Ազգային վիճակագրության առանձնահատկությունները
«168 Ժամի» նախորդ համարում հրապարակված «Աղքատության սարսափելի ցուցանիշը» հոդվածը, ինչպես և սպասվում էր, բուռն քննարկման առարկա դարձավ։ Հիշեցնենք, որ խոսք էր գնում Համաշխարհային բանկի կողմից հրապարակված՝ ՀՀ-ում աղքատության ցուցանիշի մասին։
Ըստ ՀԲ-ի՝ օրական 5 դոլար սպառման տեսանկյունից հաշվարկելու դեպքում, 2014 թվականի վերջի դրությամբ Հայաստանում բնակչության 76%-ին կարելի է համարել աղքատ։ Իսկ 2.5 դոլարի տեսանկյունից աղքատության մակարդակը Հայաստանում 2014 թվականին կազմել է 26%։
Թեմային անդրադարձան նաև մեր գործընկեր-ԶԼՄ-ները՝ զուգահեռներ տանելով ամիսներ առաջ ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից հրապարակված ցուցանիշի հետ։ Հիշեցնենք, որ ԱՎԾ-ն գրանցել էր 30% աղքատության մակարդակ (2013-ի համեմատ՝ 2 տոկոսային կետով պակաս)։
Մենք, իհարկե, նշել էինք, որ մեր ԱՎԾ-ն Հայաստանի աղքատության մակարդակը գնահատելու համար հիմք է վերցրել օրական 1330 դրամը (ամսական 40264 դրամ)։ Դոլարային արտահայտությամբ դա կազմում է օրական 3.2 դոլար (2014 թվականին ԱՄՆ դոլարի միջին փոխարժեքը եղել է 415,92 դրամ)։ Այսինքն, աղքատ են համարվել ՀՀ այն բնակիչները, որոնց օրական սպառումը ցածր է եղել 3.2 դոլարից։
Սակայն թեմայի քննարկումն այնքան է թեժացել, որ ԱՎԾ-ն հարկ է համարել հատուկ պարզաբանմամբ հանդես գալ` «ազգային և միջազգային համադրելիության մակարդակներով աղքատության գնահատման Համաշխարհային բանկի մեթոդաբանական առանձնահատկությունների մասին»։
«Սույն թվականի ապրիլի 19-ին ՀՀ մի շարք զանգվածային լրատվամիջոցներով տեղեկություն էր տարածվել առ այն, որ Համաշխարհային բանկն իր մեթոդաբանությամբ 2014թ. տվյալներով՝ Հայաստանում աղքատության մակարդակը գնահատել է 76%՝ օրական մեկ շնչի հաշվով 5 ԱՄՆ դոլար աղքատության գծի չափանիշով, այն դեպքում, երբ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության (ՀՀ ԱՎԾ) մեթոդաբանությամբ՝ 2014-ին աղքատության մակարդակը կազմել է 30%։ Սույնով տեղեկացվում է առ այն, որ ՀՀ ԱՎԾ-ն աղքատության մակարդակը որոշելու համար կիրառում է բացարձակապես Համաշխարհային բանկի մեթոդաբանությունը։ 2014թ. ցուցանիշները զետեղված են «Հայաստանի սոցիալական պատկերը և աղքատությունը» վիճակագրական վերլուծական զեկույցում՝ կազմված Համաշխարհային բանկի հետ համատեղ։
Մասնավորապես, հիշատակված զեկույցի «Աղքատության գնահատման մեթոդաբանությունը 2009թ. ի վեր» խորագրով հատվածն ամբողջությամբ շարադրված է Համաշխարհային բանկի (ՀԲ) փորձագետների կողմից (էջ 207-218)։ Ավելին, զեկույցի 223-րդ էջում՝ «Աղքատության մակարդակը Հայաստանում 1996-2014թթ.-ին ըստ Համաշխարհային բանկի երեք մեթոդաբանության» խորագրով A3.6 աղյուսակում ներկայացված են ՀԲ-ի 1996, 2004 և 2009թթ. տարբեր մեթոդաբանություններով ստացված աղքատության ցուցանիշները։
Ինչ վերաբերում է օրական մեկ շնչի հաշվով 2.5 և 5.0 ԱՄՆ դոլար չափանիշով աղքատության գծերով հաշվարկներին, ապա դրանք միջազգային մասշտաբով օգտագործվում են ՀԲ-ի կողմից տարբեր երկրներում աղքատության մակարդակների համադրելիության հաշվարկների համար։ Վերոհիշյալ զեկույցում «Աղքատության մակարդակը տարածաշրջանի երկրներում» խորագրով 3.8 կետով (էջ 62-64) հրապարակված են ՀԲ-ի փորձագետների կողմից վերոհիշյալ չափորոշիչներով ստացված ցուցանիշները տարածաշրջանի երկրների համար 2001-2013թթ. ցուցանիշներով։ Ստորև ներկայացվում է «Հայաստանի սոցիալական պատկերը և աղքատությունը»»։
Մի խոսքով, ԱՎԾ-ն ասում է՝ մենք ամեն ինչ ճիշտ ենք արել, և հակասություն չկա։ Սակայն ԱՎԾ-ին ոչ ոք չէր էլ մեղադրել այն բանում, որ աղքատության ցուցանիշի հարցում խաբել է։
Պարզապես մոտեցումների տարբերության մասին է խոսվել։ Օրինակ, մեր որոշ նախարարների համար «ընդմիջմանը մի կտոր հաց ուտելը» նորմալ ճաշելն է բարձրակարգ ռեստորանում՝ մի քանի հարյուր դոլար հաշիվ փակելով։ Իսկ բնակչության մի ստվար մասը նույն արտահայտության տակ հասկանում է տանից հետը բերած հաց-պանիր-պոմիդորն ուտելը։ Նույն կերպ՝ ՀՀ ԱՎԾ-ն համարում է, որ աղքատ են այն մարդիկ, որոնց օրական սպառումը 3,2 դոլարից ցածր է, և հրապարակում է այդ ցուցանիշը։ Իսկ Համաշխարհային բանկն ասում է՝ եղբայր, դու, իհարկե, սխալ չես, բայց մենք աղքատ դիտարկում ենք նաև նրանց, ովքեր մինչև 5 դոլարի սպառում ունեն։
Ավելին, ԱՎԾ-ն նեղվելու պատճառ ընդհանրապես չունի, քանի որ աղքատության բարձր մակարդակի մեղավորն ինքը չէ։ Ինքը պարզապես ընդունված մեթոդոլոգիայով (և խաղի կանոններով) ֆիքսում է այն, ինչ կա։ Սակայն փորձելով հակադարձել ու ապացուցել, որ իրենք ամեն ինչ ճիշտ են անում, ԱՎԾ-ն է՛լ ավելի է բարդացրել վիճակը։ Իր կողմից հրապարակված համառոտ տեղեկանքում զետեղել է նաև այս գծապատկերը, որտեղ համեմատված են Հայաստանի և մի շարք այլ երկրների աղքատության մակարդակի ցուցանիշները 2001-2013թթ. ընթացքում։
Ինչպես տեսնում եք, ամենավատն այս առումով Հայաստանի վիճակն է եղել և կա։ Միայն 1 անգամ՝ 2008 թվականին, ՀՀ-ում աղքատության մակարդակն ավելի ցածր է եղել, քան Վրաստանում (76.1%-ը՝ 79.5%-ի դիմաց)։ Սակայն հաջորդ տարվանից կրկին նահանջել ենք, և 2013-ին Վրաստանում աղքատության մակարդակն ավելի քան 5 տոկոսային կետով ցածր է եղել, քան Հայաստանում։ Թուրքիայում 5 դոլարի տեսանկյունից աղքատության մակարդակը 20.7% է։ Իսկ Ռուսաստանում՝ 7.3%։
Ոմանք կասեն՝ գների տարբերություն կա. Ռուսաստանում ամսական 150 դոլարով հնարավոր չէ ապրել, իսկ Հայաստանում հնարավոր է։ Սակայն հարցուփորձ արեք նույն ՌԴ-ում ապրող ձեր հարազատներին և բարեկամներին՝ արդյո՞ք, օրինակ, սննդամթերքը կամ կոմունալ վճարները Ռուսաստանում շատ ավելի թանկ են, քան Հայաստանում։ Մի խոսքով, ԱՎԾ-ն, թերևս, այս հրապարակումով՝ միայն ավելի է սրում մտահոգություններն այս հարցում։
Մյուս կողմից` համոզված ենք, 2015 թվականի համար ԱՎԾ-ն աղքատության ավելի՛ ցածր ցուցանիշ է հրապարակելու, քան 30%-ը։ Որովհետև 2015 թվականի դեկտեմբերին սպառողական գները ոչ թե աճել են, այլ հակառակը՝ արձանագրվել է գնանկում (12-ամսյա կտրվածքով)։ Այսինքն` մի կողմից՝ սպառողական զամբյուղն էժանացել է, մյուս կողմից՝ աշխատավարձերն ու եկամուտները որոշ չափով աճել են։ Այնպես որ, ԱՎԾ-ի կողմից հրապարակվող աղքատության ցուցանիշը կնվազի, բայց մյուս կողմից՝ մտահոգությունները կավելանան ա՛յլ տեսանկյունից։ Չէ՞ որ գնանկումը վկայում է տնտեսության լճացման մասին։
Այդ մասին, ի դեպ, երեկ խոսել է նաև ՀՀ էկոնոմիկայի նախարար Արծվիկ Մինասյանը՝ ասելով. «Որպես էկոնոմիկայի նախարար՝ ինձ համար մտահոգիչ է (գնանկումը.- Բ.Թ.), որովհետև մենք այս դեպքում ունենք տնտեսական աճի կասեցում։ Ցավոք, այդ կասեցումը չի ուղեկցվում կենսամակարդակի ցուցանիշների ավելի բարձր աճով։ Հետևաբար, այս տեսակետից կարիք կա տնտեսական աճի և ֆինանսական շուկայում իրականացվող քաղաքականությունների համադրման»։
