«Այ մարդ, ինչի՞ մասին է խոսքը: Տարածքի հարցը բանավոր համաձայնությամբ չեն լուծում». քաղաքագետ
«Ընդհանրապես պետական սահմանն ազգերի ինքնորոշման փուլերից մեկն է: Անկախության հանրաքվեին մասնակցած իր ժողովուրդն իր բնակավայրերով դառնում է այդ պետությունը հիմնողը: Գուցե զարմանալի բան ասեմ, բայց Անդրկովկասում Ադրբեջան անունը կրող երեք հանրապետություն է եղել՝ Ադրբեջանական Դեմոկրատական Հանրապետությունը, խորհրդային և մերօրյա Հանրապետությունը և դրանցից ոչ մեկում անկախության հանրաքվե չի եղել, այսինքն, միջազգային իրավունքի տեսակետից օրինական սահմաններ չեն հաստատվել»,- այսօր հրավիրված ասուլիսի ժամանակ ասաց քաղաքագետ Ալեքսանդր Մանասյանը՝ ընդգծելով, որ այդ բոլոր սահմանները հայտնվել են արտաքին միջամտությամբ:
«Ադրբեջանական Դեմոկրատական Հանրապետությունը, կամ, այսպես կոչված՝ մուսաֆաթական Ադրբեջանն Ազգերի լիգա է ներկայացրել իր տարածքային հավակնությունները՝ Բաքվից մինչև Բաթում, այդ թվում՝ նաև Կարսով: Պարզ է, որ այդպես Թուրքիան էր ասում՝ մեծ պահանջներ ներկայացրու, ինչ հասավ՝ հասավ: Ազգերի լիգան հաստատել է այն փաստը, որ այդտեղ ոչ քաղաքական, ոչ վարչական իշխանություն ունի Ադրբեջանը: Եվ 1920 թվականին դուրս է եկել առանց սահմանների: Խորհրդային Ադրբեջանը նույնպես հիմնվել է դրսից՝ բոլշևիկյան Ռուսաստանի կողմից: 1920թ.ապրիլի 28-ին, երբ խորհրդային իշխանություն է հաստատվել, Արցախի լիազոր ներկայացուցիչների 9-րդ համագումարն ասել է, որ Արցախը ՀՀ անքակտելի մաս է: Խորհրդային Ադրբեջանում էլ չի եղել ոչ ինքնորոշման ակտ, ոչ էլ հանրաքվե, որը կարող է դառնալ պետական սահմանների աղբյուր: իսկ ինչպե՞ս են սովետական տարիներին հաստատվել այդ հանրապետության սահմանները: Դա հաստատվել է հայկական երկու մեծ տարածքների բռնազավթման արդյունքում:
Առաջինը Արցախն է, երկրորդը՝ Նախիջևանը: Դա տեղի է ունեցել 1921թ. մարտի 16-ին՝ քեմալական Թուրքիայի և բոլշևիկյան Մոսկվայի միջև կնքված համաձայնագրի արդյունքում, որով որոշվել է, որ Ադրբեջանի կողմից Խորհրդային Հայաստանի մաս ճանաչված Նախիջևանը պետք է տրվի Խորհրդային Ադրբեջանին, բայց ոչ՝ որպես սուվերեն տարածք: Բայց 1923, 1924, 1936թթ. Նախիջևանի կարգավիճակն անընդհատ փոխել են ԽՍՀՄ ներսում, չնայած Կարսի պայմանագիրը շարունակել է մնալ նույնը: Նախ՝ Նախիջևանը հայտարարվել է ինքնավար հանրապետություն՝ Խորհրդային Ադրբեջանի կազմում, 1991թ. հռչակվել է պետություն՝ պետության ներսում: Կարսի՝ այսօր էլ գործող պայմանագրի համաձայն՝ Նախիջևանը տրված է արդեն գոյություն չունեցող Խորհրդային Ադրբեջանի հովանավորությանը, որի իրավահաջորդությունից այս Ադրբեջանը հրաժարվել է»,- մանրամասնեց քաղաքագետը:
Իսկ թե ինչի վրա է հենվում Ադրբեջանը՝ Ալեքսանդր Մանասյանը նշեց. «1991թ. դեկտեմբերի 16-ին Եվրոպայի խորհրդի արտգործնախարարների մակարդակով Բրյուսելում տեղի ունեցած խորհրդակցությունը որոշել է ճանաչել հետխորհրդային տարածքում նորանկախ պետությունները՝ խորհրդային հանրապետությունների սահմաններում: Գուցե մյուս հանրապետությունների դեպքում դա իմաստ է ունեցել, իսկ Ադրբեջանի դեպքում՝ ոչ: Այդ ժամանակ արդեն Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը հռչակված էր Ադրբեջանին չպատկանող տարածքներում: 1991թ. հոկտեմբերի 18-ին մերօրյա ադրբեջանական հանրապետությունը հրապարակավ հրաժարվել էր Խորհրդային Ադրբեջանի իրավահաջորդությունից՝ առանց տարածքի, սահմանների հղումներ կատարելու: Այդ ժամանակ արդեն եղել է Վենետիկի կոնվենցիան, սահմանված են եղել պետությունների իրավահաջորդության կանոններ: Մենք իրավական աուդիտի առարկա պետք է դարձնենք այն հիմքերը, որոնք ստեղծել են Խորհրդային Ադրբեջանի սահմանները: Դրանք ապօրինի են:
Երբ Շուռնուխի մի ճանապարհի մասին ենք խոսում, մոռանում ենք, որ Շուռնուխն էլ, Արցախն էլ Ադրբեջանին չպատկանող տարածք է: Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանին տալու որոշումը չի ընդունվել, Ստալինը կարդացել է որոշումը ու փակել նիստը: ԼՂ-ն Ադրբեջանի սահմաններում հայտնվել է չընդունված որոշմամբ: Ընդ որում, հունիսի 12-ին արդեն ԼՂ-ն Խորհրդային Հայաստանի մաս էր հռչակվել: Սովետական տարիներին այնքա՜ն տարածքներ են պոկել Հայաստանից՝ հենց այդ մասերում: 1936թ. միութենական հանրապետություն դառնալուց հետո էլ է Ադրբեջանը բզկտել մեր սահմանները: Կա մեծ Ալ լճերի տարածքը, որը 1927թ. քարտեզով Հայաստանում է: Բայց Անդրֆեդերացիան որոշել է այդ տարածքը տալ խաշնարածներին: Գիտեք, մենք՝ հայերս, չունենք հողի զգացողությունն այնպես, ինչպես թուրքն ունի: Զավթողին բնորոշ է, բայց դա մեր հայրենիքն է, իր համար՝ արոտավայր: Նրանք հիմա ամեն ինչի մեջ տեսնում են հարստության աղբյուր»:
Քաղաքագետի խոսքով՝ մինչև հիմա մենք լռում ենք, Եվրոպային չենք ասում, որ 1991թ. դեկտեմբերի 16-ի քո որոշմամբ սկսվել է այս պատերազմը:
Ինչ վերաբերում է Շուռնուխի, Որոտանի հատվածներին, Ալեքսանդր Մանասյանը նկատեց.
«Նիկոլ Փաշինյանը մի անզգույշ արտահայտություն է արել, և խելք ունենար՝ կթաքցներ. ասում է՝ ես բանավոր համաձայնություն եմ տվել: Այ մարդ, ինչի՞ մասին է խոսքը: Տարածքի հարցը բանավոր համաձայնությամբ չեն լուծում: Տարածքին իրավական հիմնավորում է պետք: Դրանք հայկական տարածքներ են՝ բոլշևիկների օգնությամբ անեքսիայի ենթարկված՝ հօգուտ Ադրբեջանի: Խոսքը ողջ ԼՂ-ի, Նախիջևանի մասին է»:
Քաղաքագետն ընդգծեց՝ մինչև Կարսի պայմանագրի 100 տարին լրանալը 10 ամիս կա, և շատ բաներ տեղի կունենան, օրինակ՝ Ռուսաստանը պետք է շտապի Նախիջևանով ամբողջ գիծը վերցնել:
Նրա խոսքով՝ Հադրութի, Շուշիի ու մյուս տարածքների կորուստն անդառնալի չէ:
«Եթե նույնիսկ մենք մոռանանք, խոշոր տերությունները, որոնք այս տարածաշրջանում են, չեն մոռանա: Մնալու է Իրանի, Ռուսաստանի, Չինաստանի, Թուրքիայի, ԱՄՆ-ի, Եվրոպայի քաղաքական օրակարգում: Դա փակվող հարց չէ, ու ասել՝ տվել ենք, և վերջ, դա չի լինելու: Տարածքի հարցը երբևէ չի մեռնում»,- նշեց Ալեքսանդր Մանասյանը:
Քաղաքագետը ցավով նշեց՝ 30 տարվա ընթացքում ՀՀ իշխանությունները ժամանակ չունեցան ադրբեջանահայության ցեղասպանությունը տանել միջազգային հարթակներ, ինչն աններելի է:
