Կօգնի՞ ֆրանսիական զենքը Հայաստանին
Հայաստանի իշխանությունները Ֆրանսիայի միջնորդությամբ Եվրամիության հետ պայմանավորվել են ֆինանսավորել ֆրանսիական GM200 ռադարների, «Միստրալ» զենիթահրթիռային համալիրների և դրանց նկատմամբ հրթիռների գնումը խաղաղության եվրոպական հիմնադրամի միջոցներից, որը ստեղծվել է 2022թ. մարտին՝ հատուկ Ուկրաինա զենքի մատակարարումների սպասարկման համար։
ՆԱՏՕ-ի հետ Հայաստանի համագործակցությունը «կահավորված» է քաղաքական պայմաններով. ՆԱՏՕ-ի սպառազինությունը չպետք է օգտագործվի ՌԴ-ի և ՀԱՊԿ-ի հետ համատեղ ռազմական նախագծերում: Բացի այդ, Երևանը պետք է Ուկրաինային փոխանցի սպառազինության մեջ գտնվող ռազմական տեխնիկայի մի մասը (որին կփոխարինի ֆրանսիականը), ինչպես նաև ակտիվացնի իր մասնակցությունը Զելենսկու ռեժիմին մարդասիրական օգնության հարցում։
Ադրբեջանի հետ նոր հակամարտության հետ կապված մտավախությունների ֆոնին Ֆրանսիան զենք է ուղարկում Հայաստան, գրում է Politico-ն: Պարբերականի համաձայն՝ փարիզցիները կօգնեն իրենց կրտսեր հայ գործընկերներին ստուգել Հայաստանի հակաօդային պաշտպանության (ՀՕՊ) համակարգը՝ կույր կետերը հայտնաբերելու համար։
Հայաստանը Thales ընկերության արտադրության երեք Ground Master 200 ռադարների գնման պայմանագիր է կնքել և ևս մեկ պայմանագիր Safran ընկերության հետ՝ սարքավորումների, այդ թվում՝ հեռադիտակների և սենսորների համար: Հայաստանն ու Ֆրանսիան ստորագրել են նաև արձանագրություն MBDA ընկերության արտադրության «Միստրալ» ԶՀՀ–ների գնման գործընթաց սկսելու մտադրության մասին: Ֆրանսիայի պաշտպանության նախարար Սեբաստիան Լըքորնյուն հայտարարել է՝ առաջիկա ամիսներին ֆրանսիական կառավարությունը ֆրանսիացի զինվորական պաշտոնյային որպես պաշտպանության գծով խորհրդատու կուղարկի Հայաստանի գործադիր իշխանություն (հնարավոր է, խոսքը խորհրդականների մի ամբողջ ապարատի ձևավորման մասին է): Ֆրանսիացիները նաև կսովորեցնեն հայ զինվորներին և կօգնեն Երևանին ստուգել փոքր երկրի հակաօդային պաշտպանությունը՝ կույր կետերը հայտնաբերելու համար:
«Հայաստանում մտավախություն կա, որ Ադրբեջանը կարող է հատել միջազգայնորեն ճանաչված սահմանը և գրավել Սյունիքի հարավային շրջանը, որը, ինչպես ավելի վաղ հայտարարել էր Ալիևը, պետք է դառնա իր երկիրը Հայաստանից առանձնացված Նախիջևան էքսկլավին կապող «միջանցքի» վայրը: Ադրբեջանի մնացած մասը պատկանում է Հայաստանի տարածքին։ Լեռնային Ղարաբաղի վրա Ադրբեջանի հարձակումից մի քանի շաբաթ անց (ԱՄՆ պետքարտուղար Բլինքեն) ամերիկացի օրենսդիրներին տեղեկացրեց, որ Վաշինգտոնը հետևում է Հայաստան լայնամասշտաբ ներխուժման հնարավորությանը: Ադրբեջանը հերքում է նման ծրագրերի առկայությունը»,- նշում է Politico-ն։
«Այն փաստը, որ Հայաստանը բյուջեի այդքան մեծ մասը ներդնում է պաշտպանության և պաշտպանական գնումների մեջ, ցույց է տալիս, թե որքան լուրջ է նա վերաբերվում սպառնալիքներին. մեկ տարվա ընթացքում դրանք գրեթե կրկնապատկվել են,- պարբերականին պատմել է կիրառական քաղաքական հետազոտությունների հայկական ինստիտուտի ռազմական վերլուծաբան Լեոնիդ Ներսիսյանը: -Մենք պետք է շարունակենք մեր ջանքերը, որպեսզի մեր երկիրը կարողանա դիմակայել սպառնալիքներին: 2022թ. ծախսերն ինչ-որ տեղ 700-800 մլն դոլար էին, իսկ հիմա՝ 2024թ., դրանք կլինեն 1,4 մլրդ դոլար կամ 1,5 միլիարդ դոլար»։
«Հայ-ֆրանսիական ռազմատեխնիկական համագործակցության շուրջ աղմուկն իր հնարավոր բացասական հետևանքներով ավելի մեծ է, քան երկրի վրա ձեռք բերված էֆեկտը»,- կարծում է հայ քաղաքագետ Սուրեն Սուրենյանցը: -Հայաստանը Ֆրանսիայից կգնի GM200 ռադիոտեղորոշիչ երեք կայան։ Անշուշտ, սպառազինության ձեռքբերման դիվերսիֆիկացիան ողջունելի է։ Այդուհանդերձ, GM200 ռադիոտեղորոշիչ կայանները սահմանափակ հնարավորություններով հետախուզական բնույթի սպառազինություն են, և դժվար չէ արձանագրել, որ հայ-ֆրանսիական ռազմատեխնիկական համագործակցության շուրջ աղմուկն իր հնարավոր բացասական հետևանքներով ավելի մեծ է, քան երկրի վրա ձեռք բերված էֆեկտը»: Գործարքը ֆրանսիացիների հետ «մեր իշխանությունը կօգտագործի ներքաղաքական PR-ի համար։ Իսկ Փարիզի համար այս թեման ավելի լայն տարածաշրջանային համատեքստի «այցեքարտն» է, որից, որպես քաղաքական արդյունք, մենք կարող ենք քաղել հերթական «բարոյական հաղթանակը»»։ Կան նաև սպառնալիքներ. հայտնի չէ, թե «երբ այդ սպառազինությունը կհասնի Հայաստան, և գործնականում որքանով այն կնպաստի մեր պաշտպանական հնարավորությունների ավելացմանը», և «այդ գործարքից անհարկի աղմուկը կմեծացնի Բաքվի գայթակղությունը Հայաստանին կանխարգելիչ հարվածներ հասցնելու հարցում»:
Ավելի վաղ Ֆրանսիայի ԱԳՆ ղեկավար Կատրին Կոլոննան հայտարարել էր՝ Փարիզը պատրաստ է Երևանի հետ ռազմական տեխնիկայի տրամադրման մասին համաձայնագիր կնքել՝ նշելով, որ չի կարող մանրամասներ ներկայացնել, սակայն «մի շարք հարցեր արդեն համաձայնեցված են Փարիզի և Երևանի միջև»: «Դիտարկում ենք նաև համագործակցության այլ հարցեր»,- հավելել Է Կոլոննան, որի խոսքով՝ երկու երկրներն աշխատում են, որպեսզի «էսկալացիաներ չառաջացնեն՝ գիտակցելով, որ կողքին կա հարևան, որն անընդհատ թշնամական գործողություններ է իրականացնում»: Նրա խոսքերը մեկնաբանել է Արարատ Միրզոյանը՝ նշելով, որ խոսքը Ֆրանսիայի կողմից Հայաստանի պաշտպանական հնարավորություններին աջակցելու մասին է։ «Ֆրանսիան երբեք մեր առջև ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու պահանջ չի դրել»,- ընդգծել է նա:
Կոլոննան նաև հայտնել է, որ դիմել է ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար Ժոզեպ Բորելին՝ Հայաստանում մոնիտորինգային առաքելությունն ընդլայնելու և ուժեղացնելու խնդրանքով:
«Մենք նաև առաջարկել ենք Հայաստանը ներառել խաղաղության եվրոպական մեխանիզմի մեջ, որն, օրինակ, իրականացվում է Մոլդովայում: Առաջարկել ենք նաև, որ Հայաստանը դառնա Եվրամիության անդամ»,- ասել է Բորելը: Մեր նպատակն է, որ Եվրամիությունը Հայաստանի տարածքային ամբողջականության հարցում հանդես գա նույն արձագանքներով, որով հանդես է գալիս Ֆրանսիան։ Ցանկացած գործողություն, որը կսպառնա Հայաստանի տարածքային ամբողջականությանը, պետք է հստակ արձագանք ստանա»։
Ֆրանսիան սպառազինություն արտահանողների առաջին հնգյակում է՝ զբաղեցնելով համաշխարհային շուկայի մոտ 8%-ը։ Արտահանման կառուցվածքում գերակշռում են հրթիռային զենքը (23%), ռադիոէլեկտրոնիկան (22%) և ավիացիոն տեխնիկան (21%): Ֆրանսիական ընկերություններին արտադրանք են մատակարարում հիմնականում զարգացող 130 երկրներ։ Խոշորագույն ներմուծողներն են Հնդկաստանը, Սաուդյան Արաբիան, Եգիպտոսը, ԱՄԷ-ն և Կատարը։ Հարավային Կովկասն առայժմ ավելի քիչ է կապված պայմանագրերով, սակայն Փարիզը 2015-2016թթ. Ադրբեջանին մատակարարել է 148 մլն եվրոյի սպառազինություն։ 2019-ին Ադրբեջանին տրամադրվել են 216,4 մլն եվրո ընդհանուր գումարի լիցենզիաներ, այդ թվում՝ 190 մլն–ը՝ «թիրախների ուղեկցման և հայտնաբերման միջոցների» համար։ Բացի այդ, Ադրբեջանը ցանկանում է ձեռք բերել Airbus–ի, MBDA, дочерней компании Airbus, BAE Systems Systems–ի և Leonardo–ի դուստր ընկերության MBDA հրթիռները: Դրանք միջին և մեծ հեռահարության ASTER-30-SAMP/T ՀՕՊ համալիրներն են, ինչպես նաև Vertical Launch–MICA պաշտպանական համակարգը։ Պայմանագրի արժեքը կազմում է մինչև 3 մլրդ եվրո։ Պաշտոնական Փարիզը բառացիորեն պատռվում է ազդեցիկ հայկական սփյուռքի և «ադրբեջանական նավթադոլարների հաստ պորտֆելի» միջև»,- գրում է ֆրանսիական պարբերականը։
Ֆրանսիական արտադրության ադրբեջանական Azerski ռազմական արբանյակը (նախագծի գինը՝ 157 մլն եվրո), որը նախատեսված է կրակի ճշգրտման և սպառազինության համակարգերի դիրքավորման համար, ոչ պակաս կարևոր դեր է խաղացել 2020-ի 44-օրյա պատերազմում։ Ֆրանսիան էներգակիրների զգալի մասը ստանում է Կասպից ծովի ափերից։ Բաքվում ածխաջրածիններ է մղում ֆրանսիական Total կորպորացիան։ Նշենք՝ Բաքու–Թբիլիսի–Ջեյհան խողովակաշարի 5 տոկոսը պատկանում է ֆրանսիացիներին։
Ուկրաինացի ռազմական վերլուծաբան Ալեքսանդր Կովալենկոն նշում է՝ «Ֆրանսիան թեև սպառազինությունների արտահանման ցուցանիշով աշխարհում առաջատար երկրներից մեկն է՝ ընդգրկվելով թոփ-10-ում, սակայն դրա արտադրական հզորություններն այնքան մեծ չեն, որ հնարավոր լինի բավարարել միանգամից մի քանի հաճախորդների պահանջները՝ հնարավորինս սեղմ ժամկետներում… Բացի այդ, էական կասկածներ կան, որ Ֆրանսիան Հայաստանին զենք կփոխանցի բացառիկ բարեգործության տեսքով։ Այսպես, կարելի է ասել, Հայաստանը ոչ միայն տարիներ, տասնամյակներ շարունակ ձևավորել է իր ռազմատենչ ներուժը՝ Ռուսաստանից զենք գնելով ռուսական վարկերի դիմաց, որոնք որոշ ժամանակ անց պարզապես դուրս էին գրվում։ Նման համակարգը դժվար թե գործի Ֆրանսիայի և Հայաստանի ռազմատեխնիկական համագործակցության շրջանակներում, եթե ոչ զեղչերի