«Հայեր, տեսեք՝ ինչ են անում քրդերի հետ. հաջորդը դուք եք». գնդապետ Մաքգրեգոր

168TV-ի «Դիպլոմատ» հաղորդման շրջանակում լրագրող Ռազմիկ Մարտիրոսյանը և դոկտոր Արթուր Խաչիկյանը զրուցելու են ԱՄՆ Զինված ուժերի պաշտոնաթող գնդապետ Դուգլաս Մաքգրեգորի և տնտեսագետ, բիզնես մենեջմենթի խորհրդատու և Հայկական գիտաշխատողների համագումարի գիտաշխատող Քրիստինե Առաքելյանի հետ:

Ռազմիկ Մարտիրոսյան – Շատ ուրախ ենք ձեզ տեսնել և շատ շնորհակալ ենք, որ ժամանակ գտաք մեզ հետ զրույցելու համար:

Քրիստինե Առաքելյան– Շնորհակալություն:

Գնդապետ Մաքրեգոր – Ուրախ եմ ձեզ հետ լինել:

Արթուր Խաչիկյան– Եվ թույլ տվեք ասել, գնդապետ, որ մեզ համար մեծ պատիվ է Ձեզ հյուրընկալել այսօր: Շնորհակալ եմ ժամանակ գտնելու համար, շնորհակալ եմ Ձեր ծառայության համար: Եվ անձնապես իմ կողմից շնորհակալություն Ձեզ այն պայքարի համար, որը դուք մղում եք ԱՄՆ-ը ճիշտ ուղի վերադարձնելու համար: Ես ԱՄՆ քաղաքացի եմ, և աջակցում եմ Ձեր ջանքերին: Քրիստինե, շատ շնորհակալ եմ, որ ժամանակ գտաք: Ռազմիկ, ցանկանում եք սկսել առաջին հարցո՞վ, թե կարող եմ ես առաջին հարցը տալ:

Ռազմիկ Մարտիրոսյան– Դուք, խնդրեմ, սկսեք:

Արթուր Խաչիկյան – Մենք ականատես եղանք բավականին աննախադեպ իրադարձությունների Միջին Արևելքում, որոնք կփոխեն ամբողջ անվտանգային ճարտարապետությունը այս ռեգիոնում: Ինձ համար զարմանալի էր այն, թե ինչպես ահաբեկչական կազմակերպության ղեկավարը, որն անցյալում կապեր ուներ Ալ Քաիդա կազմակերպության հետ, պաշտոնական ահաբեկչական կազմակերպություն, որն այդպես ճանաչվել է ԱՄՆ-ի կողմից, հիմա ուղղակիորեն և անուղղակիորեն աջակցություն է ստանում Արևմուտքի որոշ դաշնակիցներից: Այդպիսի բաներ մեզ չէին սովորեցնում Սթենֆորդում, և դա ինձ համար բավականին հետաքրքիր դրվագ է: Պարզ է, որ այս իրադարձությունները մեծ հարված էին Ռուսաստանին և Իրանին, մեծ հաղթանակ՝ Թուրքիայի և Իսրայելի համար: Կարող ենք ակնկալել, որ նրանց ազդեցությունը կտրուկ կաճի ռեգիոնում, և մենք հեռու չենք այս իրադարձություններից: Հարավային Կովկասը շատ մոտ է այս տարածաշրջանին: Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ է սա նշանակում մեր ռեգիոնի անվտանգության, այն հարաբերությունների համար, որոնք տեղի են ունենում Ռուսաստանի և Իրանի միջև՝ մի կողմից, և Արևմուտքի և Թուրքիայի միջև՝ մյուս կողմից: Մենք խաղադաշտ ենք գերտերությունների համար, ինչպես Դուք գիտեք: Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ հետևանքներ սա կունենա մեր ռեգիոնում:

Գնդապետ Մաքգրեգոր– Ես կարծում եմ, որ Ձեր մեկնաբանությունն այն մասին, որ Դուք բավականին մոտ եք, մոտավորապես 480 կմ մղոն հեռավորության վրա եք գտնվում այս գործողությունների կենտրոնից՝ Սիրիայից, շատ տեղին է: Ձեր ակնդիրները պետք է հասկանան, որ ԱՄՆ-ը շատ ավելի հեռու է այս տարածաշրջանից, և ԱՄՆ-ում շատ քիչ ուշադրություն են դարձնում այն բաների վրա, որոնք տեղի են ունենում արտասահմանում: Դա գուցե կզարմացնի շատերին, բայց նրա հետևանքով, որ ամերիկացիները շատ քիչ ուշադրություն են դարձնում արտասահմանյան իրադարձություններին, թույլ է տվել մի շարք նախագահների, նրանց ադմինիստրացիաների և հետախուզական գործակալությանը մի շարք գործողություններ անցկացնել՝ առանց խորհրդակցելու Ամերիկայի ժողովրդի կամ նրանց ներկայացուցիչների հետ:

Այսօր մենք շատ տեղեկություններ ենք ստանում, որոնց համաձայն՝ բավականին դրամատիկ իրադարձություններ են տեղի ունենում Միջին Արևելքում, և դա որոշ ուշադրություն գրավում է, բայց մեր քաղաքականությունն այս տարածաշրջանում, փաստորեն, ավտոպիլոտի վրա է: 2011 թվականին նախագահ Օբաման առաջադրանք տվեց հետախուզական կենտրոնական գործակալությանը, որպեսզի այն թուլացնի, վնաս հացնի և տապալի Ասադի ռեժիմը Սիրիայում, և հիմա մենք տեսնում ենք, թե ինչպես սա կատարելագործվեց: Այս գործընթացում մեզ աջակցել է Թուրքիայի հետախուզությունը, Իսրայելի հետախուզությունը՝ Մոսադը, և, իհարկե, Բրիտանիայի հետախուզությունը:

Սա բավականին երկար ժամանակ էր շարունակվում, և երբ մենք խոսում ենք նոր բրենդ ստեղծելու մասին՝ նախկին Ալ Քաիդայի, Իսլամական պետության կամ ալ Նուսրայի ահաբեկիչների համար, այս պրոցեսը երկար ժամանակ էր տեղի ունենում. Նոր բրենդ ստեղծել իրենց համար, զինել իրենց: Մենք, իհարկե, փորձել ենք իրենց երկար ժամանակ սովորեցնել, թե ինչպես պետք է գործել, և նրանց մղել այն ուղղությամբ, որը մեզ պետք էր: Բայց ինչպես հաճախ տեղի է ունենում այսպիսի օպերացիաների հետ, հիմա, որ այդ զարգացումները տեղի ունեցան և առաջ են գնում, մենք այդքան շատ վերահսկողություն չենք ունենա այս դերակատարների վրա, ինչպես հույս ունեինք: Ես հիմա կխնդրեմ, որ Քրիստինեն շարունակի պատասխանել Ձեր հարցին:

Քրիստինե Առաքելյան– Ասադի տապալումը հսկայական հաղթանակ էր Թուրքիայի և Իսրայելի համար, և եթե դուք հետևեք մեկնաբանությունների ամբողջ աշխարհում, բոլորը համաձայն են այդ հարցում: Եկեք նայենք, թե ինչպես սա կանդրադառնա Հայաստանի վրա: Մենք հիմա ունենք Սիրիայի ազգային բանակը, որին աջակցում են թուրքերը, և մենք Թահրիր ալ Շամ խումբը, որ ժամանակին Ալ Քաիդայի մաս էր կազմում և որը հիմա վերահսկում է Սիրիայի տարածքի մոտ 70 տոկոսը: Եվ մենք ունենք Սիրիայի դեմոկրատական ուժեր կազմակերպությունը, որոնք քրդերի խումբն են, ում աջակցում է ԱՄՆ կառավարությունը: Հայաստանի հնարավորությունները՝ ինչ-որ բանի վրա ազդեցություն ունենալ, շատ և շատ սահմանափակ են հիմա, և ամեն ինչ կախված է լինելու նրանից, թե այս երեք խումբը միմյանց հետ ինչ դինամիկա կունենա, և դա նաև կախված է արտաքին խաղացողներից: Մի փոքր ավելի կոնկրետ ասենք. Առաջին կարևորագույն հարցն այն է, թե արդյոք Թահրիր ալ Շամ կազմակերպությունն ինչ-որ ստրատեգիական անկախություն ունի՞ Թուրքիայից: Լայնորեն ընդունված է այն տեսակետը, որ թուրքերը շատ կարևոր դեր խաղացին Ասադին տապալելու գործում՝ ոչ միայն այդ խմբին օգնելով, այլ նաև հետախուզական տվյալներ տրամադրելով: Իսկ այս կետից առաջ գնալով ապագայում Թահրիր ալ Շամ կազմակերպությունն անկախության ի՞նչ աստիճան կունենա, որքանո՞վ անկախ կլինի Թուրքիայից:

Ինչո՞ւ է սա կարևոր, որովհետև ի վերջո, Ռուսաստանը կփորձի ինչ-որ համաձայնության գալ, որպեսզի պահպանի իր օդային ուժերի և նավատորմի ռազմաբազաները Սիրիայում: Դա բոլորը հասկանում են: Եվ քանի որ թուրքերն ունեն վճռորոշ ազդեցություն, նրանք են որոշելու՝ դա տեղի կունենա՞, թե՞ ոչ, կարծում եմ՝ կարող ենք ակնկալել, որ կլինի ինչ-որ գործարք՝ Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև, որը վերաբերելու է Կովկասին և Զանգեզուրի հարցին: Սրանք  միայն ենթադրություններ չեն իմ կողմից, այս կարծիքը կիսում են մարդիկ, ովքեր բավականին լուրջ մտածել են այս խնդիրների մասին, և այն մարդիկ, ովքեր խոսում են թուրքերի հետ: ԶԼՄ-ներից արդեն տեղեկություններ են գալիս սրա վերաբերյալ:

Ես կարող եմ մարդկանց հիշեցնել Թիմոթի Աշ հեղինակի և իր վերջին գրառումների մասին, այսպիսի խոսակցություններ կան, բայց ԶԼՄ-ներն այդքան էլ շատ չեն անդրադառնում սրան: Իսկ վերջին երկու օրվա ընթացքում Ամերիկայում գործող AIPAC իսրայելական լոբբիստական կազմակերպության երկու ներկայացուցիչ հանդիպեց Ադրբեջանի կառավարության հետ: Եվ դուք պետք է հարց տաք ձեզ՝ ինչո՞ւ է ամերիկյան լոբբիստական խումբը հանդիպում արտասահմանյան ղեկավարների հետ: Սա կարևոր հարց է, որը դուք պետք է ձեզ տաք: Այս պահին անգամ փորձ էլ չի արվում թաքցնել, թե ինչ ազդեցություն ունեն Իսրայելը և Ադրբեջանն ԱՄՆ քաղաքականության վրա: Այդ պատճառով է, որ ամերիկյան լոբբիստական խումբը գնում և հանդիպում է արտասահմանյան ղեկավարների հետ: Այս ընթացքում Ադրբեջանն ասում է, որ նրանք լուռ միջնորդ կլինեն Իսրայելի և Թուրքիայի միջև: Եթե այս ամենը գումարեք իրար՝ Հայաստանի դիրքերը շատ թուլացան:

Ես հասկանում եմ, որ Փաշինյանի կառավարությունը բավականին վստահ է այն հարցում, որ ԱՄՆ-ը կօգնի Հայաստանին: Ես հետևյալը կասեմ. նախ՝ պետք է հաշվի առնենք, որ Թրամփի կողմից նշանակված մարդիկ բացարձակ պրոիսրայելական են, կարծում եմ, որ սա ճիշտ փաստարկ է: Դեռ պետք է տեսնենք, թե Բուլոսն և մյուսները ինչ ազդեցություն կունենան ադմինիստրացիայում: Մենք դեռ դա հստակ չգիտենք: ԱՄՆ-ը Սիրիայի հյուսիս-արևելյան մասում երկար տարիներ աշխատում էր քրդերի հետ, և ԱՄՆ-ի աջակցությունը քրդերին հիմա վտանգի տակ է: Եվ եթե քրդերի հետ հարաբերությունները վստանգված են, ինչո՞ւ է Հայաստանը վստահ, որ մոտակա 4 տարվա ընթացքում Հայաստանը վտանգված չի լինի, ինչո՞ւ է Հայաստանը կարծում, որ իր հարաբերությունները ԱՄՆ-ի հետ ապահով կլինեն: Արդյո՞ք հայերին ավելի լավ են վերաբերվելու, քան քրդերին: Քրդերն ամերիկացիների հետ կողք կողքի կռվում էին տարիներով, և վճռական դեր խաղացին Իսլամական պետության պարտության մեջ: Դուք պետք է հարցնեք՝ այդ ի՞նչ կարող են հայերն առաջարկել, որ ավելի կարևոր է, քան այն, ինչ առաջարկում էին քրդերը, այսինքն՝ հյուսիս-արևելյան Սիրիայում ներկայություն ապահովել, որտեղ նավթ կա: Ես խոսում եմ այս մասին, քանի որ ոչ ոք չգիտի, թե ինչ է լինելու ապագայում, բայց մենք պետք է ազնիվ լինենք նրա վերաբերյալ, թե ինչ տեղի կունենա և ինչպես տարբեր դերակատարներն իրենց կդրսևորեն՝ իրենց սեփական շահը հետապնդելով: Ես կցանկանայի, որ Հայաստանը ռեալ ձևով հաշվարկեր, թե ինչ կարող է տեղի ունենալ, որպեսզի մենք համապատասխան ձևով մեզ դիրքավորենք:

Արթուր Խաչիկյան–  Ի դեպ, դրա վերաբերյալ. ես երկար ժամանակ լսում էի գնդապետ Մաքգրեգորին. Նա շատ համոզիչ էր և շատ պարզ ձևով բացատրում էր, թե ինչպես են արտասահմանյան և ամերիկյան լոբբիստական կազմակերպություններն ազդեցություն գործում ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության վրա: Մենք բոլորս գիտենք, որ AIPAC-ը՝ Իսրայելի լոբբիստական խումբը, չափազանց ուժեղ, հզոր կազմակերպություն է, որը վճռորոշ դեր ունի մեր ռեգիոնում ԱՄՆ քաղաքականությունը ձևավորելու գործում: Մենք գիտենք, որ Իսրայելն ու Ադրբեջանը ռազմավարական դաշնակիցներ են: Իսրայելն օգնեց Ադրբեջանին հաղթել Ղարաբաղի հայերին, իսկ Ադրբեջանը գազ և նավթ է մատակարարել Իսրայելին, որը թույլ տվեց Իսրայելին շարունակել ցեղասպանությունը Գազայում:

Փաստորեն, նա աջակցում էր այդ ցեղասպանությանը: Եվ որքանով ես հասկանում եմ, ԱՄՆ նոր ադմինիստրացիայում Իսրայելը շատ կարևոր դեր է խաղալու, անգամ ավելի կարևոր՝ քան դրանից առաջ: Սա հաշվի առնելով, արդյո՞ք մենք իսկապես կարող ենք ասել, որ Հայաստանը  կարևոր դեր է խաղալու կամ ընդհանրապես որևէ դեր կունենա ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության մեջ: Արդյո՞ք Հայաստանը կարևոր դեր ունի ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության համար, արդյո՞ք ԱՄՆ-ը շահեր ունի Հայաստանում՝ ի տարբերություն Իսրայելում, Թուրքիայում և Ադրբեջանում իր շահերին: Արդյո՞ք ռազմավարական կարևորություն ունի Հայաստանը ԱՄՆ համար, և արդյո՞ք ԱՄՆ-ը շահեր ունի Հայաստանում:

Գնդապետ Մաքգրեգոր– Նորմալ հանգամանքներում, եթե չլիներ այս կազմակերպությունը, որը մենք անվանում ենք ամերիկյան իսրայելական քաղաքական գործունեության կոմիտե՝ AIPAC, ես կասեի, որ մեր շահերն այս ռեգիոնում բավականին համեստ են: Դժբախտաբար, մենք որևէ ձևով շատ ամուր կամ շոշափելի պարտավորություններ չունենք այս ռեգիոնում՝ այն պատճառներով, որոնք Դուք նշեցիք. փողի ահռելի ազդեցության հետևանքով: Այդ գումարները տրվում են մեր քաղաքական գործիչներին դոնորների կողմից, հիմնականում որպես պարգևավճար՝ Իսրայելին աջակցելու համար կամ նրանց ցույց տալու համար, թե ինչ վտանգներ կլինեն, եթե նրանք չաջակցեն Իսրայելին: Այս արտաքին ազդեցությունը շատ ռեալ ուժ է: Եվ ես համաձայն եմ Ձեզ հետ՝ ամեն մեկը Թրամփի ադմինիստրացիայում ասել է, որ կաջակցի Իսրայելին որևէ հարցում: Ինչ վերաբերում է այն հարցին, թե արդյո՞ք հնարավոր է դիմել ԱՄՆ-ին և Իսրայելին՝ Կովկասում Հայաստանի շահերը պաշտպանելու համար, ես կարծում եմ, որ որոշ հնարավորություներ կան: Մարդիկ ինձ կասեն, որ նախագահ Թրամփը սիրում է հայերին. Այո, նախագահ Թրամփը բոլորին է սիրում, դա միշտ այդպես է եղել: Նախագահ Թրամփն այն մարդը չէ, որ որևէ մեկին ատի: Ես իր հետ աշխատել եմ, գիտեմ, որ դա այդպես է: Նա շատ էմոցիոնալ է քրիստոնյաների պաշտպանության հարցում:

Բայց նա մի մարդ է, որը մի կողմից փորձում է մեզ առաջ տանող այնպիսի ճանապարհ գտնել, որը կհամապատասխանի այս ռեգիոնի ժողովուրդների և ԱՄՆ շահերին, բայց նրա ուժերը սահմանափակվում են բյուրոկրատիայի կողմից: Սա մի բյուրոկրատական համակարգ է, որն արդեն տասնյակ տարիներ զարգանում է, և գտնվում է այն մարդկանց ձեռքում, որոնք, ազնվորեն ասած, համաձայն չեն նախագահ Թրամփի որոշ հայացքների հետ: Նախագահ Թրամփը մի քանի օր առաջ հայտարարեց, որ մենք որևէ ձևով չպետք է խառնվենք Սիրիայում տեղի ունեցող գործընթացներին. կարծում եմ, որ ամերիկացիների մեծ մասը կհամաձայնի և համաձայն է դրան, բայց դժբախտաբար, մենք մինչև մեր պարանոցը ներքաշված ենք այս կոնֆլիկտի մեջ:  Բավականին ծիծաղելի կլինի ասել, որ մենք չընդգրկվենք որևէ բանի մեջ, որովհետև արդեն ընդգրկված ենք այդ կոնֆլիկտի մեջ: Հայերը պետք է հասկանան մի կարևոր բան. մենք արդեն մի քանի վագր արձակեցինք այս ռեգիոնում, և ինչքան էլ մենք բարի չլինեինք անցյալում այդ վագրերի հետ, նրանք երևի կուտեն այն ամենը, ինչ իրենց առջևում է: Կան լավ և վատ նորություններ: Լավ նորությունն այն է, որ իսրայելցիներն արդեն սկսել են սա հասկանալ: Մարդիկ խոսում են Իսրայելի կողմից

Դամասկոսից հարավ գտնվող որոշ տարածքներ գրավելու մասին: Եթե դուք նայեք, թե սա ինչ տարածք է, ապա Իսրայելի սահմանից մինչև Դամասկոս շատ բան չկա գրավելու: Նրանք դա տեսնում են՝ որպես անվտանգության գոտի: Միաժամանակ, իսրայելցիները խոսում են նաև այն մասին, որ գրավեն Դամասկոսը, և այն դառնա Մեծ Իսրայել նախագծի մի մաս: Սա մեծագույն խնդիրներ կստեղծի նրանց և թուրքերի միջև: Թուրքերը համագործակցում են նրանց հետ, քանի որ այնտեղ իրենց համար որոշ առավելություններ են տեսնում՝ նրանք արդեն ներկայություն ունեն Սիրիայում, իրենց բանակը շարժվում է դեպի հարավ, իրենց հետախուզության սպաներն արդեն տեղակայվել են այս տարածքում, նրանք ավելացնում են իրենց զորքերի թվերն այն տարածքներում, որոնք զբաղեցրել են, նրանք անկասկած կփորձեն մեկընդմիշտ լուծել քրդերի հարցը: Եվ ինչպես Քրիստինեն նշեց՝ ես չեմ կարծում, որ մենք՝ ամերիկացիներս, նրանց ճանապարհը փակելու ենք, առնվազն՝ ոչ սկզբնական շրջանում:

Հարցի երկրորդ մասն այն է, որ թուրքերը շահեր ունեն Հյուսիսային Իրաքում: 1991 թվականից ի վեր թուրք գեներալները Իրաքում ԱՄՆ մեր սպաներին ոչ պաշտոնական քննարկումների ժամանակ ասել են, որ Կիրկուկը թուրքական քաղաք է. «Մի՛ մոռացեք դա, դա մերն է»:

Եվ նրանք լուրջ են դա ասում, կատակ չեն անում: Էրդողանը հենց այդպես էլ մտածում է: Եվ վերջին բանը, որ ուզում եմ նշել, այն է, որ ինձ կոնֆիդենցիալ ձևով են ասել, որ Էրդողանը երբ իր շրջանակում է գտնվում, շատ ավելի ագրեսիվ է բոլոր այն մարդկանց նկատմամբ, որոնք Մահմեդական եղբայրության անդամ չեն, և մարդիկ դա չգիտեն: Այսինքն՝ երբ նա հրապարակայնորեն է խոսում, նա իրեն ներկայացնում է ավելի զսպված ձևով, բայց իրականության մեջ նա այդպիսինը չէ: Սա խնդիր է ստեղծելու իսրայելցիների համար: Իսրայելն իր ուժերն առաջ է շարժել իրենց հարավային սահմանի շրջանակում՝ Գոլանի բարձրունքներում, որովհետև նրանք գիտեն, որ Էրդողանի ազդեցությունն իրենց համար էլ հետևանքներ կունենա, և հավանական է, որ դրանք դրական հետևանքներ չեն լինի: Ի դեպ, իր ազդեցությունը հիմա ներթափանցում է Հորդանան, որը շատ ապակայուն վիճակում է, հարյուր-միլիոնավոր դոլարներ են շարունակաբար մտնում Հորդանան, որպեսզի փորձեն հանգստացնել այս եռացող դժգոհության օջախը:

Եգիպտոսում իրավիճակն ավելի վատն է՝ շատ առումներով, որովհետև Մահմեդական եղբայրությունն այնտեղ շատ ուժեղ է, և պարոն Էրդողանը, եթե նայենք ռեգիոնի մասշտաբով, իհարկե, Մահմեդական եղբայրության առաջնորդն է: Այսինքն՝ թվում է, որ Իսրայելն օգուտ քաղեց սրանից և, այսպես ասած, ձիու վրա նստած է հաղթողի դիրքում, բայց իրականության մեջ նա ավելի մոտ է, քան կցանկանար լինել այն վագրերին, որոնք շրջում են այս տարածաշրջանում: Իսկ ԱՄՆ-ը ի՞նչ կարող է անել, եթե լուրջ առճակատում լինի այս ռեգիոնում, բացի մեր օդային և ծովային ուժերից: Մենք շատ ցամաքային ուժեր չունենք այստեղ, և մեր ցամաքային ուժերի մեծ մասն անիմաստ ձևով տեղակայված է Արևելյան Եվրոպայում՝ սպասելով, այսպես կոչված, ռուսական հարձակմանը ՆԱՏՕ-ի վրա, որը երբևիցե տեղի չի ունենա: Այս ամենի համագումարում վերադառնում ենք այն հարցին, թե դուք որտեղ եք գտնվում, ձեր դիրքը որտեղ է այս հարցում, ինչպես եք դուք ձեզ պաշտպանելու: Միշտ շատ վատ գաղափար է, երբ փոքր երկրները պատանդ են դառնում այն մտքին, որ ինչ-որ խոշոր երկիր կգա և նրանց կօգնի: Սա վտանգավոր է:

Դուք պետք է ամեն բան անեք, որ ցանկացած ձևով պաշտպանեք ձեզ, ցանկացած դաշինք ստեղծեք, պայմանավորվածություններ ձեռք բերեք, որպեսզի ձեզ կարողանաք պաշտպանել: Ես կարծում եմ՝ դա ձեր շահերից է բխում: Մեկ անգամ ևս, ես չեմ ասում, որ ամերիկացիներին դուր չեն գալիս հայերը, ո՛չ, դա անհեթեթություն է, ընդհակառակը, բայց դա ոչ մի կապ չունի այս հարցի հետ: Սա նախագահ Թրամփին քննադատություն չէ, ես գիտեմ, թե իր սիրտն ինչպիսին է. իր սիրտը մաքուր է, բայց ես գիտեմ, թե ինչ բյուրոկրատիա կա Վաշինգտոնում, գիտեմ, ինչ է տեղի ունենում Կոնգրեսում, գիտեմ, թե ինչ ահռելի ազդեցություն ունեն լոբբիստական խմբերը, մասնավորապես, այն խումբը, որը մենք քննարկում ենք՝ Ամերկյան իսրայելական քաղաքական գործունեության կոմիտեն՝ AIPAC-ը, Իսրայելի լոբբին: Քրիստինե, ուզո՞ւմ եք շարունակել:

Քրիստինե Առաքելյան– Այո, իհարկե: Դուք շատ կարևոր բաներ ասացիք: Ես կսկսեմ ձեր մեկնաբանությունից, որը վերաբերում էր Էրդողանին: ԱՄՆ-ը որևէ փորձ չունի Օսմանյան Կայսրության հետ: Եթե դուք հարց տաք՝ որտե՞ղ էր ԱՄՆ-ը, երբ 19-րդ դարում, այսպես կոչված, Արևելյան հարցն առաջ եկավ եվրոպական պետությունների քաղաքականության մեջ: ԱՄՆ-ը որևէ ձևով ներգրավված չէր այդ ռեգիոնում, բացի ավետարանական քրիստոնյաներից, որոնք դպրոցներ և առաքելություններ էին հիմնադրում այս ռեգիոնում: Սա անհավատալի միամիտություն ստեղծեց Վաշինգտոնում՝ Թուրքիայի և այս ռեգիոնում նրա դիրքերի նկատմամբ: ԱՄՆ-ում այսպիսի կարծիք կա, և ես անձամբ դա լսել եմ, որ ԱՄՆ-ը կարող է վերահսկել Թուրքիային, կարող են մի փոքր շատ ճնշում գործադրել Թուրքիայի վրա և նրան սահմանափակել որոշ ձևով, բլիթի և մտրակի քաղաքականություն վարեն. դա բացարձակապես սխալ է: Սա պետք է ահազանգ լինի ոչ միայն ԱՄՆ-ի, այլև Մեծ Բրիտանիայի համար, որն օժանդակել է Թուրքիային առնվազն վերջին 100 տարվա ընթացքում: Այսինքն՝ Բրիտանիայի քաղաքականության վրա էլ դա կանդրադառնա, մասնավորապես՝ Թուրքիայի նկատմամբ իրենց վերահսկողության վրա: Դա վերաբերում է Թուրքիայի ազգայնամոլությանը և դրա հետևանքներին ռեգիոնում:

Կա պատճառ, որ ԱՄԷ-ն՝ Սաուդյան Արաբիան, Պարսից Ծոցի մյուս երկրները և Եգիպտոսը մտահոգված են այն ամենով, ինչ տեղի է ունենում Սիրիայում: Նրանք գիտեն, թե թուրքական ազգայնամոլությունն ինչ է նշանակում ռեգիոնի համար: Դա ահռելի ապակայունացնող ուժ է: Թուրքիան կօգտագործի այս պատմական պահը և կկոնսոլիդացնի իր ուժը ոչ միայն Լևանտում, այլ նաև Կովկասում՝ մինչև Կենտրոնական Ասիա: Սա նոր Օսմանյան կայսրության ստեղծման պրոյեկտ է, Էրդողանը կանգնած է մի պատմական հնարավորության առջև, և նա շատ քիչ արգելքներ ունի իր ճանապարհի վրա:

Հիմա վերադառնանք Հայաստանին: Ձեր հարցն այն էր, թե ինչպես է Հայաստանը դիտարկվում ռազմաքաղաքական տեսակետից: Ես կխոսեմ այն մասին, թե ինչպես է Հայաստանն այսօր դիտվում Վաշինգտոնում, առնվազն, թե ես ինչ եմ տեսնում: Ապա կխոսեմ այն մասին, թե ինչ է պակասում Հայաստանին: Դա ավելի բարդ վերլուծություն կլինի, քան այն, ինչ դուք նկարագրեցիք: Ինչ վերաբերում է Հայաստանի ընդհանուր դիրքերին Վաշինգտոնում, դա անվանում են ռազմավարական, բայց իրականում ռազմավարական չէ: Հայաստանը դիտվում է՝ որպես հետապնդված քրիստոնյաների դրոշակակիր՝ Միջին Արևելքում: Ես չեմ թերագնահատում հետապնդվող քրիստոնյաների խնդիրը Միջին Արևելքում, բայց պետք է ասեմ, որ Միջին Արևելքի շատ տեղերում քրիստոնյաներին չեն հետապնդում:

Ես շատ ժամանակ եմ անցկացրել Եգիպտոսում, այո, կան որոշ իրադրություններ, որտեղ քրիստոնյաները որոշ դժվարությունների հետ կարող են առնչվել, բայց Միջին Արևելքի շատ մասերում հայերն այդպիսի իրավիճակում չեն գտնվում: Հայերը գործիք են դարձել ավետարանականների ձեռքում, որպեսզի ինչ-որ կառույց ստեղծեն Միջին Արևելքում, որտեղ արևելյան քրիստոնյաները, ի դեպ, կորցնում են իրենց ձայնը, ոչ թե հնչեցնում այն: Քանի որ հայերին ողջունում են շատ տեղերում, բայց մեզ չեն ընդունում, երբ ուզում ենք խոսել մեր հասարակության կարևորության մասին, Հայաստանի մասին և հայերի մասին ամբողջ Միջին Արևելքում: Այս քննարկումը չի ողջունվում: Ի վերջո, երբ մենք խոսում ենք հետապնդվող քրիստոնյաների մասին, դա չի նշանակում, որ հայերն ապագա ունեն այս ռեգիոնում: Ցավոք սրտի, սա է մեր դիրքավորումն այս պահին, և ես չեմ տեսնում, թե դա ինչպես է փոխվելու:

