճանաչել ագրեսոր և պատժել»: Ջրի խնդիր քննարկելիս` ասում են, որ «հայերը հատուկ թունավորում են գետերը, որոնք գալիս են մեզ մոտ, և դրա պատճառով մեզ մոտ առաջանում է քաղցկեղով հիվանդների թիվը»: Ինձ ի՞նչն է անհանգստացնում. այն, որ ՄԱԿ-ի եվրոպական կառույցները քայլ առ քայլ տեղափոխվում են Ստամբուլ, այսինքն` մեր բոլոր շփումները՝ ՄԱԿ-ի կենտրոնական գրասենյակի, ՄԱԿ-ի հետ այսուհետ իրականացվելու են Ստամբուլով: Այժմ ես այդ կռիվների մեջ եմ, և այդ պատճառով չեմ հասցրել կարդալ նախընտրական ծրագրերը:
– Այսօր, երբ որևէ մեկը խոսում է բնապահպանական խնդիրներից, իշխանությունների մոտ երբեմն անլուրջի տպավորություն է թողնում, մինչդեռ, ինչպես Դուք նշեցիք, այդ խնդիրները հաճախ ավելի կենսական նշանակություն ունեն, քան պատկերացնում ենք:
– Կա մի մոտեցում, որ օգտագործել են բոլոր երկրները՝ անցնելով այդ փուլը, այն է՝ սկզբից օգտագործեն ընդերքը, նավթ ու գազ ունենալու դեպքում` դրանք, ապա քայլ առ քայլ զարգացնեն արդյունաբերությունը: Այնուհետև ասում են, որ բնապահպանական խնդիրների լուծումները մեծ գումարներ են պահանջում, և, որ դա հարուստ երկրների մոտեցում է, և այլն: Նախ` ուզում եմ անդրադառնալ էկոզուգարաններին, որոնք մեր նախարարություններից մեկը գնել է մեծ գումարով: Մեկ էկոզուգարանի առավելագույն գինը 1500 դոլար է, իսկ մեր իշխանությունները դա գնել են տասնապատիկ թանկ գնով: Մյուս խնդիրը վերաբերում է Երևանի կառուցապատմանը՝ ամեն կանաչ տարածքում մի բարձրահարկ շենք կամ ռեստորան են կառուցում: Երևանի Կենտրոնն այնքան խտացրեցին, որ երկրաշարժի դեպքում շենքը շենքի վրա կթափվի: Դա ինչի՞ց է գալիս` աղքատությունի՞ց, թե՞ ավելորդ գումարից. երևի ավելորդ գումարից: Այս դեպքում ուղղակի կա ռազմավարական՝ մոտեցման խնդիր: Սովետական տարիներին մենք հասել էինք հետինդուստրիալ փուլի: Ճշտեմ, որ մենք ունեինք ընդերքօգտագործում, որը համարվում էր նախաինդուստրիալ փուլ: Սովետական Միությունը քանդվեց, և շատ ձեռնարկություններ միգուցե, իսկապես, չէին կարող դուրս գալ միջազգային ասպարեզ, ինչպես մեզ համոզում էր համաշխարհային բանկը: Դրսի և ներսի ուժերը համատեղ երկիրն իջեցրին նախաինդուստրիալ մակարդակին` «ընդերքը քանդեք, տվեզ մեզ» մոտեցմամբ:
– Այսինքն` Հայաստանի իշխանությունները պարտադրվա՞ծ են ընդունել դրսի «պատվերները»:
– Օրինակ, այս մոտեցումը չընդունեցին մի շարք երկրներ` Բելառուսը, Չինաստանը, Ղազախստանը, և այլն: Կարող էինք 100%-ով չտրվել: Ընդունվեցին հատուկ այնպիսի օրենքներ, որ մի խումբ մարդիկ կարող էին հարստանալ` ընդերքի և քաղաքաշինության շնորհիվ, որպեսզի նվազագույն հարկեր վճարեն, չվճարեն թափոնների համար, և այլն:
– Դա հայտնի դավադրության տեսությա՞ն ծրագրերից է:
– Դա, իհարկե, համաշխարհային մեծ մրցակցության ծրագրերից է, և եթե չես կարողանում պահել քո ինքնուրույնությունը, հայտնվում ես ամենաանբարենպաստ վիճակում: Որքան ես շփվել եմ միջազգային ասպարեզում` թե՛ որպես նախարար, թե՛ որպես հասարակական կազմակերպության նախագահ, ինձ թույլ եմ տվել դեմ դուրս գալ այն գլոբալ մոտեցումներին, որոնք եղել են միջազգային ֆինանսատնտեսական կառույցների դեմ: Առայսօր ինձ հաջողվել է, այսինքն` եթե դու կարողանում ես պրոֆեսիոնալ ներկայացնել խնդիրը, եթե դու ասում ես, որ դա վտանգավոր է քո երկրի համար, ապա քո ձայնը հաշվի են առնում: Ես այն մարդկանցից եմ, որ կլինիկական մահ եմ ապրել և վերադարձել եմ: Գնացել եմ բացարձակ անհավատ, իսկ վերադարձել եմ խորը հավատով: Համոզված եմ, որ ամեն ինչ միայն մեզնով չի պայմանավորված, կան վերին ուժեր, և մենք պետք է ունենանք բարձր բարոյական մակարդակ: Այդ դեպքում օգնությունը կլինի վերևից: Համոզված եմ` 1988 թվականի hոգևոր վերելքը, որ ունեինք, փրկեց մեզ, և դա տվեց այն ազդակը, որ հաղթեցինք պատերազմում: Եվ հիմա այս բարոյալքված վիճակը շատ վտանգավոր է:
– Կարծում եք` կկրկնվի՞ 1988-ի զարթոնքը:
– Հույս ունեմ, որ նորից կտեսնեմ իմ կյանքում (ժպտում է.- Մ.Մ.):