«Կարո՞ղ է Հայաստանում օսմաններն են եկել իշխանության. բուլղարացի գործընկերս հեռատես էր». Հովհաննես Գալստյան

Ռեժիսոր Հովհաննես Գալստյանի «Բեքսթեյջ» ֆիլմը, որը Հայաստանը, Գերմանիան և Լյուքսեմբուրգը ներկայացնող կինոընկերությունների համատեղ արտադրություն է, ներառվել է Արևելյան Եվրոպայի կարևոր փառատոներից մեկի՝ Սոֆիայի միջազգային կինոփառատոնի անավարտ ֆիլմերի աջակցության Sofia Meetings ծրագրում։

168TV-ի «Ռեվյու» հաղորդման ընթացքում ռեժիսորից հետաքրքրվեցինք՝ իր հասարակական ակտիվությո՞ւնն է պատճառը, որ պետությունն այդպես էլ չի ֆինանսավորում այս ֆիլմը, որովհետև հարուցված քրեական գործը կարճվել է, և կարծես թե որևէ պատճառ չկա ֆինանսավորումը չշարունակելու համար:

«Այո, միանգամայն իրավացի եք, իմ հասարակական ակտիվության պատճառով չի ֆինանսավորվում ֆիլմը, բայց այդ հասարակական ակտիվությանը իրենք են դրդել: «Բեքսթեյջ» ֆիլմում կա մի տեսարան. Գլխավոր հերոսը, որը խորեոգրաֆ է, նրան մարմնավորում է Խորեն Լևոնյանը, և նրա կնոջը՝ Մարիին, մարմնավորում է Վիվիեն Բաստաջյանը, որն օնկոլոգ է, երեկոյան իրար հետ տանն ընթրում են: Ամուսինը խնդիրներ ունի, ներկայացումը արգելում են, կինն ասում է՝ միգուցե հերիք է, չգնաս ընդհարման, և Խորեն Լևոնյանի պերսոնաժն ասում է՝ իսկ ի՞նչ ես առաջարկում՝ զենքերս վա՞յր դնեմ: Կինն էլ արդեն մի փոքր բարձր տոնով արձագանքում է՝ ի՞նչ զենք, մենք ինչ է՝ պատերազմի դաշտո՞ւմ ենք: Գլխավոր հերոսն արդեն կոպիտ տոնով ասում է՝ եթե այս երկրում ներկայացում անելու համար պետք է պատերազմել, ուրեմն՝ պատերազմում ենք, ու ես թույլ չեմ տա՝ խաղաղության քարոզ կարդաս իմ գլխին, որոշիր՝ կա՛մ ինձ հետ ես, կա՛մ իմ դեմ, ուրիշ տարբերակ չկա: Հիմա այս դիլեման, որ՝ կամ իմ հետ ես, կամ իմ դեմ, դա ինձ պարտադրվել է»,- ի պատասխան՝ ասաց Հովհաննես Գալստյանը:

Ռեժիսորը նշեց, որ ֆիլմում օգտագործվող լեզուն հասկանալի է ցանկացած երկրի հանդիսատեսի համար, որովհետև մեխանիզմները նույնն են, իսկ ճնշման մեթոդները՝ տարբեր. «Օրինակ՝ Եվրոպայում շոկ են ապրում, երբ իմանում են, որ կինոպրոդյուսերը դատարանի դահլիճում մահացել է, և այդ դատը կազմակերպված է եղել ուղղակի նրա կարծիքի ազատ արտահայտման պատճառով, այսինքն՝ ինքը որևէ քրեական հանցանք չի կատարել: Էլի շոկ են ապրում, երբ կինոարտադրողի պետական ֆինանսավորումը կասեցնում են միայն այն պատճառով, որ իր վրա կա հարուցված քրեական գործ, 3 տարի հետո այդ քրեական գործը փակվում է, որովհետև ակնհայտ է, որ դա զրպարտություն է եղել, բայց պետությունը, միևնույն է, չի շարունակում ֆինանսավորումը:

Նրանք շոկ են ապրում, բայց հասկանում են, որ այս իմաստով Հայաստանը հեռու չէ Իրանից, Ռուսաստանից, և անմիջապես սկսում են քեզ աջակցել՝ ինչով կարող են: Բուլղարիայի անավարտ ֆիլմերի այս մարկետն իններորդ շուկան է, որին մենք մասնակցում ենք: Չկա այդպիսի մարկետ, որտեղից մենք չբերենք պայմանագրեր և ֆինանսավորում: Փոքր ֆինանսավորում, բայց որը մեզ հնարավորություն է տալիս ավարտել ֆիլմը: Սա ՀՀ կինոյի պետական կառավարման օղակի տապալումն ու պարտությունն է: Թե սա ինչ նոնսենս է, թողնում եմ իրենց խղճին»:

Նա նկատեց՝ նույնիսկ Ադրբեջանում են հասկացել, որ ֆիլմարտադրության դաշտում Հայաստանը զրո է, և իրենք առաջ են անցել հայկական կինոյից. «Վերջին 5 տարում այդպիսի տարի չկա, որ ադրբեջանական որևէ ֆիլմ ներգրավված չլինի ա կարգի փառատոների մրցույթում և չստանա մրցանակ: Մեր որոշ փորձագետներ համարում են, որ դա ադրբեջանական փողերի և կաշառքների շնորհիվ է, բայց ես հակված չեմ դրան, որովհետև այդ ֆիլմերի մի մասը տեսել եմ, կարդացել եմ, նայել եմ հատվածներ, և դրանք բավականին արժեքավոր ստեղծագործություններ են՝ ադրբեջանաֆրանսիական համատեղ արտադրությամբ: Ադրբեջանն ու Ֆրանսիան շատ-շատ են աշխատում իրար հետ այդ ոլորտում»:

Ռեժիսորն ընդգծեց՝ հայկական կինոյի 100-ամյակի առիթով իշխանությունների կազմակերպած միջոցառումներից տպավորություն է, որ հայկական կինոն մեռել է. «Հեռավոր մարզերում ցուցադրելու են այն ֆիլմերը, որոնք այդ մարզերի բնակիչները 85 անգամ տեսել են: Դուք չունեք նոր կինո, դուք հայկական նոր լիամետրաժ կինո չունեք»:

Հովհաննես Գալստյանը շեշտեց՝ Հայաստանում թրենդային է անհնազանդ մարդկանց նկատմամբ բռնություններ գործադրելն ու բրուտալ մեթոդներ կիրառելը. «Ֆիլմը, որը խոսում է այն մասին, թե ավտորիտար հասարակություններում ինչ մեթոդներով են փորձում ճնշել ազատ միտքը և կառավարել ազատ մարդկանց, իրենց դեմքն է: Սա ամոթալի բան է, որովհետև փոքր երկիրը չի կարող ունենալ դիսիդենտական ռեսուրս: Այդ կայսրություններն են, որ այնքան մեծ ու հզոր են, որ դիսիդենտական խավ են առաջացնում, բայց փոքր երկրում բոլորը պետք է հարգանքով վերաբերվեն իրար: Եթե դուք եկել եք ու փորձել եք իմ գործունեությունը սահմանափակել, ես ընդունել եմ այդ մարտահրավերը և իմ ընկերներին ասել եմ՝ այո, սա պատերազմ է, դուք պետք է որոշում կայացնեք՝ իմ հե՞տ եք, թե՞ իմ դեմ»:

Հարցին՝ եթե անձամբ իր գործունեությանը չդիպչեին այս իշխանությունները, ինքը նրանց չէ՞ր քննադատելու՝ հաշվի առնելով երկրում ստեղծված իրավիճակը, նա պատասխանեց.

«2008թ. մարտի 1-ին ես եղել եմ ընդդիմադիրների շարքում, բայց 2009թ. իմ ֆիլմը էկրան է բարձրացել, և ո՛չ նախագահ Քոչարյանի, ո՛չ նախագահ Սարգսյանի մտքով երբեք չի անցել ինչ-որ բռնաճնշումներ իրականացնել իմ դեմ: Հայաստանում չկա որևէ նախագահ, որի հանդեպ մեծ համակրանք ունենամ, որովհետև աղքատ երկրում իշխանության հանդեպ համակրանք ունենալը նոնսենս է ստեղծագործողի համար, որովհետև ձեր հայրենակիցները թշվառ կյանքով են ապրում, իսկ իշխանությունն ապրում է երջանիկ:

Չնայած՝ երջանկության մասին իրենց պատկերացումներին այս վերջերս ծանոթացանք, չեմ ուզում անդրադառնալ դրան, բայց Աննա Հակոբյանի այդ գրառումը եթե համեմատում ենք Արմեն Գրիգորյանի ասածի հետ, որը վերագրեցին՝ որպես վիրավորանք, նույնիսկ 5 տոկոսը չի պարունակում նրա, ինչ ասել է Աննա Հակոբյանը:

Երջանիկ հայ կանայք կարող են դատի տալ Աննա Հակոբյանին: Եթե ունենային երջանիկ կանանց միություն, իրենք կարող էին դատի տալ, որովհետև ասում է՝ կամ պետք է երջանիկ լինես, կամ անառակ, իսկ հայ կանայք կարող են ասել՝ այս ի՞նչ ես ասում, մենք երջանիկ ենք և մեր մտքով էլ չի անցել, որ կարելի է անառակ լինել՝ երջանկության համար: Այսինքն՝ այս մարդկանց դեպքում՝ իրենց կարելի է, իսկ ընդդիմախոսներին չի կարելի, չպետք է այլ կարծիք ունենան»:

Նա շեշտեց՝ հերիք չէ՝ իշխանությունները նվազեցրել են կինոյի ֆինանսավորումը, բաշխման մեխանիզմներն էլ այնպես են մտածված, որ լիամետրաժ խաղարկային կինո Հայաստանը չունենա. «Ֆինանսավորում են կարճամետրաժ դեբյուտային ֆիլմեր և վավերագրական ֆիլմեր, ինչը նոնսենս է, որովհետև կինոինդուստրիայի շարժիչ ուժը խաղարկային լիամետրաժ կամ խաղարկային անիմացիոն լիամետրաժ ֆիլմերն են: Հիմա, եթե դուք ֆինանսավորում եք բացառապես կարճամետրաժ և փաստագրական ֆիլմեր, նշանակում է՝ դուք մտածված, ծրագրավորված սպանում եք խաղարկային հայկական կինոն, հետևաբար՝ նաև կինոարտադրությունը Հայաստանում: Ֆինանսավորում են օտարերկրյա հայ կամ ոչ հայ կինեմատոգրաֆիստների ֆիլմեր, ինչը նույնպես նոնսենս է, որովհետև չեն կարող հարկատուների գումարները տրվել օտարերկրացի հայ քաղաքացու: Պետական բյուջեի գումարները նախատեսված են Հայաստանի կինոն զարգացնելու համար, ոչ թե՝ ԱՄՆ-ի կամ Ֆրանսիայի:

Ֆրանսիայից գալիս է հայ ռեժիսոր, և նրան ֆինանսավորում են պետական բյուջեից: Ֆրանսիայում կան 100 անգամ հայկական կինոյին գերազանցող ֆինանսավորման ֆոնդեր, Ֆրանսիայի քաղաքացիները թող ֆրանսիական կինոֆոնդից ստանան աջակցություն: Իմ արտասահմանցի կոլեգաներին եմ դիմում՝ ի՞նչ երեսով եք գալիս և Հայաստանի պետական բյուջեից ֆինանսավորում ստանում, ո՞նց կարելի է այդպիսի բան անել, երբ գիտեք, որ դրանք արդեն քիչ են: Կամ հայ պրոդյուսերին գումար են տալիս, նա դա դրսում է ծախսում: Այդպիսի բան չեն անում անգամ հարուստ երկրները»:

Նա ընդգծեց՝ մյուս մեծագույն խնդիրն անավարտ ֆիլմերն են. տեսեք՝ ինչ-որ պետական հանձնաժողով, որի գործունեության ժամկետը մեկ կամ երկու տարի է, ընդունում է ձեր հայտը, հաստատում է պետական ֆինանսավորում, տալիս են ֆինանսավորման առաջին մասը, հետո գալիս է մեկ այլ հանձնաժողով, որը համարում է, որ ձեր ֆիլմը լավը չէ, և կասեցնում է ձեր ֆիլմի ֆինանսավորումը: Իմ պարագայում Լիլիթ Մակունցը հանձնաժողով կազմեց և որոշեց, որ իմ «Տատիկիս վարսերը» ֆիլմի ֆինանսավորումն անօրինաբար է կասեցվել: Նա միակ նախարարն էր այս ընթացքում, որ այդպիսի ժեստ արեց, որովհետև համարում էր, որ պետք է գտնել կոմպրոմիս, որպեսզի շահի հայկական կինոն: Ես նրա գովաբանմամբ չեմ զբաղվում, փաստն եմ արձանագրում:

Նրանից անմիջապես հետո եկավ Նազելի Ղարիբյանն ու մերժեց դա, մեր գործընկերներին էլ գրեց, որ՝ մի ֆինանսավորեք իր ֆիլմերը, որովհետև դատական գործընթաց է գնում: Դրան ի պատասխան՝ իմ բուլղարացի գործընկերը գրեց՝ Հայաստանում կարո՞ղ է իշխանության են եկել օսմանները. Փաստորեն, ինքը շատ հեռուն էր նայում, դիպուկ բան էր ասել, քանի որ բուլղարացիները նույնկերպ տանջված են այդ կայսրության ձեռքից, որքան մենք»:

Մանրամասները՝ 168TV-ի տեսանյութում