Ես չեմ տեսնում ինչ-որ խթան՝ դա փոխելու համար: Քանի որ շատ անգամ քննարկումը Վաշինգտոնում ընդհանուր հարցերի շուրջ է տեղի ունենում և կարծրատիպերի մասին է խոսակցությունը գնում, այլ ոչ թե այն կոնկրետ իրավիճակի, որն առկա է այս ռեգիոնում: Որոշ մարդիկ ուղղակի նայում են նորությունները, որպեսզի ինչ-որ փաստեր իրենց համար քաղեն դրանցից և ուղղակի հիմնավորեն իրենց դիրքը, անգամ, եթե չեն էլ հասկանում, թե իրականում ինչ է տեղի ունենում այս ռեգիոնում: Մեզ պետք են ավելի մեծ թվով հայ մեկնաբաններ և չեզոք մեկնաբաններ, որոնք կարող են օբյեկտիվ ձևով խոսել քրիստոնյաների իրավիճակի մասին Միջին Արևելքում, և ոչ թե դա օգտագործել՝ որպես օրակարգի մի մաս: Բայց, ցավոք սրտի, քրիստոնյաների վիճակը Միջին Արևելքում դարձել է ուղղակի օրակարգի մի կետ:

Հիմա եկեք՝ խոսենք այն մասին, թե ինչ են բաց թողնում մարդիկ, երբ խոսում են քրիստոնյաների իրավիճակի մասին: Հայաստանին պետք է ռազմավարական և տնտեսական ապագա: Իր ՀՆԱ-ն իրականում պակասել է: Դուք կարող եք ասել, դե, պաշտոնապես մենք ունենք 5-6 տոկոս աճ դեռ: Եթե դուք նայեք ամենավերջին տնտեսական կանխատեսումներին, այո, կարելի է դա ֆորմալ ձևով համարել աճ, բայց, ի վերջո, տնտեսությունը հարված է ստացել: Եվ եթե դուք ուզում եք Հայաստանին ռազմավարական ձևով դիրքավորել, պետք է խոսեք՝ Հայաստանն ինչպես է ինտեգրվելու ավելի լայն տարածաշրջանային կոնտեքստի մեջ: Հայաստանը տնտեսապես չի ինտեգրվել լայն ռեգիոնի համատեքստում, և ինձ մտահոգում է այն, որ սա մի քանի անգամ ներկայացվել է ԱՄՆ կառավարությանը, և որևէ բան չկա, որ այդքան կօգնի Հայաստանին, քան Ռուսաստանից տնտեսապես անկախանալը: Այս նպատակներին մենք առայժմ չենք հասնում: Այս ընթացքում Թուրքիան և Ադրբեջանն իրենց դիրքավորում են, որպեսզի վերահսկեն այն, ինչ անվանվում է Միջին միջանցք, որը կապելու է Արևմուտքը Միջին Ասիայի հետ:

Դա ստեղծելու է մի իրավիճակ, որտեղ և՛ Թուրքիան, և՛ Ադրբեջանն իրենց ձեռքերում են պահելու այս միջանցքը երկու առումով: Առաջինը, ինչպես ասացի՝ Միջին միջանցքն է, որը կապելու է Արևմուտքը Միջին Ասիայի հետ, և երկրորդը Իրաքի զարգացման ճանապարհն է, որը նույնպես այս միջանցքից մեկուսացնում է Իրանին: Դրանով Թուրքիան գերիշխող դեր է ունենալու և վերահսկելու է Հայաստանի տնտեսական աճը և՛ Հյուսիս-Հարավ, և՛ Արևմուտք-Արևելք նկատառումներով: Սա կատաստրոֆիկ է Հայաստանի համար, և, ցավոք սրտի, ԱՄՆ-ը մինչև հիմա բառացիորեն որևէ պատասխան չունի Չինաստանի «Մեկ գոտի-մեկ ճանապարհ» նախաձեռնության մասին: Եկեք՝ պարզ տեսնենք իրերը: Նախագահ Բայդենը 2023 թվականի սեպտեմբերին ասաց Հնդկաստան-Մերձավոր Արևելք-Եվրոպա տնտեսական միջանցքի (IMEC) մասին: Ի՞նչ է լինելու հաջորդիվ: IMEC նախագիծն այլևս այդքան մեծ հավակնություն չունի, այս պրոյեկտն արդեն անցյալում է: Թրամփի ադմինիստրացիան ասում է, որ Չինաստանը նրանց ռազմավարական առաջնահերթությունն է: Իսկ Հայաստանն ինչպե՞ս է հարաբերվում այս պրոյեկտին, որտե՞ղ է Հայաստանի տեղը: Հայաստանը հիմնականում կարող էր ԱՄՆ-ին թույլ տալ իր ուժը տարածել Կովկասում, Միջին Արևելքում և Կենտրոնական Ասիայում:

Հայաստանը հիմա այդպես իրեն չի դիրքավորում: Սա հնարավորություն  է Հայաստանի համար, բայց սա նաև նրա թույլ տեղն է: Եվ եթե ԱՄՆ-ը չի տեսնում, թե ինչպես սա կարելի է անել, ուրեմն՝ Հայաստանը կարող է բռնել ԱՄՆ-ի ձեռքը և ցույց տալ, թե ինչպես սա կարելի է անել, քանի որ վաղուց եկել է ժամանակը, որ ԱՄՆ-ը հաջողության օրինակ ունենա այս ռեգիոնում, բայց հիմա այդ առումով շատ բան չկա նշելու: Հայաստանը պետք է իրեն այդպես դիրքավորի: Արդյո՞ք դա նշանակում է, որ Հայաստանը հեռանում է իր քրիստոնեական արմատներից. Ո՛չ:

Բայց քրիստոնյաները նույնպես կարիք ունեն ապահովել իրենց կյանքը, սնունդ դնել սեղանի վրա և ունենալ աճող ՀՆԱ: Եվ ես կցանկանամ այս օրինակն օգտագործել, կարծում եմ, որ կարևոր է և՛ Հայաստանի, և՛ ուրիշների համար հասկանալ. Ինչպիսին է ճեղքը Հայաստանի հարստության՝ հաշվի առնելով, որ նա անդամ չի կազմում որևէ խոշոր տնտեսական կառույցների: Նայենք Խորվաթիային, որի ՀՆԱ-ն երեք անգամ գերազանցում է Հայաստանի ՀՆԱ-ին, և իր բնակչությունը մոտավորապես կարելի է համեմատել Հայաստանի բնկաչության հետ: Դա է այս տարբերությունը. Դուք ունեք 19-20 մլրդ ՀՆԱ Հայաստանի, իսկ Խորվաթիան՝ 60 մլրդ-ից ավելի: Սա է տարբերությունը այն բանի մեջ, երբ դուք տնտեսական ձևով ինտեգրվել եք և կարող եք օգուտ քաղել առևտրից, և այն իրավիճակի, որի մեջ Հայաստանն է, որը չի կարողանում շահեր քաղել դրանից: Եվ քանի դեռ Ադրբեջանը կարող է այս ահռելի տնտեսական առավելոթյունները պահպանել, փորձել ստանալ կամ ստիպել, որպեսզի լինի խաղաղության պայմանագիր Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, ձեզ ոչինչ չի տա: Ինձ համար ուղղակի շատ զարմանալի է, թե ինչպես են մարդիկ կարծում, որ թուղթը, որ վրա ստորագրություններ կլինեն, ավելի մեծ ազդեցություն կունենա, քան Հայաստանի շարունակվող տնտեսական թուլությունը՝ ի տարբերություն ձեզ շրջապատող երկրների, որը նաև ծնում է ռազմական թուլություն:

Սա երկար շարունակվել չի կարող: Սա անկայուն իրավիճակ է: Իմ կարծիքով՝ Հայաստանի գործող վարչապետը սխալ առաջնահերթություններ ունի: Նա առաջնահերթ չի համարում Հայաստանին բերել համապատասխան մակարդակի վրա, որտեղ Հայաստանը պետք է լինի, որպեսզի երկարատև խաղաղությունը կայուն լինի: Դուք խաղաղություն կարող եք ունենալ ուժի, ոչ թե թուլության միջոցով: 26:24

Ռազմիկ Մարտիրոսյան– Նիկոլ Փաշինյանն ասում է, որ մենք ռեսուրսներ չունենք. Ադրբեջանն ունի գազ, ունի նավթ, ի՞նչ պետք է անել այս պարագայում:

Քրիստինե Առաքելյան– Նախ, ես կարծում եմ, որ դա մեծապես գերագնահատում է իրավիճակը և ազատում Փաշինյանին Հայաստանի ներկա իրավիճակի պատասխանատվությունից։ Եկեք խոսենք Խաղաղության խաչմերուկի, Սյունիքի խաչմերուկի, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի» մասին, կամ ինչ տերմինաբանությամբ ուզում եք՝ կոչեք: Դա, ըստ էության, պետք է լինի Սուեզի ջրանցքի ցամաքային տարբերակը, բայց այդպես չէ. նույնիսկ մոտ չէ դրան: Եվ ես հաստատ գիտեմ, որ Փաշինյանի վարչակազմին իրականում ստիպում են ամբողջացնել այն այնպես, որ դա լինի համաշխարհային մակարդակի միջանցք:

Եկեք նայեք՝ ինչպես է Թուրքիան Դարդանելի դեպքում արել. Կան պայմանագրեր, կան բարդ շրջանակներ, որոնցում մարդիկ հասկանում են իրենց իրավունքները: Դա այն է, ինչ Հայաստանը պետք է անի: Դա Երևանի, ասենք, 5 գեյթ ունեցող օդանավակայանի և համաշխարհային մակարդակի տրանզիտ ունեցող Դուբայի օդանավակայանի տարբերությունն է: Երկուսն էլ կարող են ունենալ օդանավեր, թռչել, բայց մի աշխարհ տարբերություն կա, այնպես չէ՞: Դա է Խաղաղության խաչմերուկի և Դարդանելի տարբերությունը: Եվ օրվա վերջում նրանք պետք է ամբողջացնեն և ունենան բարձրակարգ պլան, որում բազմաթիվ շահառուներ կլինեն, որպեսզի Սյունիքը դառնա համաշխարհային մակարդակի տրանսպորտային հանգույց, անկախ նրանից, թե որ ուղղությամբ է այն: Կարող եք ասել՝ լավ, բայց Հայաստանը չունի այդ փորձառությունը, այո, բայց Հայաստանը կարող է այդ փորձառությունը ձեռք բերել: Իմ կարծիքով, Հայաստանը պետք է գործարքի գնա Եգիպտոսի հետ, որպեսզի այդ կարողությունները բերի Կովկաս:

Կասեք՝ ինչո՞ւ պետք է Եգիպտոսն անի դա: Առաջին հերթին, Հայաստանն ու Եգիպտոսն ունեն պատմական հարաբերություններ, որոնք շատ խորն են և ամուր, և երկրորդ՝ Եգիպտոսը Թուրքիայի հեգեմոնիայի առումով ամենամեծ պարտվողներից մեկն է տարածաշրջանում: Եվ ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության տեսանկյունից բացթողումներից մեկը Թուրքիայի և Եգիպտոսի շահերի բալանսավորման անհրաժեշտությունն է ավելի լայն տարածաշրջանում: Ես մեծագույն սխալ է, ինչպես պետք է բալանսավորում լինի Սաուդյան Արաբիայի և Իրանի ուժերի հարաբերակցությունում, այնպես էլ՝ Թուրքիայի և Եգիպտոսի: Եգիպտոսի գեներալներից մեկի խոսքով, որին ես հանդիպել եմ, Եգիպտոսը Թուրքիային հավասար մրցակից է: ԱՄՆ-ի կառավարությունը պետք է դրա մասին շարունակաբար մտածի: Հավելեմ, որ Եգիպտոսը Սուեզի ջրանցքն աշխատեցնելու փորձ ունի, հետևաբար, սա մի տնտեսական հետաքրքրություն է, որն ամբողջովին չի զարգացվում Հայաստանի կողմից: Օրերս Հայաստանի մայնինգի ինդուստրիայի ներկայացուցիչներից մեկի հետ էի խոսում. Մայնինգի ինդուստրիան ներդրումների կարիք ունի:

Ռազմիկ Մարտիրոսյան– Եվ շարունակելով այս հարցը. Հայաստանում բավականին բուռն քննարկվում է Հայաստանի և Ամերկայի համագործակցության մասին և իշխանամետ շրջանակներում սովորաբար ասում են, որ մենք ավելի խորը հարաբերություններ չունենք ԱՄՆ-ի հետ, քանի որ Հայաստանում տեղակայված է ռուսական ռազմաբազա, և Հայաստանը ՀԱՊԿ անդամ երկիր է: Արդյո՞ք դուք կարծում եք, որ Հայաստանը կարող է լքել ՀԱՊԿ-ը և խնդրել, որ ռուսական ռազմաբազան դուրս գա մեր երկրի տարածքից, և դրանից հետո ի՞նչ կլինի Հայաստանի հետ:

Արթուր Խաչիկյան– Ուղղակի պարզաբանելու համար, ինչպես նշեց իմ գործընկերը, մենք տասնյակ ԶԼՄ-ներ ունենք, որոնք ֆինանսավորվում են Արևմուտքի կողմից, և այս մարդիկ մեզ բառացիորեն ասում են՝ պետք է խզեք ձեր կապերը Ռուսաստանի հետ, և հենց դա տեղի ունենա՝ ԱՄՆ-ը կգա Հայաստան, Ֆրանսիան կգա Հայաստան, նրանք զենք կբերեն, ռազմական բազաներ կտեղակայեն Հայաստանում, դուք այս երկրների հետ դաշինքներ կունենաք, գուցե անգամ ՆԱՏՕ-ի անդամ կդառնաք: Մենք բոլորս գիտենք, որ սրանք հեքիաթներ են, բայց ես, իհարկե, չեմ ուզում ազդել ձեր պատասխանի վրա. Կա՞ն որևէ պլաններ ԱՄՆ ներկա կամ ապագա նախագահի կողմից, և ես ընդունում եմ այն, ինչ ասաց գնդապետ Մաքգրեգորը, որ նախագահ Թրամփը բարի սիրտ ունեցող մարդ է, բայց տարբերություն կա սրտի և արտաքին քաղաքականության միջև. Սրանք տարբեր բաներ են: Որքանո՞վ Դուք գիտեք՝ կա՞ որևէ հնարավորություն, որ ԱՄՆ-ը կամ որևէ այլ Արևմտյան պետություն, որն անվտանգության ոլորտում աջակցություն կտրամադրի Հայաստանին: Օրինակ՝ անվտանգության երաշխիքներ, զինատեսակներ, ռազմական դաշինք: Դուք նման բան լսած կա՞ք:

Գնդապետ Մաքգրեգոր– Ես չեմ լսել նման բան, բայց մյուս կողմից՝ սա անհնար չէ: Ես ուղղակի կնշեի, դա պետք է ակնհայտ լինի բոլորի համար, որ ամերիկացիները չեն ապրում Կովկասում կամ Արևմտյան Ասիայում: Դրա մասին մարդիկ կարծես մոռացել են: Եվրոպացիները հիմա իրենց համար բացահայտում են, որ ամերիկացիները չեն ապրում Եվրոպայում: Եվրոպացիները դաժան դաս ստացան ռուսներից: Նրանք պետք է զբաղվեն սեփական հարցերով:

Նրանք չեն կարող սեփական անվտանգությունը կամ տնտեսական խնդիրները թողնեն, որ մի ուրիշ երկիր լուծի, օրինակ՝ ԱՄՆ-ը: ԱՄՆ-ը միշտ կանի այն, ինչ լավ է իր համար, անգամ, եթե դա վնասում է եվրոպացիներին: Ես կարծում եմ, որ ԱՄՆ-ը շատ մեծ վնաս հասցրեց եվրոպացիներին: Մենք, իհարկե, դրա մասին հիմա չենք կարող խոսել, մասնավորապես՝ տնտեսական առումով մեծ վնաս հասցրինք Եվրոպային, օրինակ՝ Հյուսիսային հոսք 2-ը դրա վառ օրինակն է, դրա հետևանքները կատաստրոֆիկ էին: Կարծում եմ, որ Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները շատ կարևոր են Հայաստանի համար մի քանի պատճառով: Մեր ընկեր Էրդողանը լավ պատմաբան է, լավ պատմություն գիտի և շատ լավ հիշում է, որ Էնվեր փաշան ժամանակին խաչակիրների երթ էր սկսել Կովկասով դեպի Կենտրոնական Ասիա, որն իսլամական բնույթ ուներ և ձախողվեց, որովհետև Կենտրոնական Ասիայում ցարի իշխանության տակ ապրող մարդկանցից շատերն այդքան էլ դժգոհ չէին և ուզում էին շարունակել ապրել Ռուսական կայսրության կազմում: Նրանք Ռուսական կայսրության մաս էին և դա չէին համարում բեռ, այլ՝ առավելություն:

Ես սա նշում եմ, որովհետև Էրդողանը շատ հետաքրքրված է Կենտրոնական Ասիայով: Ռուսները սա գիտեն, բայց իմ կարծիքով, նրանք սխալմամբ սա անտեսեցին և ասացին՝ դե, դա անցյալում էր, Թուրքիան հիմա ժամանակակից պետություն է: Նրանք հիմա հայտնաբերում են, որ թուրքերը մնում են թուրքեր, նրանք ժամանակակից եվրոպացիներ չեն, նրանք ժամանակակից մարդիկ չեն, ինչպես, օրինակ՝ ժամանակակից Բեյրութի բնակչությունը, նրանք թուրք են՝ նրանց հին շահերը, հետաքրքրությունները, ռազմավարական հրամայականները նույնն են, չեն փոխվել: Մենք տեսնում ենք, թե այս հրամայականներն ինչպես են դրսևորվում Սիրիայում: Եղել է, որ իմ առջև թուրք սպաները ծիծաղել և ասել են, որ Սիրիան անկախ պետություն չէ, դրա համար մենք այնտեղ չունենք Թուրքիայի դեսպանություն, սա նախկին վիլայեթ է մեզ համար, և մենք այդպես ենք սա տեսնում: Ես կարծում եմ՝ մենք այդ աշխարհում ենք հիմա գտնվում: Թուրքերն իրենց ուժեղ են զգում, հսկայական գումարներ են ստանում Կատարից, որն իրենց պահում է ջրի մակերեսին, նրանք իսլամական օրենքի տեսակետից՝ սրբապիղծ այս դաշինքն են ստեղծել Իսրայելի հետ, այս դաշինքը երևի երկար ժամանակ չի տևի, սա ուղղակի օրվա հրամայականն էր: Չեմ կարծում, որ այս դաշինքը երկար կտևի, բայց բավական ժամանակ կտևի, որ Էրդողանը հասկանա, թե իր հիմնական նպատակը որն է Միջին Արևելքում:

Այս ամենի մեջ ո՞րն է Հայաստանի տեղը: Հայերը պետք է հասկանան, որ ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականության և ռազմական քաղաքականության ռազմավարությունը հետևյալն է. վնասել Ռուսաստանին, որը, կարծում եմ՝ հիմարություն է, և Իրանին: Հիմա, եթե դուք ուզում եք վնասել Ռուսաստանին և Իրանին, դուք ի՞նչ կանեք Հայաստանի համար: Դուք ուզում եք օգտագործել Հայաստանը որպես հարթակ՝ Ռուսաստանի դեմ հարձակման համար, կամ որպես հարթակ՝ հարձակվելու Իրանի՞ դեմ: Ադրբեջանը հիմա առաջարկել է իրեն՝ որպես հարթակ՝ Իրանի դեմ հարձակման համար: Արդյոք Հայաստանն ուզո՞ւմ է այդ ճանապարհով գնալ և այդ ձևով սիրաշահել ամերիկացիներին, որից հետո 2-3 տարվա ընթացքում հայերը կհայտնաբերեն, որ ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության ֆոկուսը բացարձակապես կփոխվի, և մենք հետ կքաշվենք: Մարդիկ պետք է հասկանան, որ մենք ցամաքային գերտերություն չենք Ասիայի կենտրոնում, ոչ էլ՝ Կովկասում: Դուք իսկապես կարծում եք, որ մենք 30 հազար զինվոր կուղարկենք, որպեսզի ռազմաբազա հիմնեն ՀՀ տարածքո՞ւմ:

