Որքան թուլանում է արտաքին գործոնների ազդեցությունը մեր տնտեսության վրա, այնքան աճի տեմպն ընկնում է։ Դա նոր երևույթ չէ, բայց միտումը գնալով խորանում է։ Երկրորդ եռամսյակում տնտեսական աճը Հայաստանում անհամեմատ ցածր էր, քան առաջինում։ Երրորդում ավելի ցածր է, քան երկրորդում էր։
Տպավորություն է, որ իշխանություններն օր ու գիշեր մտածում են, թե ինչ անեն մարդկանց կյանքը դժոխքի վերածելու համար։ Քնում-զարթնում են, հարկերն ու տուրքերն են ավելացնում, տույժերն ու տուգանքներն են կրկնապատկում-եռապատկում, երբեմն նույնիսկ դրանով էլ չեն բավարարվում, տասնապատիկներով են բարձրացնում, նոր հարկեր ու տուրքեր են մտցնում։ Ամեն անգամ մի պատճառաբանություն են բերում՝ մարդկանց ճնշելու, ֆինանսական կտտանքների ենթարկելու համար։ Ստիպում են ավելի շատ վճարել, քան վճարում էին։
Սա է մեր տնտեսության արտադրական հատվածի բնութագիրը, մնացածը դատարկ խոսակցություններ են, որոնց արդյունքը բազմիցս տեսել ենք, տեսնում ենք նաև հայկական ավտոմեքենաների արտադրության կազմակերպման վերաբերյալ հերթական հայտարարությունից հետո։
Ռուս-ուկրաինական հակամարտությունից և հատկապես Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառվող համատարած պատժամիջոցներից հետո, անցած տարի մեծ թվով Ռուսաստանի քաղաքացիներ հարկադրված տեղափոխվեցին ու հաստատվեցին Հայաստանում։ Մի մասը տեղափոխեց նաև սեփական բիզնեսը և սկսեց աշխատել Հայաստանից, ինչը նպաստեց թե՛ սպառողական պահանջարկի ավելացմանը, և թե՛ որոշ ոլորտներում արձանագրվող բարձր տնտեսական աճերին։
Ատոմ Մարգարյանը շեշտեց՝ տնտեսական աճ կարելի է ունենալ տարբեր ճանապարհներով, իսկ եթե տնտեսական աճն ուղեկցվում է կենսունակ միջին խավի քանակի և նրա տնտեսական ու սոցիալական հզորության մեծացման հաշվին, այն ժամանակի ընթացքում հանգեցնում է «միջին եկամտի ծուղակ»-ի հաղթահարմանը:
Խորհրդարանը հաստատել է 2024 թվականի գլխավոր ֆինանսական փաստաթուղթը. «Բյուջե 2024»-ի համաձայն՝ 2024 թվականին ՀՆԱ-ի 7 տոկոս աճի ապահովման պայմաններում Հայաստանի պետական գանձարանի եկամուտները կկազմեն 2 տրլն 723 մլրդ դրամ:
Հայկական բիզնեսը և, հատկապես գյուղմթերքը, Լարսի անցակետով ռուսական շուկա մտնելու հարցում հերթական անգամ պիտի բախվեր խնդիրների, մեծ վնասներ կրեր, որպեսզի իշխանությունները հիշեին արտահանումը դիվերսիֆիկացնելու, նոր շուկաներ գտնելու անհրաժեշտության, «բոլոր ձվերը մեկ զամբյուղում չդնելու» կարևորության մասին։
Հայաստանը «խաչմերուկների» վերածող իշխանությունն իր անկարողությամբ բառացիորեն ձախողել է այն բոլոր կարևոր ծրագրերը, որոնք մեծապես կփոխեին Հայաստանի դերն ու նշանակությունը տարածաշրջանում։ Այդպիսի ծրագրերից մեկն էլ Հյուսիս-Հարավ էներգետիկ միջանցքի ձևավորումն էր, որը պիտի Հայաստանի էներգետիկ համակարգը կապեր Իրանի, Վրաստանի ու Ռուսաստանի հետ՝ Հայաստանին վերապահելով տարածաշրջանային էներգետիկ հաբի դերը։
Կառավարությունը ոտուձեռ է ընկել. բյուջեի փողերը չեն հավաքվում։ Տարեսկզբին գլուխ էին գովում, որ բյուջեի եկամտային մասը գերակատարել են, բայց կանգնած են թերակատարելու վտանգի առաջ։
Արցախը հանձնեցին ու հանգիստ նստեցին։ Կարծես ոչինչ էլ չի եղել։ Ուրախ-զվարթ պատրաստվում են ամանորյա տոնակատարություններին, ճոխ գնումներ են անում։ Իրենց ոչնչից չեն ուզում զրկել։
Հունիսից սկսած Հայաստանի տնտեսության աճի տեմպը միայն ընկնում է։ Նախկին բարձր աճերը, որոնք կային մինչ այդ, այլևս դադարել են։
Պետական բյուջեն իրենից ներկայացնում է կառավարության ֆինանսական պլանը առաջիկա տարվա համար, որտեղ ներառվում է տեղեկատվություն այն մասին, թե ինչ ծրագրեր են ֆինանսավորվելու, և որոնք են լինելու պետական եկամուտների և բյուջետային մուտքերի աղբյուրները: Բնականաբար, բյուջեի հիմքում ընկած է տնտեսական իրավիճակից բխող հնարավորությունների շրջանակը (եկամուտները), ինչպես նաև կառավարության ստանձնած պարտավորությունները և ծրագրային առաջնահերթությունները:
«Մենք ամբողջությամբ գտնվում ենք ռիսկային դաշտում: Սա նմանվել է մի տեղամասի, որտեղ մեր կամքից անկախ՝ փող է հոսել և ուրախություն է պատճառում բոլորիս, բայց իրականում ունենք տնտեսության վատ կառուցվածք՝ արդյունաբերություն չկա, գյուղատնտեսությունն անհասկանալի վիճակում է»:
Ամենուրեք հարկային բեռ են ավելացնում, տուրքեր են դնում, տույժերն ու տուգանքներն են բարձրացնում, այնտեղ, որտեղ ժամանակին արտոնություններ են սահմանված եղել՝ տնտեսական խթաններ ստեղծելու համար, կրճատում ու վերացնում են։ Մի նպատակ ունեն, որքան հնարավոր է՝ շատ փող ունենան ձեռքի տակ՝ բյուջեի հաշվին իրենց ճոխություններ թույլ տալու, իրենց կարիքներն ուզածի չափ բավարարելու համար։
2018թ. Հայաստանում աղքատ էր՝ 792 հազար, 2022թ. աղքատ է եղել՝ 833 հազար մարդ։
«Իրանական գազամուղը, դժբախտաբար, մի քիչ ավելի նեղ խողովակով է կառուցված: Նրանով կարելի է ստանալ մաքսիմում մինչև 1 միլիարդ խմ գազ: Մատակարարվող գազի ծավալը կախված է ոչ միայն խողովակի լայնությունից, այլև թե ճանապարհին քանի կոմպրեսորային կայան կա, որ ճնշումն ապահովի: Այսօր Հայաստանն Իրանից ստանում է ռուսական գազի մոտ 10-15 %-ը: Շատ-շատ կարող է հասնել 30%-ի»,- ասաց Հրանտ Բագրատյանը:
Եթե այսքան հնարավորությունների պայմաններում տնտեսությունը չի կարողացել ընդլայնել կարողությունները, դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչ կարող է լինել, երբ խոչընդոտները երկարաժամկետ լինեն ու համընդհանուր։ Իսկ այդպիսի հավանականությունն անհնարին է բացառել՝ այն ակնհայտ քայլերի պարագայում, որոնք անում են իշխանությունները՝ երբեմնի ռազմավարական գործընկերոջ հետ հարաբերություններում, որից կախված ենք տնտեսական բազմաթիվ լծակներով։ Այդ թվում, ինչպես ներսում, այնպես էլ դրսում։
«Իշխանությունների քաղաքականությունը պահանջում է կայացրած որոշումների հետևանքների նկատմամբ խիստ պատասխանատվության զգացում, քանի որ ՌԴ հետ քաղաքականության սառեցումը բարձր գին ունի. ո՞վ է վճարելու այդ գինը:
«Կարմիր գծերի» իսպառ վերացման համար պայքարելու նպատակով ժամանակին մի այսպիսի նախաձեռնություն էր գործում՝ «Դուրս մեր գրպանից»։ Շարժման մասնակիցները մի պահ նույնիսկ բոյկոտում էին «կարմիր գծերը», հրաժարվում վճարումներ կատարել։
«ԼՈՒՅՍ» հիմնադրամը, ելնելով ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի կողմից հրապարակված տվյալներից, վերլուծել է ՀՀ տնտեսության սոցիալ-տնտեսական զարգացումները 2023թ. հունվար-հոկտեմբեր ամիսներին։
Հիփոթեքով ձեռք բերված բնակարանների սեփականատերերի փոխարեն՝ բյուջեի հարկային եկամուտների 3,1 տոկոսը կառավարությունը տալու է բանկերին՝ եկամտային հարկի սպասարկման նպատակով։ Սա է պատճառը, որ բանկերն այդքան հետաքրքրված են այս ծրագրով և հանդիսանում են ծրագրի առանցքային շահառուներից մեկը։ Պետական բյուջեի հաշվին հսկայական գումարներ են մտնում բանկեր, որոնք ամբողջությամբ ապահովագրված են կորուստներից։ Ու այդպես՝ ոչ թե մեկ կամ երկու, այլ՝ տասնյակ տարիներ։
Կենտրոնական բանկի արտաքին պահուստները վերջին երկու ամիսներին կտրուկ նվազել են։ Եթե օգոստոսին դրանք անցնում էին 4 մլրդ 219 մլն դոլարից, ապա հոկտեմբերի վերջին կազմել են 3 մլրդ 812 մլն դոլար։
Չնայած առաջին հայացքից երևացող բարձր տնտեսական աճերին, կառավարությունը ձախողել է տնտեսական քաղաքականությունը։ Բոլորովին էլ տնտեսագետ պետք չէ լինել, դա հասկանալու կամ դրանում համոզվելու համար։ Որ կառավարությունը տապալել է տնտեսական քաղաքականությունը, կարող է փաստել տնտեսության մեջ տեղի ունեցող պրոցեսներին քիչ թե շատ տեղյակ ցանկացած մասնագետ։
Նիկոլ Փաշինյանը, որ Հայաստանի գործադիր մարմնի ղեկավարի պաշտոնը ստանձնել է 6.7 միլիարդ դոլար արտաքին պարտքով, պաշտոնավարման 5 տարիների ընթացքում Հայաստանի արտաքին պարտքը հասցրել է 11 միլիարդ դոլարի։
Ֆինանսական միջոցների այն ահռելի ներհոսքը, որը նկատվեց դեպի Հայաստան անցած տարվա կեսերից, էապես թուլացել է։ Վերջին չորս ամիսներին դրանց ծավալները ոչ միայն դադարել են ավելանալ, այլև բավական մեծ տեմպով կրճատվել են։
«ԼՈՒՅՍ» հիմնադրամը վերլուծել է 2023թ. առաջին ինն ամիսներին ՀՀ պետական բյուջեի կատարման հաշվետվությունը։
Վերջերս Նիկոլ Փաշինյանը խոսում էր ժողովրդագրության ոլորտում իր ղեկավարած կառավարության վարած քաղաքականության արձանագրած՝ նախադեպը չունեցող հաջողությունների մասին։ Ասում էր՝ այդ քաղաքականության արդյունքում այս տարի Հայաստանում արձանագրվել է վերջին հինգ տարիների ծնելիության ամենաբարձր ցուցանիշը։
Հայաստանում արտադրվող էլեկտրաէներգիայի կառուցվածքում թանկ հոսանքի կշիռն այս տարի ավելացել է։ Խոսքը, մասնավորապես, ջերմային կայաններում արտադրվող էլեկտրաէներգիայի մասին է։ Փոխարենը՝ նվազել է ատոմակայանում և հատկապես հիդրոկայաններում արտադրվող հոսանքի կշիռը։ Սրանք էլ էժան հոսանքի արտադրության հիմնական աղբյուրներ են։
Կառավարությունն առաջարկում է ըստ մարզերի և ըստ տարիների աստիճանաբար կրճատել հիփոթեքային վարկի սպասարկման համար ֆիզիկական անձի կողմից վճարված տոկոսների գումարների չափով եկամտային հարկի վերադարձման համակարգի կիրառության շրջանակը։
Երկար ժամանակ է, ինչ կառավարությունը մտադիր է տոտալ վերահսկողության տակ վերցնել քաղաքացիների անձնական հաշիվները, մասնավորապես՝ հասանելիություն ստանալ նրանց բանկային տվյալների և դրանց շարժերի նկատմամբ։ Այդ նպատակով, նախորդ անհաջող փորձից հետո, վերջերս Պետեկամուտների կոմիտեն հանդես եկավ նոր օրենսդրական նախաձեռնությամբ։ Սակայն մինչ այս նախաձեռնությանն անգամ օրենքի տեսք տալը, կառավարությունն ուզում է այն փորձարկել Արցախից տեղահանված մեր հայրենակիցների նկատմամբ։
