ՀՀ պետական պարտքը 2018 թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ կազմել է 3 տրլն 349 մլրդ դրամ կամ 6 մլրդ 923 մլն դրամ՝ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճելով 69.4 մլրդ դրամով կամ 148.3 մլն դոլարով։ Պետական պարտքի ամփոփ ցուցանիշները հրապարակել է ՀՀ ֆինանսների նախարարությունը։
Ռեցեսիա է համարվում 2 եռամսյակ անընդմեջ բացասական տնտեսական աճը, ինչը չափվում է համախառն արդյունքի (ՀՆԱ) եռամսյակային աճի ցուցանիշով։ Այս չափանիշն է կիրառվում ԵՄ երկրներում: Առավել պարզ ասած՝ ռեցեսիան տնտեսության անկումն է, որը կրում է տևական բնույթ:
«Չի կարող սահմանին սպառողին գների այդքան մեծ տարբերություն լինել, դա տրամաբանական չի»:
Ինչքան էլ փորձ արվի զսպել գնաճը, դրանից այս մարդկանց կյանքի պայմանները չեն լավանա։ Ընդհակառակը` նրանք ավելի վատ են ապրելու այնքան ժամանակ, քանի դեռ կառավարությունը մտածում է ոչ թե մարդկանց եկամուտներն ավելացնելու միջոցով գնողունակությունը բարձրացնելու, այլ գնաճը զսպելու նպատակով` սպառողական պահանջարկը կրճատելու մասին։
Մի բան փաստ է, որ այդ գումարները դուրս են մնում շրջանառությունից։ Նման ճոխություն, առանց այն էլ՝ սուղ ֆինանսական ռեսուրսներ ունեցող տնտեսությունն իրավունք չունի թույլ տալ իրեն։ Սա բավական վտանգավոր երևույթ է, որին պետք է լուրջ ուշադրություն դարձնել։
Եթե հիշում եք վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի ամենաոչմիանշանակ ընդունված ելույթը հասարակության փոքրաքանակ աշխատող` «ճռռացող» մասի և նրանց մեծ ու մեծ պահանջարկ ներկայացնող չաշխատող մեծամասնության մասին էր:
Հուսանք, որ տարածաշրջանային քաղաքական այս զարգացումներից ՀՀ նոր իշխանությունը կկարողանա դրական արդյունքներ արձանագրել՝ ճեղքելով շուրջ 3 տասնամյակ տևած շրջափակման օղակը:
Ամենևին էլ պետք չէ զարմանալ, որ այս ամենից հետո հասարակության շրջանում գնալով ավելանում են դժգոհությունները, իսկ լավ ապրելու հույսերը մարում են։ Մարդիկ չեն տեսնում իրական փոփոխություններ իրենց կյանքում։
Այս ֆոկուսներից հետո հիշում եմ մի հին անեկդոտ վիճակագրության մասին, որն ասում էր՝ «Վիճակագրությունը ցույց է տալիս ոչ թե այն, ինչ կա իրականում, այլ այն՝ ինչ պետք է պատվիրատուին»:
«Միակարծություն չկա այն հարցի շուրջ, թե այդ բեռը որքան երկար կարող է մնալ սառեցված։ Այսինքն՝ համաձայնություն կա, որ այդ բեռը կարող է սառեցվել, սակայն համաձայնություն չկա դրա ժամկետների և հետագայում կայացվող որոշումների վերաբերյալ»,- 168.am-ի հետ զրույցում ասաց Աշոտ Բարսեղյանը։
Ավտոմեքենաների ներկրումը Հայաստան ակտիվորեն ավելանում է։ Դրան զուգահեռ՝ ավելանում են նաև ներմուծման հետ կապված խնդիրները։ Պետեկամուտների կոմիտեն մեղադրում է ավտոներկրողներին` պետությանը խաբելու և հարկերը թաքցնելու, ավտոներկրողները` կոմիտեին՝ իրենց գործունեությանը խոչընդոտելու և հարկային բեռն ավելացնելու համար։
Ն.Մանուկյանի կարծիքով՝ Հայաստանում եկամտային հարկը չափազանց բարձր է, և նույնիսկ նոր հարկային օրենսգրքով նախատեսվող որոշակի աստիճանական նվազեցումը (2019 թ. հուլիսի 1-ից՝ 23%, 2023 թ.՝ 20 %) բավարար չէ, և, օրինակ, բիզնեսը կողջուներ 10% եկամտային հարկը.
«Բիզնեսի մեծ մասն արդեն աշխատում է այդ սարքավորումներով, և այժմ դրանք առավելապես պետք է ձեռք բերեն նոր բացվող բիզնեսները, բայց նորերն էլ դեռ այդքան շատ չեն: Կարծում եմ՝ որևէ խնդիր կամ անհանգստություն չպետք է լինի»,- ասաց Գ.Մակարյանը:
168.am-ի հարցին՝ ե՞րբ տեղի կունենա եվրոպարտատոմսերի հերթական թողարկումը, ՀՀ ֆինանսների նախարարի պաշտոնակատար Ատոմ Ջանջուղազյանը պատասխանեց. «Երբ շուկան դրա համար կլինի նպաստավոր, այսինքն՝ դա կարող է լինել նաև 2020 թ.առաջին կամ երկրորդ եռամսյակը: Սա, այսպես ասած, լողացող ժամկետ է»:
Իշխանությունը ոչ միայն որևէ առնչություն չի ունեցել այս 75.5 մլն դոլար ներդրումների հետ, այլև անգամ տեղյակ չի եղել դրանից, հակառակ դեպքում՝ իշխանության ներկայացուցիչների կողմից չէինք լսի այդօրինակ հայտարարություններ:
Կթանկանա նաև դեղորայքը, թեև համեմատած հարևան որոշ երկրների, այն առանց այդ էլ շատ թանկ է։ Պատահական չէ, որ մարդիկ նախընտրում են սեփական օգտագործման նպատակով դեղեր ձեռք բերել Վրաստանում, քան թե Հայաստանում։
Կառավարությունը փորձելու է համոզել կրճատել գնային այս տարբերություն-մարժան, որ հունվարի 1-ից 140 դոլարից նվազեց՝ դառնալով 125 դոլար: Ռուս փորձագետների կարծիքով, մարժայի նվազման դեպքում թե՛ «Գազպրոմը», թե՛ նրա դուստր ձեռնարկությունը ստիպված կլինի կրճատել իր ներդրումային ծրագրերը: Պարզ մարդկային լեզվով ասած՝ տնտեսական այս համակարգը կսկսի աշխատել մաշվածքի հաշվին: Սա դժվար թե կարելի կլինի դրական փաստ համարել: Հատկապես, որ խոսքը գնում է ՀՀ խոշորագույն հարկատու ձեռնարկության մասին:
Որքան էլ իշխանափոխությունից հետո ակնկալվում էր, որ Հայաստանի տնտեսության նկատմամբ արտաքին ու ներքին հետաքրքրություններն էապես կմեծանան, այնուհանդերձ, անցած ութ ամիսները ցույց տվեցին, որ սպասումները խիստ չափազանցված էին։
2019թ. առաջին իսկ օրից ներմուծվող մսամթերքի մաքսատուրքերը թանկանալու են 12,5%-ով, իսկ թռչնամսինը՝ 22%-ով։ Գյուղատնտեսական արտադրանքը, ինչպես նաև բանջարեղենի որոշ տեսակներ կթանկանան 10-13%-ով:
««Գազպրոմ Արմենիա» ՓԲԸ-ն ակնկալում է, որ նշված քննարկումների (բանակցությունների) արդյունքում կգտնվեն այնպիսի լուծումներ, որոնք կապահովեն Ընկերության բնականոն գործունեությունը և սպառողների հուսալի ու անվտանգ գազամատակարարման իրականացումը»»:
Նրա խոսքով՝ նախկինում գինն էժան է եղել միայն պետական սուբսիդավորման շնորհիվ, այժմ այդ սուբսիդիան չկա, միայն սահմանամերձերի համար 100% պետությունն է տրամադրում:
Գազի թանկացումը Հայաստանի համար կարժենա լրացուցիչ շուրջ 30 մլն դոլար։ Դա այն գումարն է, որը պետք է վճարվի ներմուծման գինը 15 դոլարով բարձրացնելու դեպքում։ Անկախ նրանից, թե ով կվճարի այն, գումարը դուրս է գալու Հայաստանից։ Մինչդեռ 30 միլիոնը քիչ ռեսուրս չէ ներքին տնտեսության ու տնտեսական ծրագրերի իրականացման համար։
«Եթե դու պարտադրում ես, որ բոլորը ՀԴՄ տեղադրեն, նշանակում է՝ պարտադրում ես, որ, օրինակ, Կապանի Անտառաշատ գյուղի որևէ տատիկ, ով խանութում աշխատում և ամիսը 70-80.000 դրամ գումար է վաստակում, պետք է հսկիչ-դրամարկղային մեքենայի համար 160 հազար դրամ վճարի»:
Վ.Խաչատրյանի համոզմամբ՝ պետք է բարձրացվի 2013 թ. հայ-ռուսական գազային համաձայնագիրը, և առանց կողմնակալության պետք է հասկանալ՝ ինչու այդպես եղավ, որքանով է այն ՀՀ-ին ձեռնտու, որովհետև այն ժամանակ ՀՀ պետական պաշտոնյաներն այլ շահերով են առաջնորդվել։
Դեռևս անորոշ է անգամ կառավարության կառուցվածքը։ Հայտնի չէ նույնիսկ, թե երբ կձևավորվի նոր կաբինետը։ Նորընտիր Ազգային ժողովի առաջին նիստը սպասվում է հունվարի 14-ին։ Դրանից հետո դեռ բավական ժամանակ կպահանջվի կառավարության կաբինետի ձևավորման և գործունեության ծրագրի ներկայացման համար։
Եթե դա սպառողները չեն, ապա ո՞վ է։ Այս հարցի պատասխանն առայժմ գաղտնի է պահվում։ Բայց դա մի օր հայտնի է դառնալու։ Չի կարող այնպես լինել, որ «Գազպրոմը» մի գրպանից փողը դնի մյուս գրպանը և համարի, որ հարցը լուծված է։ Այդ դեպքում ո՞րն է ընդհանրապես մատակարարման գնի բարձրացման տրամաբանությունը։
168.am-ի տվյալներով՝ Բագրատաշենի մաքսակետում ապրանք ներկրող բեռնատարները չեզոք գոտում դատարկում են, ապրանքն անհատների միջոցով մինչև 50 կգ քաշով անցկացնում են ՀՀ տարածք՝ առանց մաքսազերծելու, ապա նորից բարձում բեռնատարները։ Սա վերաբերում է թե՛ պտուղ-բանջարեղենին, թե՛ հագուստին։
Պետք է փաստենք, որ տնտեսական առումով անհնար է, որ Հայաստան մտնող գազի գնի փոփոխությունը չազդի երկրի տնտեսական համակարգի վրա: Այնուհանդերձ հայտարարությունը հիմք ընդունելով՝ պետք է փաստենք, որ կա զարգացումների 3 հավանական սցենար, որոնցից յուրաքանչյուրը կունենա իր բացասական էֆեկտը տնտեսության համար.
Հ.Բալանյանի կարծիքով՝ մենաշնորհային ընկերություններն ունեն մեծ ծավալի, ուռճացված և անհիմն ծախսեր, որոնցից հեշտությամբ կարելի է հրաժարվել՝ առանց ընկերությունների գործունեությանը որևէ վնաս տալու, ընդ որում՝ ոչ միայն գազի սակագինը չավելացնելու, այլև այն նվազեցնելու չօգտագործված ռեզերվ կա, որի համար պետք է կառավարությունը պահանջի այդ ծախսերի ամբողջական վերստուգում և հիմնավորում:
1000-ական դրամների՝ դրոշմանիշային վճարների վերահսկողությամբ զբաղվում է Պետական եկամուտների կոմիտեն։ ՊԵԿ-ից հետաքրքրվեցինք՝ եթե որևէ ընկերություն չի փոխանցում, ի՞նչ պատասխանատվության է ենթարկվում, և խնդրեցինք հնարավորության դեպքում նշել պատասխանատվության ենթարկված ընկերությունների անուններ։