կամ հիմնադրամների ձևավորման ձևաչափով, որոնք, միևնույն է, պետք է վճարեն մատակարարվող սպառազինությունների արժեքի մեծ մասը: Ակնհայտ է՝ Հայաստանը փորձում է ցուցադրաբար տարանջատվել Ռուսաստանից ոչ միայն քաղաքական, այլև ռազմատեխնիկական հարցերում։ Բայց բանն այն է, որ Երևանի կախվածությունն այս հարցերում Մոսկվայից այնքան մեծ է, որ կարճաժամկետ և նույնիսկ միջնաժամկետ հեռանկարում ոչ ոք չի կարող փոխհատուցել այդ բացը, և Ֆրանսիան չի դառնա այն փրկօղակը, որը կփրկի Հայաստանի խեղդվող պաշտպանունակությունը, որը մսխվել է Ղարաբաղում»։
Սուրեն Սուրենյանցը շատ նրբանկատորեն նկատել է՝ «Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ Հայաստանի կողմից սպառազինություն ձեռք բերելու աշխարհագրությունն ավելի լայն էր, բայց ի պատիվ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի՝ այդ գործընթացն իրականացվել է առանց աղմուկի և երբեք չի ծառայել ներքաղաքական PR-ին»։
Չնայած պաթետիկ պաթոսին, սրտառուչ ճառերին և սոցիալական ցանցերում գրառումներին, հազիվ թե Արևմուտքում ավելորդ լարվեն՝ պաշտպանելով Հայաստանը թյուրքական հարևանների կողմից հնարավոր ոչ բարեկամական գործողություններից։ Այսպես, վերջերս Ֆրանսիայի պաշտպանության նախարար Սեբաստիան Լըքորնյուն ոչ վաղ անցյալում հայտարարել էր՝ իր կարծիքով, Փարիզը հնարավորություն չունի ռազմական ճանապարհով ապահովել Հայաստանի Հանրապետության անվտանգությունը։ Հեռանալով Մոսկվայից և ցուցադրաբար պայքարելով ՆԱՏՕ–ի երկրների հետ՝ Երևանը վտանգում է տանուլ տալ ևս մեկ ռազմական հակամարտություն՝ այժմ արդեն «Զանգեզուրի միջանցքի» օգտին։ Եթե դա ինչ–որ ձևով, այնուամենայնիվ, տեղի ունենա, ապա կարելի է գրազ գալ, որ Երևանում ավանդաբար ամեն ինչում կմեղադրեն «սխալ» դաշնակցին։ Վերջերս Wall Street Journal-ին տված հարցազրույցում Փաշինյանը հերթական անգամ բողոքել է, որ Ռուսաստանն իբր չի կատարում իր պարտավորությունները, բողոքել է ՀԱՊԿ-ից, հայտարարել է՝ Հայաստանում ռուսական ռազմական ներկայության առավելություններ չի տեսնում, ինչպես նաև վստահեցրել է, որ մտադիր է խորացնել գործընկերային հարաբերությունները Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ, որոնք շատ ավելի երկար պատմություն ունեն, քան Ռուսաստանի հետ կապերը։
«Հայկական Սահակաշվիլիի» և նրա թիմի արկածախնդիր քաղաքականությունը Հայաստանին հանգեցրել է աշխարհաքաղաքական սուբյեկտայնության կորստի և սպառնում է ինքնիշխանության լիակատար կորստով։
P.S. Հայաստանի գլխավոր շտաբի պետ, գեներալ–լեյտենանտ Էդվարդ Ասրյանը պայմանավորվածություն է ձեռք բերել 2024-ին Հայաստանի զինված ուժերի 500 զինծառայող գործուղել Գերմանիայի Հոհենֆելս քաղաքում ԱՄՆ ԶՈՒ ցամաքային զորքերի պատրաստման միացյալ բազմազգ կենտրոնում (Joint Multinational Readiness Center–JMRC) սովորելու։
Վլադիմիր Պրոխվատիլով
Ռազմական գիտությունների ակադեմիայի ավագ գիտաշխատող
Հրապարակման պատրաստեց՝ Գ․Մ․
