ՀՀ քաղաքացիություն կարելի է ստանալ նաև առանց վարչապետի հանձնարարականների

Փետրվարի 25-ին վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը իր ֆեյսբուքյան էջում հրապարակել էր կանադահայ Մարիա Ղանաղունյանի  նամակը, որը ցանկացել էր վերականգնել ՀՀ քաղաքացիությունը, որից հրաժարվել էր 1999 թվականին ու, ինչպես իր նամակում էր ասել, ստիպված էր եղել դեգերումների միջով անցնել՝ Ոստիկանության անձնագրային ու վիզաների վարչությունից՝ մինչև ՔԿԱԳ ու Արդարադատության նախարարություն: Նամակի հեղինակի բնորոշմամբ՝ համակարգը ձախողված էր, գործում են 1960-ականներին գրված հին բյուրոկրատական օրենքները, որոնցում կան հսկայական բացթողումներ:

Խնդիրն այն է, որ կինը 1999թ.-ին ամուսնանալուց հետո փոխել էր ազգանունը, հրաժարվել Հայաստանի քաղաքացիությունից և հիմա  կրկին ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու համար չուներ անհրաժեշտ փաստաթուղթը՝ ապոստիլ (Կանադայում ապոստիլ չի կիրառվում, այդ երկիրը չի անդամակցում ապոստիլյան կոնվենցիային) կամ դրան փոխարինող այլ փաստաթուղթ, որը պատկան մարմիններին հնարավորություն կտար նույնականացնել նրան ու տալ քաղաքացիություն:

Նամակում Մարիա Ղանաղունյանը նաև դժգոհել էր իր այցելած կառույցների աշխատակիցներից, որոնք, ինչպես գրված է նամակում, ասել էին, թե  պետք չէր Հայաստան վերադառնալ,  ու ճիշտ կանի՝ գնա այնտեղ, որտեղից եկել է, մի աշխատակից էլ   հանդգնել էր ասել, որ Փաշինյանը խաբել է բոլորին:

Նամակը ստանալուն պես վարչապետը նախ զանգահարել էր կանադահայ տիկնոջը, ապա ֆեյսբուքյան գրառմամբ հանրությանը տեղեկացրել, թե ինչ հանձնարարականներ է տվել Ոստիկանության պետի ԺՊ Արման Սարգսյանին, Արդարադատության նախարար Ռուստամ Բադասյանին՝  ծառայողական քննություն անցկացնել, պատժել, առնվազն աշխատանքից հեռացնել «բոլոր մեղավորներին»:

Իշխանությունը մոտ երկու տարի խոսում է հայրենադարձների մեծ թվի մասին, ու կարծես միայն մեկ բողոք կա: 168.am-ը փորձեց պարզել՝ իսկապես այդքան դժվար գործընթացների միջով անցնելու, դժվարություններ հաղթահարելու անհրաժեշտություն կա՞ ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու համար, կամ իրո՞ք ամեն ինչ սովորաբար այնքան սարսափելի է, ինչպես նկարագրված էր նամակում:

Կանադահայ հայրենադարձ Կամո Մայիլյանը, որը երկքաղաքացի է, ու ՀՀ-ում փաստաթղթերի վավերականացման հարցին առնչվել է իր երեխայի քաղաքացիությունը ձեռք բերելիս, 168.am-ի հետ զրույցում ասաց, որ ընթացակարգում կարող են տեխնիկական խնդիրներ առաջանալ:

«Խնդիրը հիմնականում առաջանում է փաստաթղթերի վավերականության ստուգման ժամանակ: Պետությունները, որպեսզի մեկը մյուսի տված փաստաթուղթը ճանաչեն, Ապոստիլյան կոնվենցիայի համաձայն, պահանջում են ապոստիլ այն երկրներից, որոնք համարվում են ապոստիլյան երկրներ: Կանադան այդ կոնվենցիայի անդամ չէ, ասել է թե՝ ապոստիլյան երկիր չէ: Որևէ փաստաթղթի վավերականությունը հաստատելու համար Կանադայում գործում է  համապատասխան պետական մարմինը, որն իրենց մոտ համարժեք է մեր Արտգործնախարարությանը, կոչվում է validation and authentication` վավերականացում և հաստատում: Այսինքն՝ պետք է այդ փաստաթուղթը Օտտավայում ասածս մարմնի կողմից վավերացվի և հաստատվի, նոր դրանից հետո կարող է կա՛մ Օտտավայի այդ կառույցից տանեն՝ ՀՀ դեսպանատունը վավերացնի, կա՛մ բերեն Հայաստան, ԱԳՆ-ում վավերացնեն: Ընթացակարգը դա է»,- ասաց Կամո Մայիլյանը:

Մեր զրուցակցի խոսքով՝ նախկինում եղել է ՀՀ-ում Կանադայի պատվո հյուպատոսի գրասենյակ, որը, ըստ ներքին պայմանավորվածության, կնիքով հաստատել է տվյալ փաստաթղթի վավերականացումը,  ինչպես Կամո Մայիլյանի դեպքում է եղել: Ընթացակարգի համաձայն՝ փաստաթուղթը տարել են պատվո հյուպատոսի գրասենյակ, պատվո հյուպատոսի գրասենյակը կնքել է, դրանով իսկ վավերացրել է, որից հետո փաստաթուղթը տարել են ԱԳՆ համապատասխան գրասենյակ  և Արտգործնախարարությունում որպես հիմք է ընդունվել պատվո հյուպատոսի կնիքով հաստատված փաստաթուղթը:

«Այժմ տևական ժամանակ է Կանադայի պատվո հյուպատոսի գրասենյակը ՀՀ-ում չի գործում, հայտնի չէ, թե երբ կլինի պատվո հյուպատոս»,- ասաց Կամո Մայիլյանը՝ հավելելով, որ տեղեկություն չունի՝ ինչ պատճառով է դադարեցվել գրասենյակի գործունեությունը:

«Այս ընթացքում այն բոլոր մարդիկ, որոնք գալիս են Կանադայից Հայաստան, դա լինի հայրենադարձության, անձնագիր ստանալու, իրենց սեփական գույքը բերելու կամ այլ բաների համար, պետական պաշտոնյան իրավունք չունի առանց ապոստիլի կամ վավերականության փաստաթղթի որևէ գործողություն անել: Ոչ բոլոր պետական գերատեսչություններն են տեղյակ նույնիսկ, որ Կանադան ապոստիլյան երկիր չէ: Եվ երբ  դու գնում ես իրենց մոտ, ասում են՝ ապոստիլ բեր: Ապոստիլ չկա, այդ դեպքում պետք է մի փաստաթուղթ, որը վավերացված կլինի ՀՀ արտգործնախարարության կողմից, կամ տվյալ երկրում մեր դեսպանատան կողմից, նոր այդ դեպքում և՛ պետական գերատեսչությունները, և՛ նոտարական գրասենյակները իրավունք կունենան փաստաթուղթն ընդունել:

Ստացվում է, որ հյուպատոսարանի բացակայության պայմաններում ոչ մի կառույց չի օգնի: Մարդը պետք է երկար ճանապարհ կտրի-հասնի Օտտավա, հսկայական ֆինանս ու  ժամանակ ծախսի, անցնի ոչ ցանկալի և հաճելի նյարդային գործընթացների միջով»,- ասաց Կամո Մայիլյանը՝ հավելելով, որ այս ոլորտը կանոնակարգման կարիք ունի:

Կամո Մայիլյանը վստահ է՝ եթե խնդիրն  անհապաղ չկարգավորվի, առկա օրենսդրական բացերը չլրացվեն, հանրությանը պատշաճ տեղեկություն  չտրամադրեն, ապա  բացասական ազդեցություն կարող է ունենալ հայրենադարձության վրա: Հավաստիացնում է, որ հայրենադարձն առաջին մի քանի քայլից հետո կարող է հիասթափվել ու հետ գնալ:

Եվ մեր զրուցակիցը խնդրի կարգավորման իր առաջարկներն է ներկայացնում: Նախ՝ օրենսդրական փոփոխությունների միջոցով պարզեցնեն գործընթացը և Կանադայի  տրած փաստաթուղթը ճանաչվի Հայաստանում, երկրորդ՝ հայրենադարձների համար ստեղծվի մեկ պատուհանի սկզբունքով աշխատող համակարգ, միավորել, ասենք, Սփյուռքի հանձնակատարի գրասենյակի և, օրինակ, Repat Armenia կազմակերպության իրականացվող գործառույթները: Համատեղ կառույցն էլ կկարողանա ուղղության տալ  մարդկանց՝  ինչ քայլերի հաջորդականությամբ հասնել բուն նպատակակետին:

Հետաքրքրվեցինք, երբ նախկինում կար Սփյուռքի նախարարությունը, նման գործառույթներ իրականացնո՞ւմ էր: Մայիլյանի խոսքով՝ նախարարությունը նման գործառույթներ չուներ, բայց հանդես էր գալիս՝ որպես արագ արձագանքման ինստիտուտ: Ասաց, որ  այն ժամանակ հյուպատոսարանի հետ նման խնդիր չի ծագել, բայց խնդիրների առաջացման դեպքում, որպես գործադիրի մաս, Սփյուռքի նախարարությունը, թեկուզ անհատական մակարդակով, ինչ-որ միջնորդություններ կարողանում էր ներկայացնել և կարգավորել խնդիրը:

«Սրան համակարգային լուծում է պետք: Չէի ասի, որ կառավարման ճգնաժամ է, բայց միանշանակ գործառույթների կանոնակարգման խիստ անհրաժեշտություն կա»,- ասաց Կամո Մայիլյանը՝ հավելելով, որ կանոնակարգման հարցում կարելի է հետևել Իսրայելի օրինակին, որն աշխարհում լավագույնն է հայրենադարձության համար: Իսրայելում կա հատուկ նախարարություն՝ հայրենադարձության և ինտեգրման, և երբ մարդը ցանկություն է հայտնում հայրենադարձվել Իսրայել, նրա հետ սկսում են աշխատել հենց առաջին իսկ պահից: Արդյունքում՝ նախապես, մինչև հայրենադարձվելը, նա արդեն գիտի, թե  ինչ փաստաթղթեր են անհրաժեշտ իր հետ  Իսրայել տանելու համար:

«Վարչապետը բան ու գործ չունի՞, որ մասնավոր դիմումների ու նամակների հարցերով զբաղվի՝ թեկուզ կարճ ժամանակով մի կողմ թողնելով պետական կարևորության հարցերը,- ասաց մեր զրուցակիցը՝ հավելելով,- Վարչապետը չպետք է նման մանր հարցերով զբաղվի, դա չպետք է վարչապետին հասներ: Ես դա մանր հարց եմ համարում, պետք է լինի միջանկյալ օղակ, որտեղ մարդը կարող է գնալ, բողոքել, խնդրել, պահանջել և ստանալ լիարժեք պատասխան և օգնություն: Մի հոգի բողոքել է, իսկ մենք ի՞նչ գիտենք՝ քանի հոգի չի բողոքել և այդքանից քանիսն է հիասթափվել, կեսճանապարհից հետ կանգնել, և քանիսը հետ չեն կանգնել»,- նկատեց Կամո Մայիլյանը:

Նրա խոսքով՝ Հայաստանում, այնպես, ինչպես Կանադայում, օրենքները, գործառույթները պետք է մանրամասն, հանրամատչելի վայրում տեղադրված և հասանելի լինեն: Ըստ նրա՝ եռատող օրենսդրական փոփոխությունը հայրենադարձին բացարձակապես ոչինչ չի ասում: Պետք է լինի այն միջանկյալ կառույցը,  մասնագետները, որոնք  օրենքների և հարցերի հիման վրա երեք տողը կվերածեն 350 տողի և շատ մանրամասն բոլոր քայլերը, գերատեսչությունները համապատասխան  հեռախոսահամարներով ու  հասցեներով ներկայացնեն դիմողին:

«Կոնցեռն Դիալոգ» փաստաբանական ընկերության գործընկեր փաստաբան Ժաննա Սիմոնյանը, որի գործունեության ոլորտը սերտորեն առնչվում է նամակում նշված խնդիրներին, այնքան էլ համամիտ չէ, որ ոլորտը կանոնակարգված չէ: Նրա խոսքով՝ ամեն ինչ կարելի է կարգավորել, եթե ներկայացվեն պատշաճ փաստաթղթեր:

168.am-ի հետ զրույցում փաստաբանը ներկայացրեց այն ճանապարհը, որով մարդը պետք է անցնի ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու համար: Ժ. Սիմոնյանի խոսքով՝ ազգությամբ հայերը  ՀՀ քաղաքացիություն  ձեռք են բերում պարզեցված կարգով: Իսկ ընդհանրապես կա այլ կարգ, որ յուրաքանչյուր քաղաքացի, ում 18 տարին լրացել է, և չունի ՀՀ քաղաքացիություն, կարող է դիմել և ստանալ  քաղաքացիություն:

«Դիմելու համար, ինչպես նշված է օրենքում, անձը պետք է կարողանա հաղորդակցվել հայերենով, տիրապետի ՀՀ Սահմանադրությանը և վերջին 3 տարին անընդմեջ բնակություն հաստատած լինի ՀՀ-ում, որը նշանակում է՝ ունենալ վավեր կացության կարգավիճակ: Կացության կարգավիճակը օտարերկրացիներին տրամադրվող փաստաթուղթն է, որի հիման հիման վրա իրենք օրինական հիմքերով կարող են բնակվել ՀՀ-ում: Երբ քաղաքացիները դիմում են կացության կարգավիճակ ստանալու համար, անմիջապես հենց նույն կարգավիճակը տրամադրելիս՝ ներկայացնում են հասցե, և այդ հասցեն գրանցվում է նաև  Անձնագրային և վիզաների վարչությունում»,- ասաց փաստաբանը:

Ժաննա Սիմոնյանի խոսքով՝ բնակության հասցեն կարող է լինել մշտական կամ փաստացի: Մշտական բնակության հասցե ունենալու համար պետք է լինի սեփականատիրոջ կամ սեփականատերերի համաձայնությունը, որը պետք է ներկայացվի անձնագրային և վիզաների վարչություն կամ տարածքային անձնագրային բաժանմունք:

Փաստացի կացություն ստանալու համար սեփականատերերի համաձայնություն պետք չէ: Այս դեպքում անձը կարող է համապատասախան պետական մարմին ներկայացնել դիմում, նշել հասցե, որից հետո տեղամասային տեսուչը այցելում է այդ հասցեով և ստուգում է՝ իրականում այդ անձը բնակվո՞ւմ է այդտեղ, թե՞ ոչ: Եթե պարզվում է, որ իրականում անձը բնակվում է  այդտեղ, նրան հաշվառում են տվյալ հասցեում:

Անդրադառնալով նամակում նշված օրինակին, փաստաբանն ասաց, որ, եթե նամակի հեղինակն ունենար ապոստիլով հաստատված իր ազգանունը փոխելու փաստաթուղթը, նման  խնդիրներ չէին առաջանա:

«Եթե «ապոստիլ երկրների» ցանկում գտնվող երկրի մասին է խոսքը, ապա պետք է լինի ապոստիլ, իսկ եթե «ապոստիլ երկիր» չէ, ապա անհրաժեշտ փաստաթուղթը հաստատում է տվյալ երկրի համապատասխան մարմինը, օրինակ, արտգործնախարարությունը կամ ոստիկանությունը: Եթե այդ փաստաթուղթը հաստատված չէ, ՀՀ-ում փաստաթուղթը նոտարական վավերացում չի կարող ստանալ, և, բնականաբար, ՀՀ պետական մարմինները օտարալեզու փաստաթղթերը չեն կարող որպես հիմք ընդունել: Երկրորդ տարբերակը հյուպատոսության միջոցով թարգմանություններն են, որոնք միանշանակ ընդունվում են մեր պետական մարմինների կողմից: Այսինքն՝ տվյալ անձը կարող էր դիմել կոնկրետ փոփոխությունը գրանցող երկրում ՀՀ ներկայացուցչություն և վավերացնել այդ փաստաթուղթը, ինչից հետո փաստաթուղթը նոտարական կարգով հարկ չի լինի թարգմանել և ընդունելի կլինի ՀՀ պետական մարմինների համար»,- ասաց փաստաբանը:

Ստացվում է, որ այն կառույցները, որտեղ այցելել է նամակի հերոսը, չէին կարող իրականացնել մի գործողություն, որն իրենց լիազորություններից դուրս է և, բնականաբար, ոչ օրինական: Փաստաբան Ժաննա Սիմոնյանի խոսքով՝ այս դեպքում խնդիրն ընդամենն այն է, որ ամուսնության վկայականը պետք է թարգմանված լինի հայերեն, և նոտարը չէր կարող հաստատել թարգմանությունը, եթե չլիներ ապոստիլը կամ համապատասխան մարմնի հաստատումը:

Ժաննա Սիմոնյանի պարզաբանմամբ՝ նամակի հեղինակի նշած դեպքում մենք ունենք ոչ հստակ պատկերացման խնդիր: Փաստաբանի բնորոշմամբ՝ հնարավոր է՝ նամակի հեղինակը մի փոքր իրազեկ չի եղել ու դրա համար է անցել նման երկար ու դժվարություններով լի ճանապարհ: Փաստաբանը զարմանում է, թե ինչպես կարող էին նրան Անձնագրային ու վիզաների վարչության բաժանմունքից ուղարկել ՔԿԱԳ բաժին: Ասում է՝  միգուցե անձը մինչև վերջ չի՞ բացատրել, թե ինքը որտեղ է իր ազգանվան փոփոխությունը գրանցել:

«Եթե անձը տալիս է պատշաճ տեղեկություններ իր մասին, ավելի հեշտ է լինում իրեն օգնելը: Նույն հաջողությամբ այդ ազգանվամբ փոփոխությունը կարող էր մեկ այլ երկրում գրանցված լինել: Այսինքն, անձը եթե ճիշտ ներկայացնում է իր խնդիրը, կարծում եմ՝ լուծումն ավելի հեշտ է լինում, և բարդ իրավիճակներ չեն ստեղծվում»,- ասաց փաստաբանը:

Հետաքրքրվեցինք՝ արդյո՞ք  այս ոլորտը կանոնակարգելու հարցում օրենսդրական բաց կա:

«Նման խնդրի իմ պրակտիկայում ես չեմ բախվել: Մենք ունենք տարբեր մարմինների  հաստատած փաստաթղթեր, որոնք  անձինք բերում են և հայերեն թարգմանությամբ ներկայացնում, այդ դեպքերում  որևէ խնդիր չի լինում: Ես չեմ կարող բացառել, որ որոշ դեպքերում կարող է նաև այլ երկրի հետ կապված խնդիրներ լինել: Սակայն ՀՀ-ում ճանաչման հետ կապված փաստաթղթերի թարգմանությունների հետ կապված բացերի ես չեմ առնչվել: Միշտ լուծումը կա ու գտնվել է: Ուղղակի ճիշտ ճանապարհը ցույց տալու և հարցը ճիշտ  ներկայացնելու դեպքում շատ հեշտ է այդ մարմինը գտնելը»,- ասաց փաստաբանը:

Ժաննա Սիմոնյանի դիտարկմամբ՝ Անձնագրային և վիզաների վարչությունը աշխատում է  շատ ծանրաբեռնված, սակայն շատ բարեխիղճ են, և որևէ խնդրի, առնվազն ինքը, չի հանդիպել: Փաստաբանի խոսքով՝ աշխատանքային հարցերի հետ կապված՝ ամիսը մի քանի անգամ այցելում է Անձնագրային և վիզաների վարչություն ու ականատես  է լինում վարչության  ծանրաբեռնվածությանը:

«Չեմ կարող ժխտել, որ հերթեր կան, որովհետև շատ մեծ հոսք կա: Միգուցե մի քանի ժամ հերթում կանգնելն էլ է անհանգստություն առաջացնում, սակայն դա մարմնի վատ աշխատելու արդյունք չէ: Դա ծանրաբեռնվածության և մեծ հոսքի արդյունք է: Նշեմ, որ քաղաքացիության բաժնում շատ մեծ քանակի գործեր են հանձնվում և՛ քաղաքացիություն ստանալու, և՛ քաղաքացիությունից հրաժարվելու հարցերով»,- ասաց Ժաննա Սիմոնյանը:

Փաստաբանից հետաքրքրվեցինք՝ արդյոք չկա՞ իրազեկման բաց, ու հնարավո՞ր է Կանադայում ինչ-որ տեղից իմանալ, թե ինչ է պետք անել:

Փաստաբանը մատնանշեց  ԱԳՆ կայքը, որտեղ  մանրամասն ներկայացված են և՛ անձնագիր ստանալու, և՛ քաղաքացիություն ստանալու բոլոր քայլերը:

Իսկապես, Արտաքին գործերի նախարարության կայքում ներկայացված են քաղաքացիություն ստանալու համար բոլոր քայլերը և անհրաժեշտ փաստաթղթերի ցանկը:

Ստացվում է, որ կարելի էր քաղաքացիություն ստանալու համար դիմելուց առաջ,  դեռ Կանադայում, համացանցի միջոցով, թեկուզ մեկ անգամ, բացել նախարարության կայքը, հասկանալ, թե ինչ փաստաթղթեր են անհրաժեշտ, ապա դիմել վարչություններ, չստացվելու դեպքում նոր հայտարարել, որ ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու համար երկար դեգերումներ և դժվարությունները հաղթահարելու անհրաժեշտություն կա: