Եթե դու քաղաքականությամբ չես զբաղվում, ապա քաղաքականությունն է հեշտությամբ քեզանով զբաղվում (լուսանկարներ)

Հարցազրույց լուսանկարիչ, գեղանկարիչ, բանաստեղծ Սամվել Սևադայի հետ

– Պարոն Սևադա, Դուք և՛ լուսանկարիչ եք, և՛ գեղանկարիչ, ո՞րն է Ձեզ ավելի հոգեհարազատ, որտե՞ղ եք կարողանում ավելի լավ արտահայտվել:

– Եթե երկուսն էլ հոգեհարազատ չլինեին՝ ի՞նչ գործ ունեի նրանց հետ: Ե՛վ լուսանկարչությունը, և՛ գեղանկարչությունը հոգեհարազատ են ինձ, երկուսով էլ հավասարաչափ եմ զբաղվում: Տարբերություն չկա` վրձնո՞վ եմ նկարում, թե՞ լուսանկարչական սարքով: Ես անընդհատ արվեստի մեջ եմ:

– Քանի՞ տարի է՝ լուսանկարչությամբ եք զբաղվում:

– Արդեն 7-8 տարի է: Ժամանակին ժապավենով շատ-շատ եմ լուսանկարել, պարկերով լուսանկարներ ունեմ: Հետո, երբ Միացյալ Նահանգներ գնացի (1989-1990թթ.), գեղանկարչությամբ էի տարված և շատ ցուցահանդեսներ էի կազմակերպում: 1990 թվականից սկսած ԱՄՆ-ում նկարչական դպրոց բացեցի, ընդ որում՝ դա հայկական առաջին նկարչական դպրոցն էր ԱՄՆ-ում: Մեկ տարվա ընթացքում մեծ դպրոց դարձավ, բազմաթիվ աշակերտներ ունեի: 1996 թվականից ինձ հրավիրեցին այստեղ աշխատելու՝ որպես Երևան քաղաքի գլխավոր նկարիչ:

Վերադարձա հայրենիք, երկու տարի աշխատեցի, բայց 1998 թվականին կրկին ԱՄՆ մեկնեցի և այլևս չուզեցի այդ պաշտոնում աշխատել: Ընկել էի քաղաքի արտաքին տեսքի, լուսավորության հետևից, որի արդյունքում իմ ստեղծագործությունն էր շատ տուժում: Գոհ եմ, որ երկու տարի իմ քաղաքի համար աշխատել եմ: ԱՄՆ վերադառնալուց հետո` կրկին դպրոց բացեցի և մի քանի տարի անց սկսեցի լուսանկարել: Միջազգային կայքերից մեկում մրցույթի հայտ տեսա, որոշեցի մասնակցել: Նկարեցի և մրցույթում հաղթեցի: Բնականաբար, ոգևորվեցի և սկսեցի լուսանկարել: Տեխնիկայի առաջընթացը հանգեցրեց նրան, որ մարդը տանը նստած՝ կարող է հայտնի դառնալ: Իմ աշխատանքները տպագրվում են ԱՄՆ-ում, Կանադայում, Ռուսաստանում, Ուկրաինայում և շատ ուրիշ երկրների ամսագրերում ու թերթերում:

– Ե՞րբ վերջնականապես Հայաստան վերադարձաք:

– Վերադարձա 2006 թվականին: ԱՄՆ-ից նկարչական իրեր ուղարկեցի, հետ վերադարձա Հայաստան և արվեստանոցս վերանորոգեցի: Այսօր աշխատում եմ և՛ երեխաների հետ, և՛  երիտասարդների: Ամենատարեց աշակերտս 80 տարեկան է եղել: 65 տարեկան մի կին աշակերտ էլ եմ ունեցել, ով այսօր ԱՄՆ-ում իր նկարներն է վաճառում: Աշակերտներիս համար լավ միջավայր եմ ստեղծել: Լավ երաժշտություն են լսում, նկարում են, ցուցահանդեսներում են հանդես գալիս:

– Այստեղ մնալու հստակ որոշումո՞վ վերադարձաք Հայաստան:

– Այո, իհարկե: Արդեն 6 տարի է՝ այստեղ եմ: Հայաստանում լավ եմ զգում: Անընդհատ շրջում եմ, լուսանկարում, ցուցահանդեսներ կազմակերպում…

– Ձեր լուսանկարները դիտելիս` նկատեցի, որ ավելի շատ երիտասարդներ և բնապատկերներ եք լուսանկարում:

– Բնապատկերների և պորտրետների կողքին նաև նատյուրմորտներ ունեմ: Ամեն ինչ էլ լուսանկարում եմ, կարելի է ասել՝ միայն ժուռնալիստական լուսանկարներ չեմ անում: Եթե նույնիսկ անում եմ, ապա չեմ ցուցադրում: Իմ լուսանկարչության անունն ինչ ուզում եք՝ դրեք: Ուզո՞ւմ եք՝ գեղարվեստական լուսանկարչություն ասեք, ուզո՞ւմ եք` լուսանկարչական գեղանկարչություն: Ես դա եմ լուսանկարում:

– Լուսանկարելու միջոցով մարդու էությունը կարողանո՞ւմ եք բացահայտել:

– Իհարկե, այն էլ ինչպես: Լուսանկարելիս միշտ աշխատում եմ տվյալ մարդու հետ, որ չխաղա, չնկարվի, հասկանա, որ չի եկել անձնագրի նկարի համար լուսանկարվելու: Ես միշտ ցանկանում եմ մարդուն բացահայտել այնպես, ինչպես կա, նաև այնպես, ինչպես ես եմ ուզում, հաճախ ես եմ թելադրում: Երբեմն նատուրան  ենթարկվում է ինձ, եթե ես դրա կարիքն ունեմ, երբեմն էլ ես եմ իրեն ենթարկվում, եթե ինքն ինձ համար արդեն հուզիչ է: Գյուղի տատիկներին, պապիկներին, հովիվներին լուսանկարում եմ այնպես, ինչպես կան: Բոլոր այս աշխատանքները հանձնելու եմ Հայաստանի պետական արխիվին, որովհետև սրանք տարիներ հետո շատ պետքական են լինելու:

– Նյութն ինչպիսի՞ն պետք է լինի, որ գրավի Ձեզ:

– Այժմ ես գեղանկարչությանն ավելի ազատ եմ վերաբերվում և նյութից չեմ կառչում, որովհետև նյութն իմ ներսում է, այնքան հագեցած է ներսս: Ապրում եմ շատ ազատ: Լուսանկարում եմ ամեն ինչ: Հիմա շատ աբստրակտ եմ նկարում: Ե՛վ գույները, և՛ գծերը ենթարկվում են ինձ: Ինչպես բանաստեղծություն եմ գրում, այնպես էլ նկարում եմ, կոնկրետ ինչ-որ թեմայի մասին չեմ մտածում: Թեմաներն այնքան շատ են, որ չեմ հասցնում մտածել: Մեր կյանքում ամեն ինչ թեմա է: Ինչին ձեռք ես տալիս՝ թեմա է, ուղղակի պետք է քո շնորհքն ու վերաբերմունքը նրա նկատմամբ կարողանաս ցույց տալ, և այն կդառնա կա՛մ բանաստեղծություն, կա՛մ լուսանկար… Հաճախ լուսանկարներս կտավի վրա եմ տպագրում:

– Գեղանկարչության մեջ ո՞ր գույներն եք սիրում օգտագործել:

– Բնականաբար, երիտասարդ տարիքում ավելի բարդույթավորված էի և շատ էի ցանկանում մյուսներից տարբերվել: Այդ ժամանակ որոշակի գույներով էի աշխատում, ավելի գունատ և ռոմանտիկ գույների մեջ էի: Ժամանակը գույների ընտրությունը թելադրում է: Զարմանում եմ այն մարդկանց վրա, ովքեր ողջ կյանքի ընթացքում միևնույն գույներով են աշխատում, երևի նրանք մոնոխրոմ էլ ապրում են:

Աշխարհը գունավոր է, և ծիածանի յոթ գույներն էլ ինձ հարազատ են: Նկարիչներ կան, ովքեր դողում են իրենց նկարածի համար: Սա մեղադրելի չէ: Իսկ ես չեմ դողում: Ես ստեղծագործելու պահով եմ երջանիկ: Կարող եմ իմ նկարները վաճառել կամ նվիրել, չեմ ափսոսում:

– Ի՞նչն է ոգեշնչում նկարելիս:

– Առաջ ունեի նման ձևականություններ, հիմա՝ չունեմ: Դա շատ է սազում ռոմանտիկ երիտասարդներին: Առաջ մեծ սկավառակների հավաքածու ունեի, հպարտանում էի դրանցով և միշտ լսում էի: Ես գրականության հիվանդ եմ: Իմ աշակերտներին ստիպում եմ շատ կարդալ: Լավ երաժշտությունը, բնականաբար, ազնվացնում է և որոշակի միջավայր ու տրամադրություն է ստեղծում: Հիմա դրա կարիքն այլևս չունեմ: Երբ քո գործում պրոֆեսիոնալ ես դառնում՝ ամեն ինչին ավելի հանգիստ ես վերաբերվում:

Ընկերներիս միշտ ասում եմ, որ եթե ինձ տանեն ինչ-որ մի անապատ, որից ելք չկա, ես ավազների մեջ այնպիսի հարմարավետություն կստեղծեմ, որ կզարմանաք, թե ինչպես կարողացա: Ամեն ինչ մարդու ներսից է գալիս, եթե ներսդ լուսավոր է և ստեղծագործությամբ լի, կարող ես այդ լույսերը չորս կողմդ տարածել:

– Իսկ կա՞ն ինչ-որ նկարներ, որոնց հետ կապված եք:

– Այո, կան նկարներ, որոնց հետ շատ հիշողություններ են կապված: Օրինակ` նկարներիցս մեկը` «Ինքնաեռով տղան», շատ հին նկար է: 40 տարի առաջ եմ նկարել: Սովետական Միության ծաղկուն շրջանն էր, երբ ամեն ինչ գրաքննության էր ենթարկվում: Այս նկարը Նկարիչների միության ցուցահանդեսին էր մասնակցում: Այդ ժամանակ մրցույթները երեք փուլով էին անցկացվում:

Նախ՝ ժյուրին մասնագիտական առումով էր նկարը շատ խիստ ուսումնասիրում, հետո ձայնային քվեարկություն էր լինում, երրորդ փուլի ժամանակ կենտկոմի բրիգադն էր գալիս, և  նկարը գնահատում էր քաղաքական տեսանկյունից: Այս նկարը երրորդ փուլից դուրս եկավ: Հենրիկ Իգիթյանը հարցրեց, թե «Ինքնաեռով տղայի» նկարն ո՞ւմ աշխատանքն է: Ես վախվխելով ասացի՝ իմն է: Իգիթյանը, թե` «Այդ ռուսական ինքնաեռն ինչո՞ւ ես շուռ տվել, մեծ պատմություն սարքեցիր»:

Պարզվեց, այդ նկարի մեջ քաղաքական ինչ-որ ենթատեքստ էին տեսել, թե ինքնաեռը շուռ եմ տվել, և, որ կարող է երկիրն էլ քանդվել: Երևի ինչ-որ բան գուշակել էի, որովհետև Սովետական Միությունը քանդվեց (ժպտում է.- Գ. Ա.):

Մի նկար էլ ունեմ, դա էլ ունի իր պատմությունը: Մի շրջան անձնական խնդիրներ ունեի: Այդ ժամանակ ԱՄՆ-ում էի, շատ էի խմիչք օգտագործում: Մի օր էլ խմած ժամանակ այս նկարը նկարեցի: Որոշ ժամանակ անց ամերիկացի մի աղջկանից նամակ ստացա: Պարզվեց` ցանկանում էր իր դիպլոմային աշխատանքն այս նկարով պաշտպանել:

– Ձեր ստեղծագործություններո՞ւմ էլ է արվեստը քաղաքականացված:

– Արվեստը, ուզես-չուզես, քաղաքականացված է: Մի խոսք կա` եթե դու քաղաքականությամբ չես զբաղվում, ապա քաղաքականությունն է հեշտությամբ քեզանով զբաղվում: Եթե դու աշխարհաքաղաքացի ես, ուզես-չուզես՝ պիտի զբաղվես դրանով, չես կարող աչքերդ փակել: Արվեստագետների մի մասն ասում է, թե իրենք արվեստագետ են և միայն իրենց գործով են զբաղվում:

Դա երեսպաշտություն է, ինչպե՞ս կարող է պատահել, որ այս երկրի քաղաքացի լինելով՝ քեզ չհուզի քաղաքականությունն ու անցուդարձը: Եթե ժողովրդի մի մասն ես, և սիրտդ էլ ցավում է, պետք է քո խոսքով կամ արվեստով ծառայես:

– Անդրադառնանք Երևանին, որպես արվեստագետ` Երևանը Ձեր աչքերում ինչպիսի՞ն է:

– Մի հետաքրքիր բան կա: Ես կարող եմ, իհարկե, բողոքել, ասել, որ Երևանը փչացրեցին: Այո, համաձայն եմ, բայց ես մեկ ուրիշ համոզմունք էլ ունեմ. մենք` որպես ֆիզիկական մարմին, ենթակա ենք մշտական փոփոխությունների: Երևանն էլ ֆիզիկական մարմին է: Ժամանակին իմ տարիքի մարդիկ իրենց սիրելի անկյուններն ունեին: «Սկվազնյաչոկը» փակվեց, «Պապլավոկն» ուտող-խմող տղաների համար ռեստորան է դարձել:

Մենք այլևս այնտեղ տեղ չունենք: Արվեստագետների համար բոլոր դռները փակված են: Առաջ գնում էինք «Սկվազնյաչոկ»՝ արվեստագետների հետ շփվելու: Առավոտ շուտ գնում էի, սպասում, մինչև Երվանդ Քոչարն իր փայտը դխկդխկացնելով կգա, հետո Լևոն Ներսիսյանն էր գալիս, և այլն: Ամեն օր բոլոր արվեստագետները հավաքվում էին, գրականությանն ու նկարչությանը վերաբերող տարբեր հարցեր քննարկում: Հիմա այս հնարավորությունը չկա: Բայց պետք է նկատի ունենալ, որ Երևանը կենդանի օրգանիզմ է: Այսօր ով հնարավորություն ունի, շենքեր է կառուցում:

Վաղը դրանք քանդվելու են: Եթե ինչ-որ բան խանգարում է օրգանիզմին, նրան դուրս է մղում: Նույնպես էլ Երևանի դեպքում է լինելու: Կգա մի սերունդ, ով ավելի ճաշակով, առաջադեմ ու ազատամիտ է լինելու, նա կփոխի այս ամենը: Հենց երկրից բացակայում եմ՝ Երևանը սարսափելի կարոտում եմ, բայց հենց ոտքս օդանավակայան եմ դնում և անթրաշ վարորդներին տեսնում եմ՝ փոշմանում եմ, որ եկել եմ (ժպտում է.- Գ. Ա.): Այնպես որ, քաղաքը մշտապես փոփոխությունների է ենթակա, և պետք չէ անընդհատ լացել ու բողոքել:

– Բազմաթիվ երիտասարդների հետ եք շփվում, նրանք իսկապե՞ս երիտասարդ են:

– Ոչ բոլորը: Երբեմն ինձ թվում է, թե ես նրանցից շատերից երիտասարդ եմ: Կան երիտասարդներ, ովքեր քիչ են կարդում, բայց կան նաև այնպիսիք, ովքեր շատ են կարդում, անգլերեն են պարապում, և այլն:

Մեր երիտասարդները, հատկապես տղաները մտածելու շատ բան ունեն: Իմ ժամանակ տղաներն էին հետաքրքիր, սիրուն աղջիկ այդ ժամանակ չկար: Հիմա տղաները կարդալը մոռացել են, իրենց արտաքին տեսքին չեն հետևում: Պատճառն այն է, որ տղաներն ավելի շատ են, քան աղջիկները; Նրանց համար ընտրության հնարավորությունները մեծ են: Հաճախ սիրուն, խելացի աղջիկներ ենք տեսնում, ովքեր անմակարդակ տղաների հետ են շփվում:

– Երևանին ի՞նչ կենդանու եք նմանեցնում:

– Երևանն անընդհատ փոխում է իր գույները: Ինձ համար Երևանը եղնիկի է նման: Քաղաքում լավ բաներ, իհարկե, արվում են, բայց, ցավոք, միայն կենտրոնում են այդ փոփոխություններն արվում: Յոթից-ութից հետո կենտրոնից դուրս` այլ թաղամասերում, լուսավորություն չկա: Կենտրոնը ծանրաբեռնում են, ավելորդ ծախսեր են անում, քանդակներին այդքան գումար են տալիս… քաղաքային տնտեսությունը դեռևս ամբողջովին առողջ չէ:

– Հիմա էլ կենդանիների արձաններ են ավելացրել:

– Դա բիզնես է: Ինչ-որ մարդիկ այդ բիզնեսի վրա իրենց ձեռքերն են տաքացնում: Այդ քանդակներն օրգանիզմից որոշ ժամանակ հետո դուրս են մղվելու: Լավ կլինի՝ այդ գումարը ծախսեն Երևանի մյուս թաղամասերի լուսավորության վրա: