«Խորհրդարանական համակարգը բարդացնում է ցանկացած որոշում կայացնելու գործընթաց»
Հարցազրույց Ռուսաստանի քաղաքական փորձագիտական խմբի ղեկավար, քաղաքագետ Կոնստանտին Կալաչովի հետ
– Պարոն Կալաչով, Հայաստանի նախագահն օրերս ստորագրել է հայ–թուրքական արձանագրությունների կնքման ընթացակարգը դադարեցնելու մասին հրամանագիր: Թուրքիան, փաստորեն, անտեսեց իր պարտավորությունները, որ ստանձնել էր միջազգային հանրության հանդեպ: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք ստեղծված իրավիճակը:
– Հասկանալի է, որ կա Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու խնդիր, որը Թուրքիան երբեք չի ճանաչի, կան այլ խնդիրներ հայ-թուրքական հարաբերություններում, կան Թուրքիայի քաղաքական հարաբերություններն Ադրբեջանի հետ, և վերջերս Ալիևի բավական ռազմաշունչ ու սպառնալից հայտարարությունները: Հասկանալի էր, որ համաձայնագրերի կնքումը խնդրահարույց է:
Հասկանալի է, որ Հայաստանը կցանկանար Թուրքիայի հետ սահմանը բացել, բայց ոչ ամեն գնով: Եվ հասկանալի է, որ Հայաստանի նախագահի դիրքորոշումը բավական տրամաբանական բացատրություն ունի: Կարծում եմ` դուք ձեր մոտ այդ բացատրությունները լսում եք ամեն օր, ամեն ժամ՝ ի տարբերություն մեզ: Որոշումն ընդունվել է՝ կշռադատելով հարցի բոլոր դեմ և կողմ պահերը, հաշվի առնելով բոլոր հանգամանքները: Ինքս միշտ բանակցությունների կողմնակից եմ, բայց եթե բանակցությունները փակուղի են մտնում, այդ դեպքում միգուցե արժե քո մասին հիշեցնել նաև նման կերպով: Հիշեցնել ասելով՝ նկատի ունեմ այն բարդ հարաբերությունները, որոնք այժմ առկա են Թուրքիայի և եվրոպական հանրության, Թուրքիայի և ԱՄՆ-ի միջև, միանշանակ չեն Ռուսաստանի և Հայաստանի հարաբերությունները, խնդիրներ են ծագում Թուրքիա-Ռուսաստան հարաբերություններում: Այնպես որ, Հայաստանի դիրքորոշման տրամաբանությունն ինձ համար հասկանալի է:
– Ինչպե՞ս կարձագանքի միջազգային հանրությունը, ի վերջո, Ցյուրիխը պատասխանատվություն է կրում արձանագրությունների ճակատագրի համար: Եվ ոչ միայն՝ Ցյուրիխը, այլև՝ Մոսկվան, Վաշինգտոնը, Փարիզը:
– Միջազգային հանրությունը, մեծ հաշվով, կգերադասեր մոռանալ այս խնդիրների գոյության մասին, ինչը նկատելի է Մինսկի խմբի գործողություններից: Տարածաշրջանում կան բազմաթիվ չկարգավորված հարցեր, այդ թվում՝ տարածքային խնդիրներ: Ես չէի ասի, թե միջազգային հանրությունը, Եվրոպան, ԱՄՆ-ը կամ Ռուսաստանն իրենց ակտիվ են դրսևորում, օրինակ՝ Մինսկի խմբի գործունեության աշխուժացման գործում:
Թվում է, թե գործընթացը գնում է, բայց որևէ առաջընթաց չկա, ինչպես ասում են` շարժումն ամեն ինչ է, նպատակը` ոչինչ, և արդյունքը զրո է: Չեմ կարծում, որ դա միջազգային թատերաբեմում ամենակարևոր հարցն է, չեմ կարծում, որ բուռն արձագանք կլինի: Այո, ինչ-որ մեկը կխոսի բանակցությունների կարևորության մասին, մյուսը՝ մեկ այլ հերթապահ հայտարարություն կանի, իսկ հետո՞: Տարածքային խնդիրը մնում է, և կարծում եմ՝ այս դեպքում կսահմանափակվեն բանավոր հայտարարություններով:
– Սերժ Սարգսյանի հրամանագիրը հայտնվեց թուրքական մամուլի գլխագրերում: Նրանք ներկայացնում էին, որ «Հայաստանն է ավարտում գործընթացը», իսկ Թուրքիայում արձանագրությունները շարունակում են «լինել խորհրդարանի Արտաքին հարաբերությունների կոմիտեում»: Այսինքն` գործընթացի ձախողման մեջ մեղադրում են Հայաստանին:
– Եթե մենք տեսնենք, թե ինչում են մեղադրում Հայաստանին ու հայերին, մեզ մոտ որոշ ադրբեջանամետ, թրքամետ շրջանակներ հայերին մեղադրում են նույնիսկ Ցեղասպանության համար: Մեծ հաշվով, այնտեղ նոր բան չկա, հասկանալի է, որ կողմերի միջև փոխըմբռնումը բարդացել է: Պատմականորեն, և ոչ միայն՝ պատմականորեն, ակնհայտ է, որ կողմերից ոչ ոք պատրաստ չէ զոհաբերել իր սկզբունքները:
Ինչպես արդեն ասացի, ակնհայտ է նաև, որ նույն Ցեղասպանության ճանաչումը Թուրքիայի կողմից սկզբունքորեն անհնար է: Այդ թեման այս սերնդի համար չէ, և դեռ հարց է, թե երբ դա հնարավոր կլինի: Եվ հետո, պետք է հասկանալ, որ Թուրքիան ունակ է ամեն կերպ ցույց տալ բարյացակամություն, բայց մենք հրաշալի գիտենք, որ Ալիևի այդ հայտարարություններն անհնար կլինեին, եթե նա թիկունքում չզգար Թուրքիայի աջակցությունը, եթե չլինեին «ավագ եղբոր» հետ պատմական հարաբերությունները: Այնպես որ, այստեղ ամեն ինչ բավականին բարդ է, կարելի է երկար խոսել այս մասին:
– Ս.Սարգսյանը նշել է, որ հետագայում Հայաստանը պատրաստ կլինի Թուրքիայի հետ հարաբերություններ հաստատել, եթե այդ հասկացությունը նաև թուրքական կողմում լինի: Ձեր կարիքով` կարո՞ղ է լինել շարունակություն, և ի՞նչ ձևով, հաշվի առնելով, որ ապրիլին մեր երկրում փոխվում է կառավարման համակարգը:
– Այո, գիտեմ, որ անցում է կատարվում դեպի խորհրդարանական համակարգը, որ նախագահին խորհրդանշական դեր է հատկացվում: Ի դեպ, դա բարդացնում է ցանկացած որոշում կայացնելու գործընթացը, քանի որ, երբ խոսքը գնում է պառլամենտարիզմի մասին, ապա խորհրդարանում հակակշիռների գործոնն ավելի էական դեր է խաղում: Կան տարբեր խմբեր, շահեր, որոնք պետք է հաշվի առնել:
Այսպես թե այնպես, բանակցությունների գործընթացը շարունակվելու է, քանի որ շարժումն ամեն ինչ է: Հասկանալի է, որ Հայաստանը չէր ցանկանա մեկուսացման մեջ մնալ, այլ՝ կցանկանար հարաբերություններ հաստատել բոլոր երկրների հետ: Թուրքիայի հետ հարցն էլ է կարևոր՝ սահմանների բացման տեսանկյունից: Սակայն ներկայումս տարածաշրջանում իրավիճակն այնքան է բարդացել, նկատի ունեմ՝ ոչ միայն Կովկասը, այլ նաև՝ Մերձավոր Արևելքը, սիրիական խնդիրը, և այլն:
Այժմ նոր վերադասավորումներ են ընթանում, քանդվում են հին հարաբերությունները, նոր դաշինքներ են ստեղծվում: Դեռ երեկ Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի գրեթե օրինակելի դաշնակից էր համարվում, իսկ այժմ խնդիրներ են առաջացել, դեռ երեկ Թուրքիան ձգտում էր դեպի Եվրամիություն, իսկ այժմ հայտարարում է, որ դա իրեն պետք չէ, և այլն: Այսինքն՝ միջազգային կյանքը բարդացել է:
Ես չունեմ միանշանակ պատասխան, որ այսպես շարունակվելու է, բայց ենթադրում եմ, որ Հայաստանի իշխանությունները կդրսևորեն խելամտություն, հավասարակշռություն և պատրաստ են փոխզիջումների, բայց՝ ոչ ամեն գնով:
