Կան Հայաստանում այդ 100 հոգին. մնում է պարզել՝ որտե՞ղ են
Նախագահական ընտրություններից հետո հասարակության ինքնագնահատականը կարծես բարձրացավ. բոլորը սկսեցին միմյանց հարգել և նույնիսկ սիրել: Բանն այն է, որ լուռ, առանց պայմանավորվելու` գնացել էինք ընտրատեղամասեր և մեր «ոչ»-ն ասել գործող իշխանությանը: Երևանի ավագանու ընտրություններից հետո, երբ մեր համաքաղաքացիները արևի լույսի տակ ընտրակաշառք էին վերցնում և երթուղային նստում, հարց առաջացավ` ինչո՞ւ: Ինչո՞ւ մի դեպքում մարդիկ նախընտրեցին արժանապատիվ, մտածող վիճակը, մեկ այլ դեպքում` ոչ: Չգիտես ինչու` համոզված եմ, որ ազգագրագետ Հրանուշ Խառատյանը և արձակագիր, թարգմանիչ Ռուբեն Հովսեփյանը գիտեն այս հարցի պատասխանը:
Հրանուշ Խառատյան– Եթե համեմատում եք վերջին երկու ընտրությունները, հասկանալի էր քաղաքապետի ընտրության հակոտնյան նախագահական ընտրություններին: Քաղաքապետի ընտրությանը գնացող զանգվածի մի զգալի մասը հիասթափված էր, որ իրենց ձայները նախագահական ընտրություններում տեղ չէր հասել. նրանք ասացին «ոչ» այս իշխանություններին, և «ոչ»-ը մնաց օդում կախված: Եվ հետո` տեսնելով, որ ընդդիմադիր հատվածը պերմանենտ տրոհված է, շատերն անգամ առանց ընտրակաշառքի գնացին ու «ոչ» ասացին արդեն ընդդիմությանը:
Ռուբեն Հովսեփյան- Նախագահական ընտրությունների ժամանակ ևս ընդդիմությունը միասնական չէր: Բայց քանի որ չմասնակցեցին, ժողովրդի մեջ տպավորություն կար, թե ընդդիմությունը թաքուն միասին է: Եվ ընդդիմադիր համարվող ուժերի ձայները գնացին Րաֆֆի Հովհաննիսյանին: Կատարվեց միասնության նման մի բան: Այսինքն` ժողովրդի միասնությանը ոչինչ չէր խանգարում: Դա էլ հաջողություն էր, սակայն այդ հաջողությունը չգրանցվեց` որպես հաջողություն. առաջացավ հիասթափություն, որն ավելի հիասթափեցրեց, և, կարծում եմ, ժողովրդի մեջ վրեժի զգացման նման մի բան առաջացավ: Փաստորեն յուրաքանչյուր ուժ քաղաքապետի պաշտոնի համար սկսեց առանձին պայքարել, չմիավորվեցին: Ժողովուրդն իրեն նորից խաբված զգաց և վրեժ լուծեց:
– Զրույցից առաջ, երբ ասացի, որ թեման մեր ինքնագնահատականն է, որը մի դեպքում բարձրացավ, մյուս դեպքում` իջավ ելման կետ, զարմացաք: Կարծում եք` մեր ինքնագնահատականը չի՞ կարող բարձր լինել:
Ռուբեն Հովսեփյան– Մեր ինքնագնահատումը ցածր է թե՛ գնահատելիս, թե՛ չգնահատելիս: Շատ ենք փնթփնթացող դարձել, թեև դրա հիմքերը կան: Փնթփնթացող հանրությունը չի կարող ինքնագնահատում ունենալ: Այնպիսի հեղհեղուկ վիճակում ենք, որ ո՛չ ճիշտ գնահատական ենք կարողանում տալ և ո՛չ էլ իրական սխալն ենք մատնանշում:
Հրանուշ Խառատյան– Մեր երկրում ձևավորված հասարակական դասային նոր կառուցվածքը բերում է մեր հասարակության մեծամասնության արժանապատվության ոտնահարմանը: Սա անհետևանք չէ. մարդը, որը ստիպված է ամեն խնդրի համար նվաստանալ, որից հետո անհատի ինքնագնահատականի խնդիր է առաջանում, կա՛մ պետք է դառնա ագրեսիվ, կա՛մ հլու-հնազանդ: Երկուսն էլ ունենք: Նախագահական ընտրություններից մեկ շաբաթ առաջ և մեկ ամիս հետո կար հավաքական շատ բարձր ինքնագնահատական: Բայց քանի որ ամեն մեկն անընդհատ բախվում է նվաստացնող երևույթների, նրա գործողություններն ու մտահորիզոնը սկսում են ձևավորվել իր հնարավորությունների շրջանակում:
Հնարավորությունները սահմանափակ են, հետևաբար` ձևավորվող միտքը, արարումը համապատասխանում է այդ քիչ հնարավորություններին: Կար հնարավորություն քվեարկելու, և մարդիկ քվեարկեցին Րաֆֆի Հովհաննիսյանի օգտին: Նրա նախընտրական վարքը տարբեր էր, ներառում էր մարդասիրական էլեմենտներ, որոնք մարդկանց արժանապատվության հետ ուղղակի կապ ունեն: Եվ, իմ կարծիքով, նրա օգտին քվեարկությունը նաև արժանապատվության քվեարկություն էր:
– Մեր ինքնագնահատականի վրա ազդում է այն, որ մենք, անգամ մեր ուժերի լարումով, չենք կարողանում կոնկրետ արդյունք գրանցել` ստիպել իշխանություններին հարգել մեզ, մեր` ընտրելու իրավունքը: Եվ անզորությունից իջնում է նաև ինքնագնահատականը, և փորձում ենք փախչել ինքներս մեզնից` արտագաղթելով:
Ռուբեն Հովսեփյան– Արդեն 2-3 տարի է` աշխատում են բողոքի փոքր օջախներ, ցույցեր են լինում, որոնք պիտի հասցնեին հասարակության մտքի փոփոխությանը: Բայց շատ է դանդաղում: Ամեն դեպքում այդ շարժումները, որոնք դեռ չեն միանում, իսկ պիտի որ միանան, որպեսզի հասարակությունը սկսի աշխատել, խլթխլթալ, ինձ ուրախացում են: Այս շարժումներն իրենց գործը պիտի անեն: Եթե կան մարդիկ, որոնք դեռևս կոչվում են ճիշտ մտավորականներ, որոնք դեռ կշիռ ունեն, պիտի խրախուսեն այդ շարժումները: Որովհետև, իմ կարծիքով, այդ շարժումների հետ ավելի մեծ հույս է կապված, քան կուսակցությունների: Կուսակցությունները բզկտվեցին, քայքայվեցին, իրար նմանվեցին, իսկ այս շարժումներին ես վստահում եմ: Խնդիրն այն է, որ ամենամեծ իրադարձությունը` ընտրությունները, կատարվում է կուսակցությունների միջոցով: Հասարակական շարժումներն այնքան պիտի զարգանան, որ ստիպեն փոխվել կուսակցություններին: Նրանց պետք է փոխել ներքևից: Հոգնել ենք բոլոր կուսակցական դեմքերից, նույն արտահայտություններից: Շատ ենք իշխանություններին մեղադրում, սակայն մեղքի իր բաժինն ունի նաև ընդդիմությունը:
– Մեղավորներ կարող ենք փնտրել և գտնել թե՛ իշխանության, թե՛ ընդդիմության շարքերում: Սակայն կանգ առնենք հասարակության դերի վրա. գազը թանկանում է, այսինքն` թանկանալու է սնունդը, էլեկտրաէներգիան, մյուս ծառայությունները: Ըստ այդմ` օրակարգում է սոցիալական ընդվզման խնդիրը: Դուք դա հավանական համարո՞ւմ եք:
Հրանուշ Խառատյան – Մեր ՀՀ քաղաքացին ընդհանրապես պատրաստ չէ` որպես քաղաքացի, իրեն իրավունք վերապահել քաղաքական դիրքորոշում ունենալ և արտահայտել: Անգամ մինչ օրս շատերն ասում են` թող կուսակցությունները բողոքեն: Այսօրվա ՀՀ քաղաքացուն շարունակ ներշնչվում է (օբյեկտիվ հիմքեր կան` սուբյեկտիվության մեծ ծավալով), որ քո ցանկացած բարձրաձայնած խնդիր ջուր է լցնում թշնամու ջրաղացին, որ մենք հազիվ ենք պետականություն ստեղծել, չունենք նավթ, գազ, ծով չունենք, հնազանդ, սոված-ծարավ սպասեք, որ մեր թշնամին չուրախանա:
Մեր թշնամին, չգիտես ինչու, իր գոյությամբ սպառնում է հենց այս սոված-ծարավ մարդկանց: Մի կողմից հասարակությանը շարունակ ներշնչվում է, որ անգամ մեռնելիս` քո թիվ մեկ խնդիրը պետականությունն է: Ընդ որում, ներշնչվում է, թե դա միշտ քո զոհաբերությունների գնով պետք է լինի: Պետականության պահպանման խնդիրը չպետք է մշտապես դրվի քաղաքացու վրա: Հիմնական պատասխանատուն պետության քաղաքական կառավարում ստանձնած ուժի վրա է: Սա ակտիվ դեր է խաղում, որ Հայաստանում քաղաքացիական ըմբոստություն չլինի: Եվ շատերը իրենց վրայից ուզում են գցել պատասխանատվությունն ու հեռանում են:
Արտագաղթը պակաս վտանգավոր է դիտվում պետականության կայացման և ազգի շարունակականության համար, քան ներքին կոնֆլիկտը: Վստահ եմ, որ գազն էլ ըմբոստություն չի առաջացնի: Քարոզիչներն անմիջապես լծվել են գործի, և չկան քաղաքական հերոսները, որոնք կգլխավորեին այդ ընդվզումը: Քաղաքացիականներն էլ, ինչպես ամենուր, փոքրաթիվ են:
Ռուբեն Հովսեփյան – «Թանկացման գործարքն» էլ է խորամանկորեն արվում: Առավոտյան հաղորդում են, որ գազի գինը 67 տոկոսով բարձրացնելու է: Հիմնավորում են: Մյուս օրը կառավարությունը հայտնում է, թե 30 տոկոսով կսուբսիդավորի: Ընդ որում, բյուջեի հաշվին: Ձևական կողմի վրա եմ ուշադրությունը հրավիրում. չէ՞ որ մինչև 67 տոկոսի մասին հրապարակային խոսելը` քննարկել եք խնդիրը, գիտեք, որ այդ 30 տոկոսի հնարավորությունը կա, ուրեմն խաղ եք անում, սրա վրա էլ եք ուզում հեղինակություն ձեռք բերել: Միանգամից ասեիք` 37 տոկոս:
Այնպես են ներկայացնում, որ դու նաև շնորհակալ լինես: Պիտի շնորհակալ լինես, որ տասը ճիպոտի փոխարեն երկուսն են խփելու: Որովհետև բարեգործական երկիր է դարձել:
Հրանուշ Խառատյան– Գազի թանկացման մասին խոսակցությունից քանի օր է անցել: Ո՞ւր է քաղաքական ընդդիմությունը: Բացի կիսատ-պռատ հայտարարություններից` որևէ քաղաքական ուժ չփորձեց մոբիլիզացնել հասարակության օբյեկտիվ դժգոհությունը: Ընդդիմությունն այսօր հավասար է իշխող կուսակցությանը` իր վարքով, իր ցանկություններով, իր ծուլությամբ: Մենք ընդդիմություն չունենք, ունենք ընդվզող բնակչություն, քաղաքացիական ակտիվիստների խումբ: Եթե մենք մեր պետության մարդկանց չենք խնայում, եթե մենք անապատացնում ենք երկիրը, երկիրը դարձնում ենք սակավաջուր, այս ամենի դեմ ըմբոստությունը թողնում են քաղաքացիական 15-20 ակտիվիստներին, ապա ի՞նչ պետականության խնդիր, ո՞ւմ համար է այդ պետությունը:
Կարծում եմ, որ բոլորս մեղքի մեր բաժինն ունենք, այլ հարց է, որ առաջին դեմքերի մեղքի բաժինը մերինից ավելի շատ է:
– Երբ արտագաղթից է խոսվում, նկատում են, թե մենք ավանդաբար արտագաղթող, պանդուխտ ժողովուրդ ենք: Երբ խոսվում է համազգային ըմբոստության մասին, ասում են` մեր պատմությունն այնպես է դասավորվել, որ մենք դարձել ենք գենետիկորեն հեզ: Ձեզ չի՞ անհանգստացնում այն պարբերականությունը, որով ասվում են այս` ոչ մի գիտական հիմնավորում չունեցող մտքերը:
Ռուբեն Հովսեփյան– Սրանք փորձված մտքեր են, որոնք իրենց գործն, ի դեպ, անում են: Ողջ աշխարհն է շարժման մեջ, և ոչ մի վատ բան չկա, եթե հայերն էլ են տեղաշարժվում: Խնդիրն այն է, որ մեզ մոտ արտագաղթը չափից ավելի է. կորել է ազգային հավասարակշռությունը: Այս դեպքում չենք խոսում գենի, սովորույթների մասին: Խոսում ենք մտածված, կազմակերպված քաղաքականության կամ ապաշնորհ իշխանության մասին: Մարդիկ արդեն չեն ուզում մնալ: Ո՞վ է ասել, որ եթե այդ մարդկանց հետ առանձին-առանձին խոսենք, նրանք հայրենիք չեն սիրում: Տարիներ առաջ ես մտածում էի, որ եթե իմ կողքից մեկը փորձի հեռանալ, ես նրա ձեռքը կբռնեմ: Այսօր դա չեմ անում:
Հրանուշ Խառատյան – Հիմա ասում են` ոչինչ, գնացեք և այնտեղից կօգնեք մեզ: Մենք արտագաղթեր ունեցած երկիր ենք, այո, բայց ինչի՞ց են արտագաղթել: Հայաստանը նվաճվել է օտարների կողմից, ավելացել է բռնությունը, այդ թվում` միտումնավոր, արտամղող բռնությունը: Արտագաղթը եղել է նաև օրվա իշխանավորների դավաճանության կամ անխոհեմության, էգոիզմի հետևանք: Մեր ժողովուրդն արտագաղթող չէ: Վկա՝ ողջ խորհրդային շրջանը: Ներգաղթ՝ ինչքան ուզեք, արտագաղթ՝ հիմնականում սեզոնային, ճոճանակային:
Եթե արտագաղթը ազգային խառնվածք է, ինչպե՞ս կարող ենք Խորհրդային շրջանում Ղարաբաղի հայ բնակչության թվի նվազումը Ադրբեջանի քաղաքականության հետ կապել: Այսօր մեր իշխանությունը օտար բռնակալություն է Հայաստանի քաղաքացիների վրա: Եվ այդ արտագաղթի հիմքը օտար բռնակալությունն է; Օտար` նկատի ունեմ մեր երկրի մտահոգություններին, մեր ժողովրդի ճակատագրի հանդեպ օտար: Դա գաղութային հոգեբանություն է: Դրանից են փախչում: Անարդարությունից են փախչում: Բարոյական արժեքների անկումից են փախչում: Պատճառներից կարևորագույնը այն է, որ նրանց ներշնչել են, թե ներքին քաղաքական լուրջ ճգնաժամը կազդի մեր կոֆլիկտի լուծման վրա: Մարդիկ վախենում են պատճառ դառնալ հայրենիքին ծանրագույն աղետի առաջ կանգնեցնելուն, նախընտրում են հեռանալ:
– «Մեր պատմությունը մեզ վտանգավոր անակնկալներ բազմիցս է մատուցել, սակայն դրանք հաղթահարվել են: Հիմա էլ կհաղթահարենք»: Այս կարծիքը Ձեզ որքանո՞վ է հիմնավոր թվում:
Ռուբեն Հովսեփյան – Ես արդեն դժվարանում եմ լավատես լինել: Այս վիճակում լավատեսությունը կարող է անհեթեթ հնչել: Հիմնավորումներ չունեմ` լավատես լինելու:
Հրանուշ Խառատյան– Մենք պետք է հայտարարենք, որ չենք ընդունում կուսակցություններին, չենք տեսնում այն կուսակցությունը, որը ռեալ վերլուծություն ունի, համարձակություն ունի ռեալ տնտեսական, հասարակական, մշակութային զարգացումների ծրագրեր առաջարկել և, առավել ևս՝ իրականացնել: Մի կուսակցություն, որ, օրինակ, գիտի, թե որ գործողությունների հետևանքով 5 տարի հետո Հայաստանում հանրային կրթության որակը ինչպիսին կարող է լինել (միայն չասեն՝ «որակյալ կրթություն»), մանր հողատերերի գյուղարտադրանքի սպառումը ինչպիսի՞ն կարող է լինել, ինչքանո՞վ կարող են նվազեցնել բանկերի վարկային տոկոսները, ինչո՞ւ է այն այսքան վաշխառուական, գիտության ո՞ր ուղղությունները և ինչո՞ւ հենց այդ ուղղությունները պետք է խրախուսվեն պետության կողմից: Ողբերգություն և ծաղր է, որ այս հարցերին այսօր ոչ մի քաղաքական ուժ, այդ թվում՝ իշխանական կուսակցությունը, չեն կարող պատասխանել:
Ռուբեն Հովսեփյան – Այսօր էական է գիտակցել, որ յուրաքանչյուրս պետք է անենք այն, ինչ կարող ենք` իրավիճակը փոխելու համար: Տիկին Խառատյանին քանի՞ մարդ է լսում հեռուստատեսությամբ, քանի՞ ուսանող է լսում: Նրա խոսքն աշխատում է: Այլ բան, որ ասենք` սա քիչ է: Դոստոևսկու «Դեռատին» վեպի մի կտոր հիշեցի` հոր և որդու զրույցը: Հայրը հին ռուսական մշակույթի կրողներից է, որը քաղաքական խմբակում է ընդգրկված եղել: Տղան ասում է .«Ախր, ի՞նչ կարող էիք անել դուք, քանի՞ հոգի էինք»: Հայրն ասում է. «Մենք 100 հոգի էինք. քի՞չ է դա Ռուսաստանի համար»: Այսինքն` եթե մեծ գաղափարներ ես ունենում և գալիս ես գործ անելու, 100 հոգին էլ քիչ չէ: Բայց մեզ մոտ չափազանց քիչ են մարդիկ, որոնց խոսքն արժեք ունի: Քչերն են մնացել: Նրանց թիվը պետք է մեծացնել և արժևորել: Երբ արժևորում ես՝ այս քիչն էլ հերիք է:
