«Պետք է խոստովանեմ՝ ինչ խոսք, անսպասելի էր ստանալ այդպիսի նամակ, որ կոչվում է պարտավորագիր»
Մշակույթի նախարարության նախաձեռնությամբ Հայաստանի Ազգային կինոկենտրոնի նոր ղեկավարները, կինեմատոգրաֆիստների հետ միասին, Հայաստանում կինոոլորտի արդիականացման նոր մեխանիզմներ են մշակում: Արդեն վերջնական փուլին են հասցվել Կինոյի մասին օրենքի նախագծի մշակումները, կինոոլորտում կանոնակարգերի ստեղծման նոր նախադրյալներ են նշմարվում: «168 Ժամը» զրուցել է Կինեմատոգրաֆիստների միության նախագահ Հարություն Խաչատրյանի հետ՝ լսել նրա մտահոգություններն ու առաջարկները:
Տեղեկացնենք, որ Հ. Խաչատրյանի հետ մեր զրույցը կազմված է երկու մասից՝ մինչև գեղարվեստական խորհրդի հերթական նիստը և դրանից հետո:
– Ի՞նչ փուլում են Կինոյի մասին օրենքի նախագծի մշակումները, և ի՞նչ առաջարկներով է հանդես եկել Կինեմատոգրաֆիստների միությունը (ԿՄ):
– Մոտ մեկ ամիս առաջ Կինեմատոգրաֆիստների միությունը՝ Կինոակադեմիայի, Անկախ կինեմատոգրաֆիստների ընկերության անդամների և տարբեր էքսպերտների հետ միասին, քննարկեցինք կինոյի մասին օրենքի հետ կապված դրույթներն ու մեր նկատառումները գրավոր տեսքով ուղարկեցինք Արմեն Ամիրյանին: Մեզ խոստացան, որ կուսումնասիրեն դա և հետագայում, երբ օրենքի նախագիծը պատրաստ կլինի, շնորհանդես կկազմակերպեն Կինոյի միությունում: Հույս ունեմ, որ օրենքի նախագիծը դեռ վերջնական տեսքով պատրաստ չէ, այդ պատճառով էլ պրեզենտացիայի մասին դեռ որևէ նորություն չկա:
– Կարծեմ՝ նախարարը հրահանգել է կինոյի մասին օրենքի հետ կապված բոլոր տեսակի քննարկումները կազմակերպել և անցկացնել միայն նախարարության ներսում:
– Ոչ մի տեսակի պատասխան մենք դեռևս չունենք, բայց գիտեմ, որ օրենքի նախագծի վրա աշխատանքները շարունակվել են: Միգուցե ինչ-որ բաներ փոխվել են, նախարարին էլ դեռ չեմ հանդիպել, որ խոսեմ հետը, փորձում եմ կապ հաստատել, հույս ունեմ՝ կհաջողվի: Կարծեմ՝ չորեքշաբթի օրը նախարարությունում, ոչ օրենքի հետ կապված, բայց գեղարվեստական խորհրդի նիստ է նախատեսված, որին ես ևս կմասնակցեմ:
– Օրերս Մշակույթի փոխնախարար Արթուր Պողոսյանն անդրադարձել է կինոյի մասին օրենքի մշակումներին՝ այդ օրենքում ներկա պահին առկա միակ բացը համարելով տեղական կինոարտադրողներին արտոնություններ տալու խնդիրը: Ինչի՞ համար է ստեղծվում այդ օրենքը, եթե չի նպաստելու տեղական կինոարտադրողի շահերին:
– Այն տեսքով, որով հիմա կա այդ օրենքը, հիմնականում հնարավորություններ է ստեղծում դրսից եկող արտադրողներին՝ այցելելու Հայաստան և իրականացնելու իրենց ֆիլմարտադրության պրոցեսը:
Ինչ վերաբերում է կինոյի օրենքում տեղական կինոարտադրողների համար արտոնություններ սահմանելու բացին, ապա կարծում եմ, որ դա մեծ անարդարություն է, որովհետև միայն նրա համար, որ հայ արտադրողն օգտվի արտոնություններից՝ պետք է ստիպել նրան իր նյութական միջոցները ներդնել Վրաստանում, ապա Վրաստանից կամ որևէ այլ երկրից գալ Հայաստան՝ նկարահանումներ իրականացնելու… ծիծաղելի իրավիճակ է:
Թե ինչո՞ւ են տեղական ներդրողներին մեջտեղից հանել՝ չգիտեմ, չեմ կարողանում հասկանալ: Գոնե մի լուրջ բացատրություն տային, որ հասկանայինք, թե ինչո՞վ են վնասելու ներդրողները մեր երկրի օրենքներին կամ հարկային օրենսդրությանը: Եթե մենք ուզում ենք զարգացնել կինոն, եթե դա է ուզում նաև մյուս կողմը, ուրեմն անպայման արտոնություններ պետք է սահմանել:
Օրենքն այն տեսքով, որով կա, էլի վատ չէ: Այսինքն՝ մենք կունենանք մի բաժին, որը դրսից Հայաստան եկած և կինոարտադրության ցանկություն ունեցող մարդկանց համար արտոնություններ կսահմանի, և, ինչ խոսք, սա ևս ինչ-որ չափով կնպաստի կինոզարգացման պրոցեսներին:
Հաշվի առնելով, որ հայկական կողմն այդ խմբերին հիմնականում կապահովի տեխնիկական աջակցությամբ և մասնագետներով, իսկ մեզանում մասնագետները շատ չեն, ապա կօգտվեն միայն այն մարդիկ, ովքեր սեփական լավ տեխնիկա ունեն և ֆինանսական մեծ շահույթներ կստանան: Սակայն ռիսկ կա, որ իրենք այլևս մեծ իմաստով չեն ցանկանա ֆիլմեր նկարել, այլ պարզապես տեխնիկա ձեռք կբերեն ու վարձով կտան: Այնպես որ, այդ օրենքն այնքանով, որքանով կա, տեղական կինոարտադրողին ոչնչով չի նպաստում:
Նախարարի հետ հանդիպումը դեռ առջևում է, գուցե հանդիպենք-խոսենք, մի հայտարարի գանք, որովհետև չէի ցանկանա փոխնախարարի հարցազրույցի հիման վրա դատողություններ անել: Ես պիտի խնդրեմ, որ այդ օրենքը կրկին քննարկվի այստեղ, բայց՝ շատ լավ, ինչպես ասվեց՝ իրենք չեն ուզում, որ քննարկումները տեղի ունենան այլ տեղ, այլ միայն նախարարությունում, այդ դեպքում, խնդրեմ, ոչ մի տարբերություն:
– Դուք ի՞նչ առաջարկներ ունեիք տեղական կինոարտադրողների համար:
– Շատ առաջարկներ, սկսած նրանից, թե ինչպե՞ս կարելի է կոչել ազգային կինոն, ինչի՞ համար է պետք ունենալ մեկ ընկերություն, այլ ոչ՝ երկու, և այլն: Ես կարող եմ ձեզ տրամադրել մեր առաջարկների փաթեթն ամբողջությամբ՝ ուսումնասիրեք: Մեզ ուղարկած իրենց նախագծի մեջ հարցեր կային, որոնք մեզ թերություններ թվացին, և մենք մեր առաջարկներն ուղարկեցինք իրենց:
Կարող է՝ իրենք կինոյի մասին օրենքի նախագիծը քննարկել են բոլորովին այլ խմբերի հետ ևս, ասենք՝ «անկախ կինեմատոգրաֆիստների» հետ, նրանք էլ համոզել են, որ ճիշտն իրենց առաջարկած տարբերակն է, նրանք էլ հենց այդպես են վարվել, թեև կարող էին մեզ տեղյակ պահել. սա է ողջ խնդիրը:
Պետք է անպայման նշեմ, որ պարոն նախարարը շատ հետաքրքրված է կինոյով, շատ լուրջ վերաբերմունք ունի կինոյի հանդեպ և շատ ժամանակ ու ջանքեր է ներդնում կինոոլորտը կարգի բերելու համար, ինչը շատ ուրախալի է, որովհետև կինոն միշտ բոլորի համար մեծ ֆինանսներ պահանջող մի տեսակ գլխացավանք է եղել, բացի այդ, կինոյի ոլորտում շատ մեծամիտ մարդիկ կան, որոնք պրոբլեմներ են ստեղծում, ինչպես յուրաքանչյուր արվեստագետ, հատկապես, եթե այդ արվեստագետը կապված է արտադրության պրոցեսի հետ:
Արվեստագետն ու արտադրությունը բավականին անհամատեղելի բաներ են, դրա համար միշտ կոնֆլիկտներ են առաջանում: Հիմա այս մարդը շատ լրջորեն է տրամադրված, և, եթե մենք կարողանանք մինչև վերջ հարթել կինոյի ասպարեզը և կանոնակարգեր ստեղծենք, շատ լավ կլինի:
– Ո՞րն եք համարում այս պահին ոլորտում առկա առաջնային խնդիրը, բացի, իհարկե, կինոյի մասին օրենքի հաստատումից:
– Օրինակ, պետք է ստեղծել հստակ մշակված համակարգ՝ կանոնակարգ, թե ո՞ւմ և ինչո՞ւ է պետք ֆիլմի ֆինանսավորում տալ, որքա՞ն է պետք տալ, և այլն: Կանոնակարգ է պետք ստեղծել: Չի բացառվում, որ այդպիսի բան իրենք արդեն ստեղծել են, պարզապես մենք դեռ տեղեկացված չենք, այնուամենայնիվ, մինչև այսօր կանոնակարգ չի եղել: Հիմա, ինչպես արդեն ասացի, գեղարվեստական խորհրդի նիստ է նախատեսվում, որի ընթացքում ես պետք է առաջարկեմ՝ ստեղծել կանոնակարգ, տեխնիկական էքսպերտների խումբ, որը կորոշի, թե պետական ֆինանսավորում ակնկալող սցենարն ի՞նչ գեղարվեստական որակ և ճաշակ ունի: Արվեստագետները դա չեն կարող որոշել, դա նախօրոք մտածված կանոնակարգը պետք է որոշի:
– Ձեր վերջին ասուլիսում Դուք, այսպես ասած՝ նոտա հղեցիք կինոկենտրոնի գեղարվեստական ղեկավար, ֆիլմ հանձնակատարին, որով հորդորեցիք նրան ավելի բաց աշխատել: Տեղ հասա՞վ Ձեր հորդորը:
– Ես տեսա դրա պատասխանը, որ տվեց պարոն նախարարը նախարարության պաշտոնական էջում, որով հրահանգեց բոլոր տեսակի քննարկումներն անցկացնել բաց և թափանցիկ մթնոլորտում: Եթե այդպես լինի՝ շատ ուրախ կլինեմ, որովհետև կինեմատոգրաֆիստները հիմնականում ոչ օբյեկտիվ մարդիկ են, միայն այն պատճառով, որ ստեղծագործողներ են:
Նրանցից մեկին թվում է, թե այս տեսակի կինոն է լավը, մյուսին մյուս տեսակն է նախընտրելի թվում, բայց լավ կլիներ, որ կինոկենտրոն ներկայացված ֆիլմերի պաշտպանությունները բաց ընթացակարգով քննարկվեին, որպեսզի մարդիկ հասկանան՝ ի՞նչ տեսակ ֆիլմերին են առավելություն տալիս և ի՞նչն են ֆինանսավորում: Կրկնում եմ՝ եթե հստակ մտածված կանոնակարգ չստեղծվի, ամեն բան իրար է խառնվելու, իսկ ամենահեշտ բանը կանոնակարգ ստեղծելն է, որը բոլորիս համար օգուտ կլինի: Այն, ինչ ես պատրաստվում եմ առաջարկել առաջիկա գեղարվեստական խորհրդի նիստում՝ հիմնված է փորձի վրա: Այսքան տարի լինելով կինոարտադրության ոլորտում՝ արդեն գիտեմ, թե ինչի վրա են հիմնականում սայթաքում կինո ստեղծող մարդիկ:
Այնպես որ, կուզենայի՝ կանոնակարգ ստեղծվի, նոր միայն սկսեն ֆիլմերի ընտրությունը, որովհետև, եթե չլինի կանոնակարգ, ես չեմ մասնակցի ընտրություններին, որովհետև դա դառնում է շիլաշփոթ և անձնավորված ընտրություն:
– Դուք Կինոկենտրոնին առաջարկել էիք Կինոմատոգրաֆիստների միությանն արտոնել՝ ընտրելու դեբյուտների համար տրամադրվող պետական միջոցների հարցը: Ընդունվե՞ց Ձեր առաջարկը:
– Ոչ, մեզ մերժեցին՝ այդ առաջարկը համարելով ոչ նպատակահարմար:
– Ձեզ հաջողվե՞ց հանդիպել ֆիլմ հանձնակատարի հետ՝ քննարկելու ոլորտի խնդիրները:
– Ոչ, կամ նա արհամարհում է ինձ, կամ ասելիք չունի, կամ էլ իր փոխարեն՝ նախարարն ու փոխնախարարն արդեն պատասխանել են ինձ: Մինչ մենք սպասում էինք գեղարվեստական խորհրդի հերթական նիստի ավարտին, որից հետո կլսեինք Կինոմատոգրաֆիստների միության նախագահի հետևությունները, համացանցում հայտնվեց «Կինոյի մարդկանց ստիպում են ստորացուցիչ պարտավորագիր ստորագրել» վերտառությամբ հոդված, որի մասին ևս ստացանք Հարություն Խաչատրյանի մեկնաբանությունը:
– Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում վերոհիշյալ պարտավորագիրը, և ինչպե՞ս պետք է հասկանալ դա:
– Պետք է խոստովանեմ, որ, ինչ խոսք, անսպասելի էր՝ ստանալ այդպիսի նամակ, որ կոչվում էր պարտավորագիր: Քանի որ ես կողմնակից եմ թափանցիկության սկզբունքին և նախընտրում եմ ամեն ինչի մասին խոսել բաց տեքստերով, հետևաբար՝ այսօր հրավիրված գեղարվեստական խորհրդի նիստում ասել եմ, որ չեմ կարող ներգրավվել որևէ խմբավորման մեջ: Ես եկել եմ այստեղ՝ խոսք տալով, որ պետք է պաշտպանեմ միության անդամների և ընդհանրապես կինոգործիչների շահերն ու իրավունքները, և ես դա կանեմ:
– Իսկ ինչո՞վ է այդ պարտավորագիրը սպառնում կինոգործիչների շահերին:
– Դա ենթադրում է ինչ-որ անհասկանալի գաղտնիություն՝ չպատմել՝ ի՞նչ քննարկումներ են լինում այս կամ այն կինոնախագծերի շուրջ, չբարձրաձայնել կարծիքների մասին, հակառակ դեպքում ինչ-ինչ անհասկանալի ֆինանսական տույժեր են սահմանվում, որը, կարծում եմ, ծիծաղելի էր և սխալ: Նրանք միգուցե ընդօրինակել են օրենսդրության սահմանած՝ գիտական, առևտրային գաղտնիքների մասին դրույթը, բայց արվեստը կամ դրա ստեղծման ընթացքը գաղտնի լինել չի կարող, եթե անգամ դա արտադրության ընթացք է: Դա կարող են սահմանել տեխնիկական էքսպերտիզայի պարագայում, իսկ գեղարվեստական խորհուրդը կարող է և պետք է խոսի գեղարվեստականության, արվեստի, պրոֆեսիոնալիզմի մասին, և դրանց պետք է ներկա լինեն մամուլի ներկայացուցիչները, դրանք պետք է տեսանկարահանել, և անհրաժեշտության դեպքում՝ տեղադրել համացանցում: Այսօրվա գեղարվեստական խորհրդի նիստում մասնակիցներից ոչ մեկը համամիտ չէր այդ պարտավորագրի հետ՝ սկսած Դավիթ Սաֆարյանից, Մհեր Մկրտչյանից, օպերատոր Վահագն Տեր-Հակոբյանից, Հրանտ Մովսիսյանից, և այլն:
– Տեղյա՞կ եք՝ ո՞վ է եղել այդօրինակ պարտավորագրի հեղինակը:
– Ինձ թվում է՝ ֆիլմ հանձնակատարը՝ նախարարության հետ միասին (Ազգային կինոկենտրոնի գեղարվեստական ղեկավար-ֆիլմ հանձնակատար Արսեն Բաղդասարյանը.- Ն.Մ.): Իրենք էլ համոզվեցին, որ դա սխալ մոտեցում է, և եկանք այն համոզման, որ դա չպետք է լինի մեզ համար, մենք պետք է հանգիստ խոսենք, քննարկենք, և այլն: Պետք է ստեղծվի նաև կանոնակարգ, և ես տվեցի իմ առաջարկած կանոնակարգի տարբերակը, որով մենք կառաջնորդվենք:
– Կանոնակարգի այլ օրինակ կա՞ր, թե՞ Ձեր առաջարկածը միակ տարբերակն էր:
– Ասվեց, որ իրենք էլ ունեն նախապատրաստած կանոնակարգի մի տարբերակ: Հիմա երկուսն էլ միասին կնայենք, կտեսնենք, թե ո՞րն է ավելի խելամիտ և ճիշտ, ուրբաթ օրը կհաստատենք, իսկ հաջորդ շաբաթ կանցնենք միայն գեղարվեստական մասի քննարկումներին: Թե ո՞վ, ինչքա՞ն գումար է ներդնում, կամ թե ո՞վ՝ ո՞ւմ է վաճառում իր ֆիլմը, մեզ չի հետաքրքրում: Նորից եմ կրկնում, եթե կանոնակարգ չհաստատվի, ես իմ աշխատանքն այդ կառույցում անիմաստ եմ համարում, իսկ իրավիճակը՝ անարդար: Ես այդ մասին այսօր հայտարարեցի գեղարվեստական խորհրդի քննարկման ժամանակ:
– Ովքե՞ր էին մասնակցում հանդիպմանը:
– Մի քիչ ուշացած միացավ պարոն նախարարը, ֆիլմ հանձնակատարը կար, ինչպես նաև՝ կինոկենտրոնի տնօրեն Շուշանիկ Միրզախանյանը:
– Ի՞նչ հետևություններ եղան այդ հանդիպումից:
– Նրանք սխալ ուղղությամբ էին ուզում գնալ, որովհետև կարծում էին, որ կինոն արդեն իբրև թե դարձել է զուտ արտադրություն, այլ ոչ՝ արվեստ: Զուտ արտադրությունը գուցե որոշակի գաղտնիքներ ունի, որոնք պետք է պաշտպանել: Մենք չենք նայում կինոյին՝ որպես զուտ արտադրություն, կամ ընդունում միայն կոմերցիալ կինոյի գոյությունը: Իմ վախը նրանում է, որ կոմերցիալ կինոյի պատճառով հանկարծ արվեստի կինոն՝ արտ-սինեման, պոետիկ, հեղինակային կինոն, չվերանա, հատկապես հայկական կինոն, որ ժամանակին շատ ուժեղ է եղել, որին հիմա մենք երազում ենք վերադառնալ՝ 60-ական, 70-ական և 80-ականների կինոյին: Հեղինակային կինոն նվիրվածություն է կոմերցիալ կինոյին, ինչպես նաև այդ տեսակի կինոյի ֆինանսավորմանը: Մենք բոլորս նվիրված ենք հեղինակային կինոյին և այս մոտեցումը չենք կարող ընդունել: Ընդամենն այդ երկու լուրջ բախումներն են, որ առկա են մեր մեջ: Կոմերցիալ կինոն պետք է գոյություն ունենա առանձին, և, եթե իրենք ուզում են գումար վաստակել, դա պետք է պետությունից և պետական միջոցներից դուրս լինի, դա մասնավորների գործն է:
– Արտ-կինոն, այնուամենայնիվ, ֆինանսական եկամուտ չի՞ ենթադրում:
-Պարտադիր չէ: Փող բերելու տարբեր ձևեր կան՝ եթե աշխարհի 50-ից ավելի կինոփառատոներ ցուցադրում են քո ֆիլմը, ապա դա արդեն մեծ գումար է բերում, եթե քո ֆիլմը ցուցադրում է նույնիսկ մոսկովյան «Մշակույթ» ալիքը, ապա քո ներդրած գումարը հարյուր անգամ հետ է վերադարձվում:
– Արդեն հանդիպեցիք պարոն նախարարին, նրանից պարզեցի՞ք, թե ինչու են կինոյի հետ կապված քննարկումներն անցկացվելու հատկապես նախարարության շենքում:
– Հարցրեցի նախարարից, թե ինչո՞ւ նա չի վստահում Կինոմիությանը՝ այստեղ քննարկումներ անցկացնելու համար, և նա պատասխանեց, որ այդ որոշումը զուտ տերիտորիալ հարց լուծելու համար է՝ իրեն այդպես մոտ է, որովհետև ինքն անպայման ուզում է ներկա գտնվել այդ քննարկումներին: Նորից եմ կրկնում՝ պարոն նախարարն իսկապես շատ հետաքրքրված ու ոգևորված է կինոյով, և հուսանք, որ դա լավ արդյունքներ կտա:
