ՊԵԿ-ը հրապարակել է 2022 թվականի հունվար-դեկտեմբեր ամիսների ընթացքում առաջին 1000 խոշոր հարկ վճարողների ցանկը, որոնք ընդհանուր առմամբ ավելի քան 1 տրիլիոն 490 միլիարդ 115 միլիոն դրամ հարկ են վճարել: Նկատենք՝ 2022 թվականին խոշոր հարկատուների վճարած հարկերն ավելին են, քան նախորդ տարիներին:
Հ տնտեսության զարգացման ընթացքում բարձր տնտեսական աճեր են արձանագրվել հիմնականում կապիտալի (առավելապես արտաքին դրամական փոխանցումների) զուտ ներհոսքի համեմատաբար մեծ ծավալների արձանագրման դեպքում։
168 TV-ի «Ռեվյու» հաղորդաշարի եթերում Աուդիտորների պալատի նախագահ Նաիրի Սարգսյանն անարժանահավատ որակեց ՊԵԿ-ի հրապարակած 1000 խոշոր հարկատուների ցանկը՝ շեշտելով՝ Կառավարությունը զբաղված է թվանկարչությամբ։
Պետեկամուտների կոմիտեն հրապարակել է անցած տարվա 1000 խոշոր հարկատուների ցանկը։ Ընդհանուր առմամբ խոշորները պետական բյուջեն են վճարել 1 տրիլիոն 490 մլրդ դրամ։ Այդ գումարի ավելի քան 9,6 տոկոսը վճարել է մեկ ընկերություն։ Խոսքը «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի» մասին է։ Այս ընկերությունն անցած տարի ռեկորդային մեծության հարկ է վճարել՝ ավելի քան 143,9 մլրդ դրամ։
Վերջին ամիսներին անշարժ գույքի շուկայում ակտիվություն չկա։ Նվազել են՝ ինչպես օտարման, այնպես էլ՝ առքուվաճառքի քանակները։ Այս տարվա մասին դեռ վաղ է խոսել, սակայն անցած տարվա տվյալները վկայում են, որ այդ միտումները սկսվել են տարվա երկրորդ կեսին։ Շուկան գտնվել է պասիվ վիճակում, արձանագրվել է օտարման և առքուվաճառքի գործարքների կրճատում։ Առանձին ամիսներին՝ բավական կտրուկ։
Այսօրվա պետական պաշտոնյաները, երբ նոր էին եկել իշխանության, հայտարարում էին, թե տնտեսական աճի արդյունքները պետք է համաչափ բաշխվեն հասարակության բոլոր խմբերի միջև։ Սակայն կյանքը ցույց տվեց, որ դա էլ խաբեություն էր. քաղաքացին էլի մնաց դատարկ գրպանով, իսկ փողոցից իշխանության եկածները կարճ ժամանակում հասցրեցին հարստանալ ու լուրջ կարողություններ կուտակել, թանկարժեք բնակարանների ու մեքենաների տեր դարձան, կարող են իրենց մեծ ճոխություններ թույլ տալ, պետության փողերը ծախսում են, ինչպես ուզում են, մաս-մաս են անում իրենց ու յուրայինների մեջ։ Այդ նույն ժամանակ հասարակությունը շարունակում է աղքատանալ։
Իշխանությունների կամքից անկախ՝ անցած տարի Հայաստանի տնտեսության մեջ բարձր աճ արձանագրվեց։ Աճի հիմնական գործոնները դարձան ֆինանսական ու մարդկային կապիտալի այն հսկայական հոսքերը, որոնք դրսից եկան Հայաստան։ Իշխանությունների բախտը բերեց այնքանով, որ ոչինչ չանելով՝ 2 հզոր խթաններ ստացան, որոնք էլ նպաստեցին տնտեսական բարձր աճի ձևավորմանը։
Հայաստանի տնտեսությունը, կառավարությունից անկախ պատճառներով, անցած տարի հայտնվեց նպաստավոր տնտեսական միջավայրում։ Արդյունքում՝ տնտեսության մի շարք ոլորտներում բարձր աճեր գրանցվեցին, ինչը շատ է ոգևորել իշխանություններին։ Չնայած իրենք էլ գիտեն, որ այդ աճերի հետ կապ չունեն։ Դրանք ոչ թե կառավարության ու իշխանությունների աշխատանքի արդյունք են, այլ կապված են իրենցից անկախ պատճառների, ի մասնավորի՝ դրսից թելադրված պահանջարկի հետ։
Արցախում հանկարծակի ծագած ներքաղաքական լարվածությունը նույնքան արագ հանգուցալուծվեց։ Բայց առայժմ չի երևում ճանապարհի ապաշրջափակման հանգուցալուծումը։ Դրա հետևանքով հումանիտար, տնտեսական ու շատ այլ խնդիրներ Արցախում շարունակում են խորանալ։
Տնտեսությունը Հայաստանում 2022թ. բարձր տեմպերով աճեր է արձանագրում։ Կառավարությունն առնվազն 13 տոկոս աճի ակնկալիք ունի։ Բայց դրանից սոցիալական իրավիճակը մեր երկրում չի լավանում։ Բևեռացումն է խորացել՝ եկամուտների անհամաչափ բաշխման հետևանքով։
39 օր Ադրբեջանի կողմից շրջափակման մեջ գտնվող Արցախում տնտեսական կյանքը կանգ է առել. դա բացասական հետևանք է ունենալու նաև Հայաստանի տնտեսության վրա, որովհետև Արցախի տնտեսությունը լիարժեք ինտեգրված է Հայաստանի տնտեսությանը, իսկ, եթե հիշենք նաև, որ 2020 թվականին Արցախում գտնվող տնտեսական տարածքներն անցան Արդբեջանին, որի ՀՀ տնտեսության վրա բացասական հետևանքների մասին բազմաթիվ մասնագետներ բարձրաձայնեցին, ապա պարզ է դառնում, որ այս շրջափակումը ևս հերթական հարվածն է հասցնելու նաև Հայաստանի տնտեսությանը։
Անցած տարին առանձնահատուկ էր ազգային արժույթի համար։ Տարբեր արժույթների նկատմամբ դրամն էապես ամրապնդվեց՝ խնդիրներ ստեղծելով տնտեսության հատկապես արտահանելի հատվածի ու բնակչության այն խմբերի համար, որոնց եկամուտները ձևավորվում են տարադրամով։
Արցախում և Հայաստանի շուրջ ստեղծված իրավիճակը նոր ռիսկեր է ստեղծել տնտեսության անվտանգության համար։ Որքան էլ իշխանությունները դա չնկատելու տան ու ինքնամոռաց փառաբանեն անցած տարի պատահական գործոնների արդյունքում արձանագրված աճերն ու տնտեսական միջավայրի բարելավման առումով իրենց ձեռքբերումները, դրանք դատարկ խոսակցություններ են լինելու, առանց անվտանգային միջավայրի։
Այնպես որ, հիմնական դրսևորումներն արտահայտվել են Հայաստանի ու Ռուսաստանի քաղաքացիների տեղաշարժերի պարագայում։ Եթե Հայաստանից ավելի շատ գնացել են, ապա Ռուսաստանից եկել են, գուցե նաև այլ երկրներ տեղափոխվելու ակնկալիքով։
Հայաստանի արտաքին առևտուրն 2022թ. մեծ տեմպերով ավելացել է։ Շատ ավելի մեծ, քան տնտեսությունն է աճել։ Ստացվում է՝ տնտեսությունն այդքան չի արտադրել, բայց արտահանվել է։ Այլ հարց է, թե ինչպե՞ս։
Ինչ է թե՝ ՏՏ ոլորտի ընկերությունները, դոլարի արժեզրկման հետևանքները մեղմելու համար, հակված չէին նվազեցնել իրենց առանց այն էլ չափազանց բարձր աշխատավարձերն ու ճոխ ծախսերը, կառավարությունը որոշեց պետական բյուջեից 10 մլրդ դրամի օգնություն տրամադրել նրանց։
Կառավարությունը հայտարարում է, որ 2022թ. հսկայական գումարներ է հատկացրել կապիտալ շինարարության իրականացման համար։ Անհամեմատ ավելի շատ, քան 2021թ.։
Թե ինչքանո՞վ էին Գյումրիում ազատ տնտեսական գոտի ստեղծելու ծրագրի վերաբերյալ Տիգրան Խաչատրյանի հիմնավորումներն արդարացված, վկայում է այն, ինչ ունենք կառավարության որոշման ընդունումից 3 տարի անց։ Այն ժամանակ Տիգրան Խաչատրյանը սա մեծ խթան էր համարում արտահանման, ներդրումների, երկրի ներդրումային գրավչության բարձրացման, կայուն տնտեսական զարգացումների և հատկապես նոր աշխատատեղերի ստեղծման համար։
Սակայն, եթե 90-ականներին ամեն ինչ շատ ավելի պարզ էր ու ընկալելի, ապա այն, ինչ հիմա է կատարվում Արցախում, ոչ մի արդարացում չունի։ Պետական բարձր պաշտոնները զավթած նորօրյա իշխանավորներն ամեն ինչ բերեցին հասցրեցին այս վիճակին ու հիմա ձեռքերը լվացել, մի կողմ են քաշվել։ Ասում են՝ Արցախն ու արցախցին ինքնուրույն պիտի որոշեն իրենց ճակատագիրը։
Որքանո՞վ են օբյեկտիվ այս գնաճային միտումները և ինչո՞ւ Կենտրոնական բանկին չի հաջողվում ճնշել գնաճը՝ 168.am-ն այս հարցադրումների պատասխանները լսել է «Հայացք» վերլուծական կենտրոնի փորձագետ, տնտեսագետ Լիլյա Ամիրխանյանից:
Որ ճանապարհի փակումն ամենևին էլ բնապահպանական չէր, վկայում է նաև այն, որ ճանապարհը չբացվեց անգամ այն բանից հետո, երբ Արցախի կառավարությունը, չնայած դրա կարևոր սոցիալական ու տնտեսական նշանակությանը, պատրաստակամություն հայտնեց դադարեցնել Կաշենի հանքի շահագործումը և միջազգային մոնիտորինգի խումբ ընդունել՝ էկոլոգիական փորձաքննություն իրականացնելու համար։
Մեկ անգամ չէ, որ Թուրքիայի իշխանությունները հայտարարել են, թե Հայաստանի հետ հարաբերությունները պատրաստ են կարգավորել՝ բացառապես «եղբայրական» Ադրբեջանի շահերը հաշվի առնելով։ Այսպիսի բազմաթիվ հայտարարություններից հետո, տարեսկզբին, երբ Ադրբեջանը գրեթե մեկ ամիս է, ինչ փակ է պահում Արցախի կյանքի ճանապարհը, հանկարծ Թուրքիայի իշխանությունները որոշեցին «մեծահոգություն» ցուցաբերել և արտոնել Հայաստանի հետ օդային բեռնափոխադրումները։
Չնայած հնչող կոչերին, Արցախը Հայաստանի հետ կապող միակ ճանապարհը շարունակում է փակ մնալ։ Հետևանքներն արդեն տեղափոխվել են նաև տնտեսության մեջ։ Առանձին արտադրություններ փակվել են կամ հայտնվել են փակման եզրին, ինչն էլ ավելի է խորացնում հումանիտար ճգնաժամը։
Մինչ երրորդ շաբաթն է, ինչ Արցախը գտնվում է շրջափակման մեջ, սննդի, ղեղորայքի ու անհրաժեշտ այլ պարագաների մատակարարումները դադարեցված են, 120 հազար մարդ կանգնած է սովի մատնվելու վտանգի առաջ՝ Հայաստանի իշխանություններն ամանորյա պաշտոնական ընդունելություններից ու հանդիսություններից, քեֆ-ուրախություններից ու ճաշկերույթներից աչք չեն բացում։
Ամփոփելով անցնող տարին, Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ ՓԲԸ-ն հրապարակում է Քաջարան և Կապան համայնքներում 2022 թ. իրականավրած սոցիալական ներդրումների ծրագրերը։
Շատերին թվում է, թե Արցախում տեղի ունեցող պրոցեսները կապված են միայն Արցախի հետ։ Մինչդեռ՝ այն, ինչ տեղի է ունենում Արցախում, չի կարող շրջանցել նաև Հայաստանն ու Հայաստանի տնտեսությունը։
Չնայած միջազգային հանրության արձագանքներին՝ Ադրբեջանը շարունակում է շրջափակված պահել Արցախն արտաքին աշխարհին կապող միակ ճանապարհը։ Իրենց հեռահար նպատակին հասնելու համար այս փուլում թիրախավորել են տնտեսությունը՝ փորձելով դրան հասնել հանքերի գործունեությունը կասեցնելու միջոցով։ Որքան էլ Արցախի տնտեսությունը փոքր է, այն թույլ է տալիս այս կամ այն չափով լուծել այստեղ ապրող մարդկանց զբաղվածության, պետական ինստիտուտների կենսագործունեության, բնակչության եկամուտների ապահովման հարցերը։
Մինչ Հայաստանի իշխանությունները շարունակում են անտարբեր հետևել, թե ինչպես են ադրբեջանցի կեղծ բնապահպաններն արգելափակված պահում Գորիս-Ստեփականակերտ ճանապարհն ու Արցախի 120 հազար հայ բնակչությանը՝ Արցախում հումանիտար ճգնաժամը խորանում է։ Արդեն իսկ կա սննդամթերքի տարբեր տեսակների, դեղորայքի, հեղուկ վառելիքի ու այլ առաջին անհրաժեշտության ապրանքների դեֆիցիտ, առանձին դեպքերում վաճառքի սահմանափակումներ են կիրառվում։ Ապրանքներ չլինելու պատճառով սկսել են պարենային խանութներ փակվել։ Կա նաև կանխիկ դրամի պակաս։
Այն, ինչ վերջին օրերին տեղի է ունենում Լաչինի միջանցքում, սկսվեց կեղծ բնապահպանական խնդիրներով։ Բայց իրականում Արցախի համար կենսական նշանակություն ունեցող այդ ճանապարհի փակումը տարբեր նպատակներ է հետապնդում, որոնցից մեկն էլ Արցախին տնտեսական լծակներից ու բնակչությանը գոյատևման տարրական հնարավորություններից զրկելն է։ Ուզում են տիրանալ այն քիչ բնական ռեսուրսներին, որոնք Արցախի տնօրինման տակ են մնացել ղարաբաղյան պատերազմից հետո։
Դոլարի նկատմամբ դրամի ամրապանդումը որոշակի սպասումներ էր ձևավորել, որ հանրային ծառայությունների, մասնավորապես՝ գազի և էլեկտրաէներգիայի սակագները կնվազեն։ Ի վերջո, գազի և էլեկտրաէներգիայի սակագների մեջ փոխարժեքի ազդեցությունը բավական մեծ է։ Դա հանգիսանում է սակագների ձևավորման 4 հիմնական գործոններից մեկը։