«Բարեկամի» նախապայմանները «պոտենցիալ բարեկամին»
Բոլոր նախադրյալները հուշում են, որ Անկարան շարունակում է իմիտացիոն գործողություններով շղարշել հայ-թուրքական հարաբերությունները իբրև թե նոր մեկնարկ ապահովելու քաղաքականության կիրառումը։ Իրականում, Անկարայի նախապայմանային քաղաքականությունից ոչինչ չի փոխվել։ Նախ մեջբերենք թուրք թիվ մեկ դիվանագետի ծխածածկույթ առաջացնելու միտումով կատարված վաշինգտոնյան հայտարարությունը։
«Գործընթացը դեռ շարունակվում է, և (հայ-թուրքական) արձանագրությունները գտնվում են խորհրդարանում: Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումն ունի երեք ասպեկտ: Առաջինն այն է, որ հարևան երկրները պետք է հարգալից գտնվեն միմյանց հանդեպ: Երկրորդն առնչվում է Թուրքիայի ու Հայկական սփյուռքի (համայն աշխարհի հայության) միջև առկա պատմական հարցերի լուծմանը, իսկ երրորդը՝ Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև խաղաղության հաստատմանը: Գործընթացը կպասկվի հաջողությամբ, եթե միաժամանակ իրագործվեն այս երեք կետերը: Թուրքիան մեծապես ցանկանում է կարգավորել իր հարաբերությունները Հայաստանի հետ, ինչը շարունակվում է նաև ներկայումս։ Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը առաջնորդվում է ոչ թե «բարեկամ-թշնամի» տարբերակման սկզբունքով, այլ՝ «բարեկամ-պոտենցիալ բարեկամ» սկզբունքով:
Հիմա տեսնենք, թե «պոտենցիալ բարեկամից» ի՞նչ է ակնկալում «բարեկամը»։
Տարբաղադրենք հայտարարությունը այնտեղ շղարշը հեռացնելու համար և տեսնելու՝ Անկարայի անփոփոխ նախապայմանները։
«Գործընթացը դեռ շարունակվում է, և (հայ-թուրքական) արձանագրությունները գտնվում են խորհրդարանում»։ Այո. իրոք արձանագրությունները կարող են հանկարծակի վերադառնալ խորհրդարանի օրակարգ, թեև դրանք հանվել էին օրակարգից, առանց ուղղակի հայտարարության, այլ օրակարգային բազմաթիվ չքննարկված կետերի հետ, որոնք ժամկետային հարց ունեին օրակարգում մնալու համար։ Բայց ոչինչ չի խանգարի, որ արձանագրությունները վերստին հայտնվեն խորհրդարանի օրակարգում և ներկայացվեն խորհրդարանական քննարկման։ Այս նրբությունն է, որ Դավութօղլուն ուզել է շրջանցել, հարաբերությունների ներկա պատկերին իբրև թե դրական լիցք հաղորդելու քարոզչական մոտեցումով։
«Հարևան երկրները պետք է հարգալից գտնվեն միմյանց հանդեպ»: Այս պարզ ճշմարտությամբ կարգախոսը խորքում ակնարկում է թուրքական թիւ մեկ նախապայմանը։ Հայաստանի Հանրապետությունը պետք է ճանաչի Թուրքիայի տարածքային ամբողջականությունը, ինչը որ իր հերթին նշանակում է հրաժարում Արեւմտահայաստանի պահանջից։
Երկրորդն առնչվում է Թուրքիայի ու Հայկական սփյուռքի (համայն աշխարհի հայության) միջև առկա պատմական հարցերի լուծմանը։ Սա պարզապես դիւանագիտական լեզվով նշանակում է, որ Երեւանը պետք է դուրս բերի Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման առաջադրանքը արտաքին քաղաքականության օրակարգից։ «Պատմականը» այստեղ բնականաբար պատահական չէ օգտագործված։ Խնդիրը Անկարայի համար շարունակում է մնալ պատմական եւ ոչ իրաւաքաղաքական հարթության վրա, որի լուծման համար պատմագետների միացյալ հանձնաժողով է պետք։
Եւ երրորդը՝ Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև խաղաղության հաստատմանը: Անկարայի (եւ իհարկե Բաքվի) պատկերացրած խաղաղությունը կհաստատվի, եթե հայկական զորքերը հեռանան Արցախի Հանրապետությունից եւ ազատագրված տարածքներից։
«Գործընթացը կպսակվի հաջողությամբ, եթե միաժամանակ իրագործվեն այս երեք կետերը»: Հենց այստեղ է անկեղծանում Դաւութօղլուն։ Երեք նախապայմանները պետք է միաժամանակ կատարի Երևանը, որից հետո միայն կկարգավորվեն հարաբերությունները։
Այս ֆոնի վրա պիտի դիտարկել նաև սևծովեան համաժողովի շրջանակներում Դաւութօղլուի Երեւան հաւանական ժամանման խնդիրը։ Թեև թուրք արտգործնախարարը օրինաչափ էր նկատել Երևանի կողմից իրեն հղված հրավերը’ Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպության արտգործնախարարների խորհրդի հանդիպման ընդհանուր պարունակը նկատի ունենալով, այսուհանդերձ հիշեցրել էր, որ Երևան կատարելիք այցը կապվում է Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպմանը: Սա խոսում է ենթանախապայմանի մասին։
Պարզ է, որ ծխածածկույթ է առաջացվում Անկարայի կողմից։ Թե Դավօթողլուն կգա՞ կամ ոչ Երևան, դա արդեն տեղաշարժի առումով հիմնական նշանակություն չի ունենա։ Տեղաշարժի մասին կարելի է խոսել նման իմիտացիոն գործողություններից հեռու, կուլիսների հետևում ընթացող ռուս-թուրքական բնակցությունների արդյունքում։ Ոչ անպայման մեզ համար դրական ակնկալիքով։
Շահան Գանտահարյան
«Ազդակ» թերթի գլխավոր խմբագիր
