«Այն մեխանիզմները, որոնք զսպում էին Ադրբեջանին, կամաց-կամաց քանդվում են». Ստեփան Գրիգորյան
168.am-ի զրուցակիցն է Գլոբալիզացիայի և տարածաշրջանային համագործակցության վերլուծական կենտրոնի խորհրդի նախագահ, քաղաքագետ Ստեփան Գրիգորյանը
– Պարոն Գրիգորյան, սահմանային այս լարված իրավիճակը շատերը կապում են Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործանախարարների հանդիպման հետ: Արդեն հանդիպումը կայացել է, արդյոք առաջիկայում կարելի՞ է իրավիճակի մեղմացում ակնկալել:
– Այս լարված իրավիճակի համար կան մի քանի գործոններ. ստանդարտ գործոնը, որը միշտ էլ աշխատում է, այն է, որ Ադրբեջանը միշտ էլ աշխարհին ուզում է ցույց տալ, որ Ղարաբաղի հարցը լուծված չէ: Բայց նաև գումարվեցին երկու-երեք նոր գործոններ, որոնք լուրջ ազդեցություն թողեցին, ու մենք պետք է պատրաստ լինենք, որ այս լարվածությունը կշարունակվի: Գործոններից առաջինը՝ Թուրքիայի թուլացումը, ապակայունացումն է: Թուրքիան հիմա ունի իր լրջագույն խնդիրները՝ քրդական, սիրիական հարցերում: Հիշում եք, որ Ադրբեջանին Թուրքիայի հետ շատ բան էր կապում՝ նաև Ղարաբաղի հարցում:
Հիմա Թուրքիայի դուրս գալն այդ խաղից՝ Ադրբեջանին աջակցելու մասով, լուրջ գործոն էր այս լարված իրավիճակի համար: Մյուս լրջագույն գործոնը Ռուսաստան-Արևմուտք հակասությունն էր: Նախկինում միշտ ասում էին՝ «պարզ է՝ հակասություն կա Ուկրաինայի կամ այլ հարցերում, բայց մեր տարածաշրջանի հարցերում այդքան էլ ընդգծված չէ»: Մենք այսօր տեսնում ենք, որ Սիրիայի հարցերում էլ բավականին շատ տարաձայնություններ կան, նշանակում է, որ միջազգային հանրությունն ընդհանուր ճակատով հանդես չի գալիս, ու պարզ է, որ դա Ադրբեջանը օգտագործում է, ու պատահական չէ, որ Ալիևը վերջին ժամանակներում մեսիջներ է ուղարկում Ռուսաստանին, որ՝ «մենք պատրաստ են նույնիսկ ԵՏՄ մտնելու, բայց լուծեք Ղարաբաղի հարցը»:
Ամենակարևորը երրորդ գործոնն է. Ալիևը՝ լուծելով իր իշխանության ուժեղացման կամ ամրապնդման հարցը, սկսեց այդ ձերբակալումները, դատերը՝ իրավունքի պաշտպանների, լրագրողների, քաղաքական և հասարակական գործիչների, ու չէր սպասում, որ այդ մակարդակի բացասական արձագանք դա կստանա աշխարհում: Նա համոզված էր, որ իշխանությունն ուժեղացնում է, բայց չէր պատկերացնում, որ այս մեթոդով ուժեղացումը միջազգային հանրության մոտ ահավոր բացասական տրամադրություններ է առաջացնում Ալիևի նկատմամբ:
Այս ամենը խոսում է այն մասին, որ բացասական գործոններն ավելացան, ու դա էլ ավելի Ալիևին կդրդի շարունակել այդ պրովոկացիաները սահմաններում: Այս գործոններն Ադրբեջանին էլ ավելի հուսահատության մեջ են գցում: Այս բոլոր գործոնները բերում են նրան, որ Ադրբեջանը կշարունակի այդ ճնշումը, ու պարզ է՝ պետք է մտածել՝ ինչ պետք է անել:
– Այսինքն՝ արտգործնախարարների հանդիպումը որևէ կերպ չէ՞ր կարող նշանակություն ունենալ այս լարված իրավիճակի համար, և հետևաբար՝ հանդիպումից հետո չի՞ կարելի ակնկալել, որ սահմանում իրավիճակը կմեղմանա:
– Ցանկացած դեպքում ցանկացած հանդիպում ես ողջունում եմ, բայց իմ թվարկած գործոնները ցույց են տալիս, որ մի հանդիպումով չես կարող լուծել հարցը, այդ հանդիպումը չունի շանս՝ փոխելու այդ գլխավոր տենդենցները:
– Ստացվում է՝ սահմանում իրավիճակը սրելով՝ Ադրբեջանն իր դժգոհությո՞ւնն է արտահայտում միջազգային հանրությանը:
– Նաև դա, բայց ոչ միայն՝ իր դժգոհությունը, ինքը մարտահրավեր է նետում միջազգային հանրությանը, միջազգային հանրության հետ կապված թելերը կտրում է: Դա վտանգավոր տենդենց է: Փաստորեն, միջազգային հանրության մոտ ավելի քիչ են լծակները՝ Ալիևի վրա ազդելու համար: Պատերազմ, չեմ հավատում, որ կարող է լինել, քանի որ դա միայն Ալիևի որոշելու խնդիրը չէ:
– Նաև ո՞ւմ որոշելու խնդիրն է:
– Կարծում եմ՝ առաջինը և գլխավորը՝ Ռուսաստանի: Նրանից շատ բան է կախված: Հաշվի առնելով Ռուսաստանի միջամտությունը Սիրիայի հարցերին, չեմ բացառում, որ այստեղ շատ բան է կախված Ռուսաստանի դիրքորոշումից: Չեմ կարծում, որ այսօր գոնե Ռուսաստանը շահագրգռված է, որ պատերազմ վերսկսվի:
– Կարծիքներ են հնչում, որ Ռուսաստանին ձեռնտու է, որ Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցն այդպես էլ չլուծված մնա: Դա՞ նկատի ունեք՝ ասելով, որ Ռուսաստանը շահագրգռված չէ պատերազմի վերսկսմամբ:
– Այո: Ես չեմ բացառում, որ ինչ-որ պահից իրեն ձեռնտու կլինի վերսկսել, լարվածության մի օջախ էլ ստեղծել, բայց չեմ կարծում, որ մոտ ապագայում կլինի, ամեն ինչ կարող է լինել, մենք տեսնում ենք՝ ինչպես է սրվել իրավիճակը և՛ Ուկրաինայում, և՛ Սիրիայում, ու Ռուսաստանը ռազմատեխնիկական միջամտություն ցուցաբերեց: Բայց կարծում եմ՝ մոտ ժամանակներս այդ հին լոգիկան կաշխատի, որ Ռուսաստանին պետք է, որ կոնֆլիկտը լինի, բայց ձեռնտու չէ, որ պատերազմական գործողություններ լինեն:
– Դուք էլ նշեցիք, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ պետությունների միջև հակասությունների առկայության պարագայում՝ իրենք չեն կարողանում ընդհանուր ճակատով հանդես գալ, այդ առումով՝ իրենց դերակատարումը Ղարաբաղյան հարցում ինչպե՞ս եք գնահատում:
– Ես կասեի, որ ֆորմալ հայտարարությունների մակարդակով Մինսկի խմբում չկա պառակտում, բայց մենք գիտենք, որ ռեալ պառակտում կա: Մենք հասկանում ենք, որ եթե ոչ ֆորմալ հակասություններ կան բոլոր հարցերում, ինչպե՞ս կարող է այստեղ չարտահայտվել: Բայց դա իմ աչքերում չի նսեմացնում Մինսկի խմբի դերը: Այդ խումբը պետք է, այն ինչ-որ զսպիչ մեխանիզմ է: Այո, այդ ռազմական դիտորդները հաճախ զգույշ հայտարարություններ են անում, միանշանակ չեն ասում, որ մեղավորն այդ զինադադարի խախտման դեպքերում Ադրբեջանն է, այդպես կոշտ դիրքորոշում չեն ցուցաբերում, բայց պետք է հասկանանք, որ իրենց մանդատն է այդպիսին: Ի պաշտոնե՝ իրենք դիտորդ են, իրենք իրավունք չունեն ինչ-որ մի կողմ անցնեն:
– Պարոն Գրիգորյան, իսկ ինչպե՞ս եք գնահատում մեր Արտաքին գործերի նախարարության գործունեությունն այս հարցում: Արդյոք չպե՞տք է ավելի պահանջկոտ լինի մեր ԱԳՆ-ն, որպեսզի Մինսկի խմբի համանախագահներն ավելի կոշտ ու զսպիչ հայտարարություններով հանդես գան, ու այդ հավասարությունը, որ դնում են կողմերի միջև, մի քիչ փոխվի:
– Ես չեմ կարծում, որ այդ հավասարությունը պետք է փոխվի: Ավելի կարևոր այլ ֆորմատներ կան, որտեղ հավասարությունը խախտված է՝ ի օգուտ մեզ՝ Եվրախորհրդարան, ԵԱՀԿ-ի մարդու իրավունքի ոլորտը: Ավելի հեղինակավոր հարթակներում հավասարությունը խախտված է՝ ի օգուտ մեզ: Բացի դրանից՝ ես համարում եմ՝ Հայաստանի դիրքորոշումը ճիշտ է Ղարաբաղի հարցում: Հայաստանն ասում է՝ «մենք պատրաստ ենք բանակցել, նստել ու լուծել հարցը սեղանի շուրջ»: Ես կարծում եմ՝ դրանից ավելի Հայաստանին պետք չէ բան անել, անիմաստ է:
– Ձեր պատկերացմամբ՝ այս վիճակն առաջիկայում դեռ որքա՞ն կշարունակվի:
– Կշարունակվի, ցավով պետք է ասեմ, որ կանգառ անելու հնարավորություն չեմ տեսնում՝ մի պատճառով, որ այն մեխանիզմները, որոնք զսպում էին Ադրբեջանին, կամաց-կամաց քանդվում են: Օրինակ, Ադրբեջանն իր տարածքից ԵԱՀԿ-ի գրասենյակը հանեց: Եվրախորհրդարանն այդպիսի կոշտ հայտարարություն արեց: Սա նշանակում է, որ էլ ավելի սադրիչ քաղաքականություն կվարի Ադրբեջանը:
– Պարոն Գրիգորյան, բայց եթե Ադրբեջանը մի կողմից՝ մեկուսացման մեջ է հայտնվում, ու մյուս կողմից՝ շարունակում է սադրիչ գործողությունները սահմանում, ի՞նչ կարելի է ակնկալել Ղարաբաղյան հարցի հանգուցալուծման առումով:
– Այստեղ շատ դժվար է ասել: Մի կողմից, կարծես, լավ է, որ մեկուսացված վիճակում են, իմիջային իմաստով մենք շահում ենք, սիմպատիաները Ղարաբաղի նկատմամբ զուգահեռ բարձրանում են, բայց մյուս կողմից՝ դա թույլ չի տալիս իրավաբանորեն լուծել հարցը: Հանգուցալուծումը կլինի այն, որ, եթե Ադրբեջանը շատ չափն անցնի, գոնե պարբերաբար հանգիստ չտա, կարծում եմ՝ կսկսվի Ղարաբաղի ճանաչումն առանձին երկրների կողմից:
