«Անհրաժեշտ է ստեղծել ազգային արժանապատվություն ունեցող մի օրգան, որը կհսկի այսօրինակ դեպքերը». Ալեքսանդր Խաչատրյան

Դերասան Ալեքսանդր Խաչատրյանը կրկին Հայաստանում է: Այս անգամ հայրենիք վերադառնալու առիթը ռեժիսոր Ջիվան Ավետիսյանի նոր՝ «Վերջին բնակիչը» ֆիլմի նկարահանման աշխատանքներն են, որտեղ դերասանը պատրաստվում է մարմնավորել իր համար բոլորովին նոր կերպար՝ համառ, ամուր ու, միևնույն ժամանակ, հնազանդ ղարաբաղցի տղամարդու, ով անցել է պատերազմի արհավիրքը, փրկվել մի քանի անգամ գերի ընկնելու վտանգից, բայց մնացել տոկուն, ինչպես հատուկ է ղարաբաղցուն:

Մենք դերասանին հանդիպեցինք նկարահանումների մեկնարկից օրեր առաջ, երբ ի մի էին բերվում գրեթե վերջին տեխնիկական աշխատանքները:

– Ինչո՞վ էիք զբաղված, պարոն Խաչատրյան:

– Այս պահին զբաղված էինք Ղարաբաղի բարբառը սովորելով, որովհետև ֆիլմի հերոսը, որին ես պետք է մարմնավորեմ, ղարաբաղցի է, ապրում է այնտեղ: Մի քիչ ամոթ կլինի, եթե ղարաբաղցին իր բարբառով վարժ չխոսի:

– Ի՞նչ կերպար եք մարմնավորում ֆիլմում:

– Շատ բարդ կերպար է, մի քիչ տարօրինակ, ինձ համար, որոշ դեպքերում, դեռ անհասկանալի: Առայժմ շոշափում եմ կերպարը, ով ղարաբաղցու ամրություն ու համառություն ունի, միևնույն ժամանակ՝ քրիստոնեական հնազանդությունը, որն ի հայտ է գալիս դաժան ծեծի տեսարանում, որը նա, այնուամենայնիվ, հնազանդ տանում է: Պետք է փորձեմ հասկանալ հերոսիս հոգեբանությունը: Սրանք կարծես իրար հակասող բաներ են, այնուամենայնիվ, մինչև հիմա ես նման դեր դեռ չէի խաղացել, և ինձ համար սա շատ հետաքրքիր աշխատանք է:

– Ինչպե՞ս գտան Ձեզ այս դերի համար:

– Ֆիլմի ռեժիսոր Ջիվան Ավետիսյանը որոշեց այս դերն ինձ առաջարկել: Մենք Լոս Անջելեսում հանդիպել ենք, դեռ «Թևանիկ» ֆիլմի պրեմիերային: Ինքը զանգեց ինձ, հանդիպեցինք, խոսեցինք, արվեց այս ֆիլմում նկարահանվելու առաջարկը: Սցենարը կարդալուց հետո շատ ոգևորված եմ, այս դերն ինձ շատ հեռավոր կերպով հիշեցնում է ֆրանսիական կինոն՝ Ժան Գաբենի կատարմամբ:

– Ի՞նչ խնդիրներ ունի հերոսը:

– Չէի ասի, թե խնդիրներ ունի, ավելի շուտ՝ հոգու պարտք ունի մարդկային հարաբերությունների, հայրենիքի նկատմամբ: Ղարաբաղյան պատերազմի մասնակից է, մի քանի անգամ փախչել է գերությունից: Այս ամենով հանդերձ, հատկապես որևէ դոմինանտ խնդիր չունի, որովհետև երևի նրա կերպարում ամեն ինչ այնքան միահյուսված է: Նա ապրում է Ղարաբաղում ու չի ուզում հեռանալ այնտեղից, թողնել իր գյուղը, գյուղի տունը:

– Շանսեր ունի՞ գնալու:

– Իհա՛րկե ունի:

– Դուք էլ ժամանակին գնացիք, չէ՞:

– Այս հարցն ինձ շատ են տվել, ու ես չեմ ուզում դրան անդրադառնալ, որովհետև մի քանի անգամ պատասխանել եմ կամ չեմ պատասխանել… (լռություն.- Ն.Մ.) Չեմ կարող ասել՝ դա վիրավորվածությա՞ն, թե՞ թուլության պահ էր իմ կողմից:

– Լավ… իսկ հաճա՞խ եք Հայաստան վերադառնում:

– Այո, շատ հաճախ և միգուցե ավելին… Ես ժամանակին ամեն ինչ արեցի, որ կապեմ ինձ Հայաստանի հետ:

– Ինչպե՞ս:

– Հող առա, այգի դրեցի, որ ստիպված լինեմ պարբերաբար գալու, տիրություն անելու մշակելու:

– Ամեն անգամ, երբ գալիս եք, ի՞նչն է առաջինն աչքի ընկնում:

– Մասիսը (ժպտում է.- Ն.Մ.) …Ինքնաթիռից իջնում եմ, ու առաջին պատկերը, որ գալիս է դիմացս՝ Մասիսն է:

– Իսկ մարդկա՞նց առումով:

– Մի քիչ բարդ հարց է, որովհետև արդեն վաղուց Հայաստանում մարդ ինչ ուզենա տեսնել, այդ էլ կտեսնի: Եթե ուզում ես լավը տեսնես՝ շատ լավ բաներ կան տեսնելու, նույնն էլ վատի մասին կարող եմ ասել: Ամեն ինչ կախված է, թե դու ինչպես ես տրամադրված, թե հատկապես ինչ ես ուզում տեսնել:

– Իսկ Դո՞ւք ինչ եք ուզում տեսնել:

– Ես միշտ լավն եմ ուզում տեսնել, իսկ վատն այնպիսի բան է, որ մտնում է աչքդ, չուզենաս էլ՝ փշի նման կմտնի: Ի դեպ, լավը տեսնելն ավելի դժվար է, քան վատը:

– Օրինակ, Ձեր վերջին տեսած ամենալավ դրականը երևույթն այստեղ ո՞րն էր:

– Օրինակ, հենց վերջին՝ երիտասարդական շարժումը:

– Դե, եկեք խոսենք այդ ցույցից:

– Չէ, եկեք չխոսենք այդ ցույցից:

– Ինչո՞ւ:

– Չխոսենք ցույցից, որովհետև չեմ ուզում խոսել քաղաքականության մասին, թեև չեմ կարող չասել, որ այդ ողջ ընթացքում ցուցաբերված երկկողմանի հանդուրժողականությունն ինձ հաճելիորեն զարմացրեց և ուրախացրեց: Չհաշված, իհարկե, առաջին օրվա տխուր դեպքերը: Գիտեք, երբ ասում ենք՝ պետություն, կամ երբ ուզում ենք պետություն ստեղծել, պետք է հասկանաք, որ կան օրենքներ ու սահմաններ: Մենք նոր ենք սովորում երկիր կառավարելու մեխանիզմները, եկեք չմոռանանք, տասնյակ դարեր պետություն ու պետականություն չենք ունեցել: Եկավ սովետական կարգերը, մեզ պետություն դարձավ՝ իր բոլոր լավ ու վատ կողմերով: Ու քանի դեռ մենք երկիրը կառավարելու պրոցեսը յուրացնելու փուլում ենք, ընդ որում՝ հայավարի յուրացնելու տարբերակներով, այդ պարագայում չէի ուզենա քաղաքականության մասին խոսել:

– Այսինքն՝ բացթողումները, անցանկալի երևույթները, որ պարբերաբար լինում են այս ընթացքում, Դուք դրանք համարում եք օրինաչա՞փ:

– Ես համարում եմ դա մեր չիմացության և ագահության արդյունք:

– Իսկ ո՞րն եք համարում մեր ազգային թերությունը:

– Մենք առաջին ազգն ենք, որ ընդունել ենք Քրիստոնեությունը՝ որպես պետական կրոն, ու հպարտանում ենք դրանով, բայց, ցավոք, մենք ազգովի Աստծուն հիշում ենք միայն այն ժամանակ, երբ ոչ մի բանի վրա էլ հույս դնել չենք կարող: Այնինչ, Աստված պետք է ամեն օր ներկա լինի մեր մեջ:

– Իսկ Ձեր մեջ Աստված ամեն օր ներկա՞ է: Դուք ամեն օր հասցնո՞ւմ եք պատշաճ կերպով անդրադառնալ Ձեր Աստծուն:

– Ես ամեն առավոտ առանց «Հայր Մերը» կարդալու՝ տանից դուրս չեմ գալիս… գոնե փորձում եմ:

– Այդ դեպքում եկեք խոսենք շարժման ոչ քաղաքական կողմի՝ երիտասարդության մասին: Ի՞նչ հույսեր եք Դուք կապում նրանց հետ:

– Ինչպես բոլոր ազգերն են հույսը կապում իրենց երիտասարդության հետ, այնպես էլ ես: Երիտասարդությունն է մեր վաղվա օրը, ապագան, ամեն ինչը, առհասարակ: Ես շատ եմ սիրում մեր երիտասարդությանը ու անկեղծորեն հպարտանում եմ նրանցով:

– Ունե՞ք մի հաղորդագրություն, որ կուզենայիք, որպես ավագ սերնդի ներկայացուցիչ, ուղարկել երիտասարդներին, թեկուզ վերջին զարգացումների ֆոնին:

– Հենց վերջին զարգացումների ֆոնին՝ ես կուզենայի, որ նրանք ապագայում առավել սթափ մտածեն ու գործեն, ինչպես ասում են՝ տասը չափեն, մեկ կտրեն: Թող նրանք սովորեն կողքից նայել իրենց ամեն մի քայլին, որ պատրաստվում են անել: Թող շատ լավ վերլուծեն, թե ովքե՞ր են իրենց մղում կամ ոգեկչում այս կամ այն իրավիճակներում քայլեր անելուն, ինչո՞ւ են դա անում, ու ովքե՞ր են դրանք: Մեզ ներսից պառակտելը, ներսում քաղաքացիական ընդվզումներ հրահրելը մի քիչ դժվար է: Ազգը պառակտելու, խժդժություններ հրահրելու, երկիրը ստաբիլ վիճակից հանելու համար ամենահարմար օղակը մնում է քաղաքականությունը: Ճիշտ է, որ մեր իշխանությունները, ցավոք, առիթներ տալիս են դրա համար, բայց կարծում եմ՝ բոլոր կողմերն էլ պատկերացնում են, թե ինչքան կարևոր է այսօրվա ստաբիլ վիճակը, որ կա մեր երկրում: Համենայն դեպս, պոստսովետական երկրներից, թերևս, այս պահին մենակ մեր երկրում: Նայեք՝ ինչ է կատարվում Միջին Արևելքում, Եվրոպայում, էլ չասեմ՝ Ուկրաինայում:

– Պարոն Խաչատրյան, Դուք գերադասում եք ստաբիլ վիճակ, եթե նույնիսկ դա ստաբիլ վա՞տ վիճակ է, և արդեն տարիներ շարունակվո՞ղ…

– Ներողություն, ո՛չ իհարկե, բայց ստաբիլ վատն ինձ համար ավելի գերադասելի է, քան պատերազմական վիճակը, կամ ավելի վտանգավոր՝ քաղաքացիական պատերազմը: Գիտե՞ք, երբ ազգի ներսում մարդիկ իրար դեմ են կռվում, դրանից վատ բան չկա՝ եղբայրը՝ եղբոր դեմ, հայրը՝ որդու դեմ, և այլն: Այդպես են սկսվում ազգերի ներքին պառակտումները: Ես չեմ ասում, թե բողոք չհնչեցնեն կամ ցույցեր չանեն, այլ նորից եմ կրկնում՝ այդ ամենի ճանապարհին շրջահայաց լինեն, ու այդպես վարվեն ու մտածեն հատկապես երիտասարդները: Այն հանդուրժողականությունը, որին մենք ականատես եղանք այս շարժման ընթացքում, ես համարում եմ մեծ ձեռքբերում:

– Այս շարժման միակ ձեռքբերումն ա՞յդ եք համարում:

– Ոչ: Այս շարժումը մեզանում շատ դրական երևույթներ ի հայտ բերեց. մենք հասկացանք, որ կարող ուժ ենք ու, որ կարող ենք շատ քաղաքակիրթ ձևով փորձել լուծում տալ մեր խնդիրներին: Հավատացնում եմ՝ նույնիսկ Եվրոպայում նման դեպքեր հազվադեպ կարելի է հանդիպել: Մենք երկկողմանի թույլ չտվեցինք պրովոկացիայի ոչ մի դեպք, մի՞թե սա ձեռքբերում չէր: Սա մեկ անգամ ևս խոսում է մեր միատարր ու միասնական լինելու մասին, ինչը մեզ պես փոքր երկրների համար ավելի քան կարևոր բաղադրիչ է: Մենք կարծես առաջին անգամ կարողացանք իշխանավորներին հասկացնել, որ իրենց դեմ չենք, սա անձերի խնդիր չէ, այլ պայքար՝ կոնկրետ երևույթի դեմ:

– Քիչ առաջ ասացիք, որ լավ կլիներ՝ երիտասարդները կարողանային կողքից նայել իրենց քայլերին, որոնք պատրաստվում են անել: Ի՞նչ եք կարծում, հե՞շտ է, առհասարակ, կողքից նայել ինքն իրեն կամ երևույթներին, որոնց հետ առնչվում ես:

– Չէ, դժվար բան է, երբ մարդ փորձում է ինքն իրեն օբյեկտիվ նայել: Դրա համար պետք է շատ մեծ ներքին ուժ ու ինտելեկտի մեծ պաշար:

– Իմ սերունդը Ձեզ՝ որպես դերասանի, ճանաչեց ու բացահայտեց «Կյանքի գինը» սերիալից: Դուք դա նորմա՞լ եք համարում:

– Նորմալ եմ համարում: Մենք ծայրահեղությունների ազգ ենք, միջին չունենք, երանգներ չունենք՝ սև ու սպիտակ է մեր աչքին ամեն ինչ: Նույնիսկ Քրիստոնեությունը հրով ու սրով ընդունեցինք: Մեզ ոչ ոք չէր ստիպում հիմնահատակ քանդել մեր նախաքրիստոնեական մշակույթը, չէ՞ որ, օրինակ, հարևան Վրաստանում այդպես չեղավ: Այսինքն, մենք ավելի քրիստոնյա էինք, քան Հռոմի պապը, մենք ավելի կոմունիստ էինք, քան Կոմունիստական կուսակցության լիդերները: Մենք ամեն ինչից առաջ ենք ընկնում… Այնպես որ, նորմալ եմ նայում այդ հանգամանքին: Կարևորը՝ որ երևի թե հավանում են ինձ՝ որպես դերասանի:

– Սովետական կինոն՝ իր բարքերով հանդերձ, նույնպես քանդվեց, իսկ ի՞նչ ձեռքբերումներ ունենք այսօր կինոյի բնագավառում:

– Հա, մենք շատ ենք փնովում սովետական կարգերը, ու որքան էլ ես ինքս էլ չեմ սիրում դա, բայց չեմ կարող, իմ կարծիքով, օբյեկտիվ չգնահատել այն, ինչ ստեղծվեց այդ տարիների ընթացքում: Ես չեմ հիշում այսպիսի 70 տարի՝ 1924-ից մինչև 1991թվականը, որ մենք մեր ողջ պատմության ընթացքում ունեցած լինենք՝ վերելքի, վերածննդի, ռենեսանսի առումով: Հիշենք, թե ի՞նչ տարիներ էին նախորդում Սովետական Միության ստեղծմանը, ու ի՞նչ օրի էր Հայաստանը, հիշենք 20- ականների Հայաստանը, կամ թեկուզ դրան հաջորդող 1915թ.: Դուք տեսեք՝ ինչ Հայաստան ունեինք և ինչի հասանք: Ի վերջո, մենք նույնիսկ մայրաքաղաք չունեինք: Այդ տարիներին մենք ունեցանք հրաշալի մայրաքաղաք, Գիտությունների ակադեմիա, սպորտային նվաճումներ, երաժշտություն, կինո և այլն:

– Ձեր թվարկածներից գրեթե ոչ մեկը հիմա մենք չունենք:

– Ինչո՞ւ:

– Չգիտեմ, Դուք ասեք:

– Ավերեցի՞նք:

– Այո:

– Բա տեսնո՞ւմ ես… Ես չեմ ուզում գովերգել սովետական կարգերը, բայց չարժևորել այդ ամենը, ուրանալ, այն, ինչ արվեց այդ տարիներին ու մեր մեղքով ավերվեց, իհարկե սխալ է: Դառնանք կինոյին՝ ես չգիտեմ, որ չլիներ սովետական կարգերը՝ իրենց էդ «պսևդո ժողովրդավարությամբ» հանդերձ՝ հատուկ գաղափարախոսությամբ ու խմբագրված պատմությամբ, մենք երևի կինոստուդիան էլ չէինք ունենա: Ժամանակին ունեինք սովետական կինոյի բազան, դպրոցն ու հիմքերը, ինչի վրա կարող էինք հիմա նորը կառուցել, իսկ հիմա չունենք ոչ մի բան:

– Մի առիթով Դուք անդրադարձել եք կինոյի մասին անհրաժեշտ օրենքի ընդունման հարցին ու, կարծեմ, կարևորել եք այդ օրենքի միջոցով ցենզուրայի առկայությունը: Ի՞նչ ցենզուրայի մասին է խոսքը:

– Նախ և առաջ՝ եթերային լեզվի վրա տարածվող ցենզուրան եմ նկատի ունեցել: Այսօր եթերում համատարած խոսում են փողոցի չափառի տակի լեզվով և դա համարում են «ռեալիզմի» դրսևորում՝ նայեք՝ ինչ ռեալիստական է խոսում ու խաղում, և այլն… Այդ «ռեալիզմն» է հիմա գերիշխում այսօրվա եթերներում: Ես հեռուստատեսությունը համարում եմ զենք ու շատ հզոր զենք, որը մենք շատ զգույշ պետք է օգտագործենք՝ մեծ պատասխանատվության զգացումով:

– Չե՞ք կարծում, որ այդ զենքը հիմա իր ուժերի գերլարումով օգտագործվում է, միայն թե՝ ի վնաս մեզ:

– Այո, այդպես է, մանավանդ, որ ես չեմ կարծում, թե այդ մասշտաբների բացթողումները պատահական կարող են լինել: Ցենզուրան հենց այս դեպքերի համար է պետք կիրառել: Անհրաժեշտ է ստեղծել ազգային արժանապատվություն ունեցող մի օրգան, որ կհսկի այսօրինակ դեպքերը: Ինչո՞ւ եմ շեշտում հատկապես ազգային արժանապատվությունը, որովհետև այսօր մեզ դա օդի պես անհրաժեշտ է: Ես զարմանում եմ, որ կրթության նախարարն արգելել է դպրոցներում աբոնեմենտների բաժանումը, պատճառաբանելով՝ իբրև թե ծնողներից ավելորդ գանձումներ չանեն: Դրանցով ժամանակին դպրոցականները թատրոններ էին գնում, ներկայացումներ նայում: Դա անկասկած դաստիարակչական ֆունկցիա ուներ, իսկ նախարարը կարծում է, որ դա չէ՞ր մտնում դաստիարակության ձևերի մեջ:

– Իսկ ո՞վ է հիմա դաստիարակում…

– Ո՞ւմ… Ո՞ւմ և ո՞վ է դաստիարակում հիմա, Նվարդ, հարց եմ տալիս… Այն, ինչ անում է կրթության նախարարը հեռուստատեսությամբ իր վերջին ամիսների հրապարակային ելույթներվ, դրանք լրիվ բավարար են, որ ես նրան այլևս որևէ հարց չունենամ տալու…

– Կա՞ մի բան, որի համար ափսոսում եք:

– Չեմ ափսոսում ոչ մի բանի համար… Թերևս, միայն նրա համար, որ բավական ժամանակ եմ կորցրել՝ Հայաստանից հեռու լինելով, բայց ես այդ տարիները պարապ չեմ անցկացրել, դրա համար հստակ գիտեմ, որ որևէ բանի համար չեմ ափսոսում:

Լուսանկարները՝ «Վերջին բնակիչը» ֆիլմի ֆեյսբուկյան էջից