Այդպիսի բան չի լինի, դուք պետք է ավելի ռեալ ձևով մտածեք ձեր իրադրության մասին: Ո՞ւմ կարող եք դիմել ծայրահեղ իրավիճակի դեպքում, որ կարողանա ձեզ ռեալ ձևով օգնություն ցույց տալ: Ինչ տեղի ունեցավ Վրաստանում, ինչ արեցին վրացիները. Վրաստանը գնաց այս ճանապարհով մեզ հետ, մենք իրենց սխալ զինատեսակներ տրամադրեցինք, սխալ ռազմական մարտավարություն՝ հիմնվելով մեր ձախողված փորձի վրա՝ Միջին Արևելքում, իրենց չպատրաստեցինք որևէ բանի համար, որի հետ նրանք առճակատվեցին, և ռուսները նրանց դաս տվեցին: Ես այս օրինակին կնայեի: Նայեք, թե ինչ եղավ Վրաստանի հետ: Ի՞նչ է հիմա անում Վրաստանը, ի՞նչ է անելու Հայաստանը: Ես այդ հարցերը կտայի ձեր պատմության համատեքստում: Մենք կարող ենք միայն կարճատև օգուտ բերել, մենք հիմնականում ծովային և օդային գերտերություն ենք՝ գալիս ենք և գնում ենք, մեր շահերը շատ դեպքերում կայուն չեն, բացառությամբ՝ մի քանի օրինակների: Մենք անկանխատեսելի ենք: Ես սիրում եմ իմ երկիրը և աջակցում եմ իմ ղեկավարությանը, բայց ես անկեղծ եմ խոսում ձեզ հետ: Տեսեք, թե ինչ եղավ Վիետնամի պատերազմի վերջում. Մենք ներդրեցինք ահռելի գումարներ, տասնյակ-հազարավոր կյանքեր և հետո ի՞նչ արեցինք՝ դուրս եկանք, լքեցինք Վիետնամը և փոխեցինք խոսակցության թեման: Սա իմ զգուշացումն է ձեզ:

Արթուր Խաչիկյան.– Եվ մենք շատ հստակ լսեցինք Ձեր ուղերձը, գնդապետ: Ես հարց ունեմ երկուսիդ համար: Հաշվի առնելով այն, ինչ Դուք ասացիք՝ վագրերին բաց թողնելու մասին. ի՞նչ եք կարծում՝ ի՞նչ է լինելու Սիրիայում հիմա: Եթե Դուք հիշեք՝ ինչ եղավ Իրաքում Սադամ Հուսեյնին հեռացնելուց հետո, կամ ինչ եղավ Լիբիայում Քադաֆիից հետո, դուք ունեցաք քաղաքացիական պատերազմ, բախումներ, մարդասպանություններ, առաջին դեպքում՝ քրդերի հետ, երկրորդ դեպքում՝ Լիբիայում դուք ունեք երկու կառավարություն, և իսկապես նրանք արձակել են վագրերին: Հիմա, ի՞նչ է լինելու Սիրիայում: Արդյո՞ք երկիրը մասնատվելու է, երրորդ ուժերն արդյո՞ք խլելու են ինչ-որ տարածքներ, ի՞նչ են անելու քրդերի հետ, հիմա մենք արդեն սկսում ենք տեսնել, թե նրանք ինչ են անելու քրդերի հետ, քանի որ դա արդեն սկսվեց քրդերի նկատմամբ: Իսկ ինչ վերաբերում է Կովկասի՞ն: Ինչ վերաբերում է Էրդողանին, ապա այո, նա որոշ ծրագրեր ունի, լուրջ մտադրություն ունի ստեղծելու իր թյուրքական պետությունը կամ նոր Օսմանյան կայսրությունը: Ի դժբախտություն մեզ, մենք իր ճանապարհին ենք կանգնած, խանգարում ենք իրեն:

Ինչ վերաբերում է Արևմուտքին, ապա նրա տեսակետից սադրել ինչ-որ բախում Կովկասում ՌԴ-ի հետ՝ կստիպեր ՌԴ-ին կամ գնալ ռազմական բախման Թուրքիայի հետ, որը Ռուսաստանը բացարձակապես չի ուզում անել, կամ ինչ-որ գործարքի գնալ, կամ հետ քաշվել Կովկասից, ինչպես դա արվեց Սիրիայում: Ես այդպես եմ սա տեսնում, որ կա ստույգ հետաքրքրություն, շահ Արևմուտքի կողմից՝ բախում սադրել մեր տարածաշրջանում, որպեսզի ստիպեն Ռուսաստանին դուրս գալ այստեղից: Ես շատ լավ հասկանում եմ Ձեր նկատառումը, որ պետք է շատ զգույշ լինենք այն երկրների հետ, որոնք կարող է՝ շատ լավ մտադրություններ ունեն, բայց գտնվում են 11 հազար կիլոմետր հեռավորության վրա: Նրանք կարող են գալ և հումանիտար կամ տնտեսական օգնություն տրամադրել, բայց, ի վերջո, կարող է լինել այն, ինչ դուք տեսաք այդ հայտնի տխրահռչակ կադրերում, երբ ամերիկյան ուղղաթիռը ծովի մեջ շպրտվեց ամերիկյան ռազմական նավից՝ Վիետնամի ափերում: Կարծեմ դա 1975 թվականին էր: Կամ Աֆղանստանը, որտեղ մենք շատ ցավալի կադրեր տեսանք, թե ինչպես մարդիկ վազում էին ինքնաթիռների հետևից՝ օդանավակայանում: Դա ինձ համար բավականին ցավալի էր նայել: Ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ է լինելու Սիրիայում, ո՞վ է կանգնեցնելու Էրդողանին, չե՞ք կարծում, որ այստեղ ինչ-որ կոնֆլիկտ կարող են սադրել, որպեսզի Ռուսաստանը ստիպված լինի դուրս գալ:

Գնդապետ Մաքգրեգոր– Ես կարծում եմ, որ Էրդողանը կմասնատի Սիրիան, և, որ Սիրիայի հարավը, մասնավորապես՝ Դամասկոսի շրջանը, երևի կընկնի Իսրայելի օկուպացիայի կամ վերահսկողության տակ: Իսրայելն այս տարածքները կդիտարկի՝ որպես իրենց անվտանգության գոտի, և ինչպես ասացի, նրանք կփորձեն Դամասկոսը դարձնել Մեծ Իսրայելի մի մաս: Ես չգիտեմ՝ դա ինչպես կդրսևորվի, դա բավականին հետաքրքիր իրադարձություն է: Ինչ վերաբերում է Կովկասին, այստեղ իրադրությունը տարբերվում է Սիրիայից Ռուսաստանի համար: Ռուսաստանը ցանկացած րոպեի կարող է մնալ Միջին Արևելքում կամ Աֆրիկայում, կամ դուրս գալ այնտեղից: Սիրիան կենսական շահեր չէր ներկայացնում Ռուսաստանի համար: Եթե ռուսներն իսկապես ուզում են տաք նավահանգիստ Միջերկրական ծովում, նրանք կարող են դա գտնել մեկ այլ տեղ՝ ուրիշ վայրեր կան, որտեղ ռուսներին կարող են ողջունել և տեղ տալ այնտեղ: Ես չեմ բացառում, որ այդ հնարավորությունը կարող է առաջանալ Հյուսիսային Աֆրիկայում: Այսինքն՝ նրանք կարող են այդ նավահանգիստը գտնել մեկ ուրիշ տեղում: Բայց Կովկասն ընկնում է Ռուսաստանի կենսական շահերի գոտում: Ես չեմ կարծում, որ ռուսները թույլ տան, որ ԱՄՆ-ը իրենց հեռացնի Կովկասից: Ես չեմ կարծում, որ թուրքերը կցանկանան ռուսների հետ պատերազմել Կովկասում:

Կարծում եմ, որ այստեղ դժվար կամ լարված զինադադար կհաստատվի, բայց ես միանշանակ կզարգացնեի կապերը Ռուսաստանի հետ, քանի որ Ռուսաստանն ունի երկարատև ռազմավարական շահեր Կովկասում: Նրանք այստեղ շատ անգամ պայքարել են իսլամական ուժերի դեմ, կարող ենք վերադառնալ Իմամ Շամիլի ժամանակներին: Ռուսները նրա հետ պայքարում էին 20 տարի և, ի վերջո, իրենց վերահսկողության տակ բերեցին այս շրջանը: Բայց անգամ այսօր Ռուսաստանի շատ շրջաններում կա իսլամական բնակչություն, որոնք կարող են ռադիկալիզացվել, և նրանք գիտեն դրա մասին:

Ռուսները շատ սերտ կապեր են պահպանում Ուզբեկստանի, Ղազախստանի, Թուրքմենստանի նախագահների հետ, և նրանց բոլորին դուր է գալիս նախագահ Պուտինը, ում նրանք նկարագրում են միակ մարդը, ում վրա նրանք կարող են հենվել: Իսկ նրանք ո՞ւմ հետ են պայքարում, իսլամիստների, և մենք մոռանում ենք, որ Ուզբեկստանի նախագահը մի քանի տարի առաջ Թուրքիայի դեսպանին դուրս հրավիրեց իր երկրից, որովհետև Թուրքիայի դեսպանը փորձում էր զարգացնել այնտեղ Մահմեդական եղբայրության ցանցը, տարածել ռադիկալ իսլամիզմը, իսկ Ուզբեկստանի նախագահն ասաց՝ արդեն մոտ հազար հոգի իսլամիստ ունեմ իր բանտերում, որոնցից 500-ին արդեն մահապատժի եմ ենթարկել, և դուք դուրս եկեք իմ երկրից: Եվ նա դուրս շպրտեց Թուրքիայի դեսպանին: Էրդողանը փոխեց իր տոնը, ավելի զուսպ, ոչ ծայրահեղ մարդ ուղարկեց այնտեղ և փոխեց իր խաղը: Այն, ինչ Էրդողանն ուզում է ստանալ Միջին Ասիայում՝ մի բան է, այն, ինչ նա կստանա՝ մեկ այլ: Ռուսները հիմար չեն, ոչ էլ Կենտրոնական Ասիայի պետությունների նախագահներն են հիմար: Նրանք նույնպես հետաքրքրություն ունեն չինական առևտրական «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախագծի զարգացման մեջ:

Սա փոխշահավետ նախագիծ է Միջին Ասիայի համար: Իսկ եթե Միջին Ասիան ապակայունացվի, դա պրոբլեմ կլինի: Դա նշանակում է, որ մնում է Ռուսաստանը և Իրանը: Իսկ ինչ վերաբերում է Իրանին, մենք անկասկած կներքաշվենք Իրանի հետ պատերազմի մեջ, դա պարզ է: Սա է պարոն Նաթանյահուի վաղեմի նպատակը, սա Իսրայելի ցանկությունների ցուցակի առաջին տողն է, նրանք դա են ուզում, և կարծում եմ՝ կստանան: Ինչպե՞ս է դա ծավալվելու, չեմ կարծում՝ լավ:  Իրանն ունի մոտ 100 մլն բնակչություն, նրանք կարող են դիմակայել լայնածավալ վնասարար հարձակումների և կարող են վերականգնվել դրանցից հետո: Եվ եթե ենթարկվեն հարձակման, Ռուսաստանը թույլ չի տա, որ Իրանը տապալվի, որովհետև և՛ Չինաստանը, և՛ Ռուսաստանն իրենց հայացքներն ուղղում են դեպի Ասիա: Նրանք նայում են սրան իրենց սեփական տեսակետից: Նրանց համար հարցը հետևյալն է՝ որտեղ եք դուք կանգնեցնելու այս ամերիկյան արտաքին քաղաքականությունը, որն իր հետ բերում է քաոս և որն օգտագործում է ուրիշ երկրներին այդ քաոսը տարածելու համար: Իսկապես, դարձել ենք քաոսի մենեջերներ, եթե այդ տեսակետից նայենք: Մենք քաոս ստեղծեցինք Լիբիայում, Իրաքում, Սիրիայում: Որտեղ մենք գնում ենք՝ ստեղծում ենք քաոս, քանի որ խախտում ենք նորմալ տարածաշրջանային դինամիկան: Եվ որտե՞ղ է դա կանգնեցվելու: Ռուսներն ասացին, որ չեն փորձելու դա կանգնեցնել Սիրիայում, այնտեղ որևէ կենսական բան չկա իրենց համար:

Դա կարևոր է Էրդողանի համար, շատ լավ, թող իր ուզածն անի այնտեղ: Բայց արդյո՞ք ռուսները նույն դիրքորոշումը կունենան Կովկասի վերաբերյալ: Նրանք այնտեղ երկար պատմական ներկայություն ունեն, գիտեն, թե դա ինչի կարող է բերել: Ոչ, ես այդպես չեմ կարծում: Եվ չեմ կարծում, որ Իրանն ուղղակի դիտի, թե այնտեղ ինչ է կատարվում, և չասի՝ մենք սա չենք կարող թույլ տալ: Իրանը մեծ ջանքեր է գործադրել, որպեսզի ավելի լավ հարաբերություններ ունենա Ադրբեջանի հետ, բայց ի՞նչ սովորեցին Թուրքիան և Իրանը. Դուք իրենց չեք կարող վստահել, չեք կարող վստահել Էրդողանին կամ իր ընկերներին Ադրբեջանում: Նրանք իրենց օրակարգն ունեն: Աստանա, Սոչի, այդ բոլոր պայմանավորվածությունները՝ թղթի վրա գրված, որևէ արժեք չունեին, ինչպես նշեց Քրիստինեն: Մենք մինչև հիմա հավատում ենք, որ վերահսկում ենք այս իրավիճակը և ունենք ինչ-որ թղթի կտորներ, որոնք նշանակություն ունեն: Մենք սխալվում ենք, մեզ Էրդողանը կարող է դավաճանել մեկ շաբաթ հետո, նույն ձևով, ինչպես նա դավաճանեց Ռուսաստանին:

Ամփոփելով, եթե հայ լինեի, ես կասեի՝ եթե ուզում եք մեզ հետ համագործակցել, մենք ձեզ հավատարիմ կլինենք, բայց հավատարմությունը երկու ուղղությամբ է աշխատում, դուք պետք է հավատարիմ լինեք մեզ: Ես նույն բանը կասեի ռուսներին: Իսկ եթե ամերիկացիներն ասեին՝ մենք ձեզ հետ գործ չենք ունենա, մինչև ռուսներին դուրս չհանեք, դա իրագործելի չէ: Դա նույն բանն է, եթե մենք ասենք՝ գործ չենք ունենա Արիզոնայի, Նյու Մեքսիկոյի, Տեխասի և Հարավային Կալիֆոռնիայի հետ, քանի որ այս նահանգները գործնական կապեր ունեն Մեքսիկայի հետ: Սա ծիծաղելի է: Դա այդպես չի կարող աշխատել: Իմ կարծիքով՝ դուք պետք է պաշտպանեք ձեր դիրքերը և ասեք՝ այո, մենք ուզում ենք լավագույն հարաբերություններ ունենալ ձեզ հետ, բայց մենք պետք է պահպանենք հարաբերությունները մեր ռազմավարական գործընկերների հետ այս ռեգիոնում: Արդյո՞ք սա հասկանալի առաջարկ չէ:

Արթուր Խաչիկյան– Ոչ, սա անհասկանալի չէ: Ի դեպ, հենց այդպես էլ արվում էր անցյալում, մեզ հաջողվում էր բալանսավորել մեր հարաբերությունները: Շնորհակալ եմ, գնդապետ, խնդրեմ, Քրիստինե:

Քրիստինե Առաքելյան – Եկեք հիշենք, թե ինչ ասաց Ֆիդանը՝ Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարը: Նա ասաց՝ Սիրիան կմիավորվի, բայց մենք չենք ընդունի քրդական ուժերին, որոնց աջակցում է ԱՄՆ-ը: Մենք ունենք նաև Դոհայի ֆորումը, որտեղ մասնակիցները հղում արեցին 2254 համարի ՄԱԿ-ի բանաձևին, որը ճանապարհ է գծում, այսպես կոչված, դեմոկրատական կամ ինքնավար Սիրիայի համար: ԱՄՆ-ը նույնպես ընդունել է այսպիսի մոտեցում, բայց այստեղ արդեն այդ ընդհանրություններն ավարտվում են: Ես ուզում եմ, որ ձեր ունկնդիրները հասկանան մի բան. մարդիկ կարող են որոշ բառեր ասել, և նրանք գուցե շատ նման են միմյանց, բայց դրանք լրիվ տարբեր նշանակություն կարող են ունենալ: Այս պահին ԱՄՆ-ը և Թուրքիան իրենց հավանությունն են տալիս միացյալ Սիրիային, բայց արդյո՞ք դա նշանակում է, որ նրանք նույն բանի մասին են խոսում: Ո՛չ: Այս պահին միակ ուժը, որը ցանկանում է, որ Սիրիան բաժանված լինի տարբեր շրջանների, դա Իսրայելն է:

Եվ ինչո՞ւ են նրանք սա անում, այն պատճառով, որ Իսրայելի արտաքին գործերի նախարարությունը մի քանի շաբաթ առաջ հայտարարություն արեց՝ ասելով, որ մենք պետք է ավելի շատ աշխատենք փոքրամասնությունների հետ Միջին Արևելքում, և ես ուզում եմ կենտրոնանալ քրդերի և դրուզների վրա: Իսրայելը բարելավել է իր հարաբերությունները դրուզների հետ Իսրայելում, որպեսզի դա տարածի և լավ հարաբերություններ ստեղծի դրուզների հետ Սիրիայում: Իսրայելը նաև շատ սերտ հարաբերություններ ունի քրդերի հետ:

Իսրայելը հրաժարվել է իր պարտավորություններից՝ ըստ 1974 թվականի պայմանագրի՝ խախտելով այն սահմանները, որոնք որոշվել էին այդ պայմանագրով, և մեկը մյուսի հետևից բուֆերային գոտիներ ստեղծելով: Մենք կտեսնենք, թե դա մինչև ուր կգնա, և մարդկանց հանդուրժողականության մակարդակներն ինչպիսին կլինեն: Բայց Իսրայելի այս պահվածքը ցույց է տալիս, որ նրանք ուզում են Սիրիայի ինչ-որ մասնատում և որոշ ազդեցություն են ուզում պահպանել որոշ տարածքներում, որտեղ նրանք ունեն մշտական ներկայություն: Կարծում եմ՝ նրանք չեն սահմանափակվի օդային հարվածներով և կփորձեն տարածքային նվաճումների հասնել Սիրիայում՝ դա կենտրոնացնելով փոքրամասնության այն խմբերի վրա, որտեղ նրանք ունեն իրենց ազդեցությունը: Այս պահին Թուրքիան ասում է՝ ոչ, մենք ուզում ենք միավորել Սիրիան, բայց չենք ընդունի Սիրիայի դեմոկրատական ուժերին, որոնք քրդական ուժերն են և գործում են Սիրիայի հյուսիս-արևելքում: Սա ի՞նչ է նշանակում, ո՞վ է պարտվողի դերում այստեղ:

Այստեղ պարտվողները ծոցի պետություններն են, բայց ոչ՝ Կատարը: Կատարը հաղթեց այստեղ և իր դեսպանատունն է բացելու Դամասկոսում: Կատարը և Թուրքիան հիմա միասին տոնում են իրենց հաղթանակը: Իսկ ովքե՞ր են պարտվածները՝ Արաբական Միացյալ Էմիրությունները, Սաուդյան Արաբիան և Եգիպտոսը:

Հիմա վերադառնանք Հայաստանին. ինչպե՞ս կարող է Հայաստանը հավասարակշռել այս ամենը: Եթե Թուրքիայի և Իսրայելի հեգեմոնիան հաստատվի Սիրիայի տարածքում, այս իրավիճակը պետք է հավասարակշռվի: Դա նշանակում է, որ ինչ-որ բան պետք է կանգնեցնի և հակակշիռ հանդիսանա Թուրքիայի հեգեմոնիային, մասնավորապես՝ Հարավային Կովկասում: Ո՞վ հետաքրքրություն կունենա դրանում: Պարսից Ծոցի չափավոր պետությունները՝ Սաուդյան Արաբիա, ԱՄԷ և Եգիպտոս: Այս երեք երկրները հիմնականում կրում են Մահմեդական եղբայրության ցանցի ազդեցության վտանգավոր հետևանքները: Հայաստանը պետք է հենց այդ ուղղությամբ գնա: Ինչ վերաբերում է ձեր երկրորդ հարցին՝ արդյո՞ք Վաշինգտոնում ինչ-որ խոսակցություն գնում է Հայաստանում ռազմական ներկայություն ունենալու մասին՝ ո՛չ: Այդպիսի բան չկա:

Ես չեմ բացառում, որ որևէ այդպիսի բան չլինի ապագայում: Դուք չեք կարող վստահ ձևով ասել, որ որևէ այսպիսի բան ապագայում չի լինի, բայց այս պահին ես չգիտեմ որևէ քննարկման մասին՝ այս հարցերով: Զրո: Եվ կարևոր է, որ հայերը դա իմանան: Դա չի նշանակում, որ ապագայում ինչ-որ այսպիսի բան չի կարող տեղի ունենալ, բայց դա տեղի կունենա մեկ այլ ձևով, ոչ թե այն ձևով, որը պատկերացնում են հայերը: Հայերը, ինչպես միշտ, փնտրում են մի արտաքին դերակատարի, որը գա և փրկի իրավիճակը: Բայց դա այդպես չի լինի որևէ արտաքին ուժի կամ պետության համար: Դա չէ երրորդ դերակատարների դերը՝ փոխել կամ որոշել ձեր ռազմավարությունը, ձեր տնտեսությունը, ձեր արտաքին քաղաքականությունը: Դա հայերի գործն է:

Ես շատ եմ ասել և մեկ անգամ ևս կասեմ՝ եթե Հայաստանը որևէ ռազմավարական նշանակություն չունի այս տարածաշրջանում, նա որևէ ռազմավարական նշանակություն չի ունենա նաև արտաքին ուժերի համար, ներառյալ՝ ԱՄՆ-ը: Բոլոր քննարկումները, որոնք վերաբերում են USAID կազմակերպությանը, չեն կենտրոնանում ռազմավարության վրա, այլ՝ բարեգործության և փոքր ծրագրերի, որոնք, մեծ հաշվով, որևէ բան չեն փոխելու Հայաստանում: Երբ դուք սկսում եք բառերի հետ խաղալ և ասում եք, որ 250 մլն դոլարը ստրատեգիական ներդրում է ԱՄՆ կողմից Հայաստանում, դա նշանակում է, որ դուք պատկերացում չունեք, թե որն է ձեր տեղը առաջնահերթության շարքում: Ի վերջո, Հայաստանը պետք է ուժեղացնի իր ռազմավարությունն այս ռեգիոնում և հասկանա, թե ովքեր են հաղթողները և պարտվողները՝ Սիրիայի կոնֆլիկտում, և փորձի հավասարակշռել այս իրավիճակը:

Պատմականորեն հենց այդպես են գործել հայերը: Այս ղեկավարը, ինչպես նա ասում է, կողմնակից է իրական Հայաստանի, ոչ թե՝ պատմական: Ես չեմ ասում, որ այս ղեկավարը և իր խումբը կարող են հասնել ինչ-որ արդյունքների, ոչ, նրանք միայն սրանով չեն կարող հասնել արդյունքների: Բայց սա է այն ուղղությունը, որով Հայաստանը պետք է գնա՝ ռազմավարական իմաստով. Հայաստանը պետք է վերադառնա իր արմատներին և վերադարձնի հավասարակշռությունը՝ տարբեր երկրների և տարբեր խմբերի համար այս տարածաշրջանում, աջակցի ավելի սերտ կապերին և այնպես անի, որ ոչ մի կողմ չգերիշխի: Բայց այս պահին Արևմուտքը տեսնում է Միջին Արևելքում Իսրայելի և Թուրքիայի հեգեմոնիան:

Ես չեմ կարծում, որ դա ընդունելի լինի: Այս պահին մարդիկ իրենց ձեռքում են պահում իրենց խաղաքարտերը և սպասում են, թե ինչ կլինի: Ես բավականին վստահ ձևով կարող եմ ասել, որ առաջիկա մի քանի տարվա ընթացքում, իսկապես սա է ԱՄՆ-ի, Բրիտանիայի և Արևմտյան մյուս երկրների պլանը, դա կլինի անընդունելի զարգացում: Ես ուզում եմ ձեր ուշադրությունը հրավիրել «Ալ Ահրամ» պարբերականի մի խմբագրական հոդվածի վրա, որը պաշտոնական հայացքներ արտահայտող պարբերական է Եգիպտոսում, այտեղ պաշտպանության նախարարի նախկին տեղակալն առաջարկում էր անվտանգության ճարտարապետություն ստեղծել տարածաշրջանում, որը պետք է ԱՄՆ-ին դուրս մղի Միջին Արևելքից և ընդգրկի Եգիպտոսը, Սաուդյան Արաբիան, Թուրքիան և Իրանը: Սա շատ համարձակ հայտարարություն է Եգիպտոսի պաշտոնական պարբերականի համար:

Մի նախագիծ, որտեղից դուրս է մղվում Արևմուտքը: Եվ տրամաբանությունն այստեղ այն է, որ տարածաշրջանային գերտերությունների հիման վրա կառուցել անվտանգության ճարտարապետությունն ավելի լավ է այս տարածաշրջանի համար, քան այն կապել գլոբալ գերտերությունների հետ: Մենք չգիտենք, թե ինչպես են ընթանալու զարագացումները ապագա մի քանի տարվա ընթացքում: Հիշենք, որ ԱՄՆ-ը ունի սարսափելի ծավալով պետական պարտք՝ տրիլիոն, տրիլիոն, տրիլիոն դոլարների պարտք: Եվ ինչպես ասացի՝ պարտքի այդ թվերը թերագնահատված են, քանի որ որոշ ընկերություններ, օրինակ՝ Բոինգը, փաստորեն կարող են համարվել պետական պարտքի մի մաս, քանի որ, եթե ցանկացած ընկերության ակցիաների 50 տոկոսից ավելիի սեփականատերը ԱՄՆ պետությունն է, ուրեմն՝ այս ընկերությունների պարտքը պետք է ավելացվի պետական պարտքին: Դրան պետք է ավելացնել նաև Black Rock-ի, Ingard-ի և այլ մասնավոր ռազմական ընկերությունների պարտքերը, որոնք գործում են Ուկրաինայում:

Ես ձեզ հավաստիացնում եմ, որ պարտքատերերը չեն տեսնելու որևէ պակաս, եթե Ուկրաինան տապալվի կամ ստիպված լինի գնալ խաղաղության, պետք չէ կարծել, որ եվրոպացիները կմուծեն Ուկրաինայի պարտքերն ԱՄՆ բանկերին: Ես չեմ կարծում, որ դա այդպես կլինի: Ի վերջո, ես կարծում եմ, որ ԱՄՆ հնարավորությունները շատ սահմանափակ են այն առումով, թե ինչ նրանք կարող են անել հետագա չորս տարվա ընթացքում: Եվ Հայաստանը պետք է իր դիրքորոշումը հարմարեցնի այս իրականությանը, բայց դա պետք է սկսվի ձեզնից, այնպես անեք, որ ավելի մեծ կշիռ ունենաք, ձեր դերն աճի այն պետությունների հետ ձեր ռեգիոնում, որոնք ձեզ բոլորից ավելի լավ գիտեն: Եվ պետք է նաև հասկանալ, որ եթե Հայաստանը դիրքավորի իրեն՝ որպես Արևմուտքի գործիք, որն օգտագործվում է Արևմուտքի կողմից տարբեր պետություններին հարվածներ հասցնելու համար, և ոչ այն Հայաստանը, որին ճանաչում են շնորհիվ իր պատմական համայնքների, որոնք գոյություն ունեն Միջին Արևելքում, ի վերջո, պարտվելու է Հայաստանը:

Գնդապետ Մաքգրեգոր– Մի բան ավելացնեմ. Ուզում եմ Ձեր ուշադրությունը հրավիրել այն փաստին, որ իսկապես կարծում եմ, որ շուտով պատերազմ կբռնկվի Թուրքիայի և քրդերի միջև: Դա անխուսափելի է: Այն, ինչ եղավ Սիրիայում, մասնավորապես Թուրքիային հարմար հնարավորություն է տալիս ջախջախել քրդական պետության առանցքային մաս: Ի դեպ, Թուրքիայի բնակչությունը կաջակցի դրան և դա շատ կարևոր է հասկանալ: Բայց մյուս կողմից, տեսնենք, թե ինչ կանի Իսրայելը, որը սերտ կապեր ունի քրդերի հետ: Կմիջամտե՞ն արդյոք, ո՛չ, չեմ կարծում: Ուրեմն՝ Հայաստաանը պետք է ուշադիր նայի, թե ինչ է լինելու քրդերի հետ, երբ թուրքական բանակը կներխուժի Հյուսիսարևելյան Սիրիա, որպեսզի ջախջախի այս քրդական պետությունը: Եվ մենք՝ ամերիկացիներս, չենք կանգնեցնի թուրքերին, ես ձեզ 100 տոկոս եմ ասում, որովհետև մենք պատրաստ չենք ներքաշվել լայնածավալ ռեգիոնալ պատերազմի մեջ: Հիշեք, որ այս Թահրիր ալ Շամ կոչվածին մենք ենք սովորեցրել, 11 հազար ահաբեկչի մենք ենք զինել և պատրաստել: Նրանք կապված էին Ալ Քաիդայի հետ և գտնվում էին Սիրիայի հարավ-արևելյան մասում, և եթե նրանց գումարում ենք, ստանում ենք մոտավորապես 25 հազար ահաբեկիչ, բայց նրանք թեթև հեծելազոր են՝ համեմատած հիմնական ռազմական ուժերին՝ թուրքերին: Ահաբեկիչները թեթև զինված հեծելազոր են, որը ռազմական դիրքեր է գրավում Թուրքիայի բանակի ապագա գործողությունների համար: Մենք այսպես պետք է նայենք սրան: Սա մեծ հետևանքներ կունենա, և ԱՄՆ-ը չի ներքաշվի այստեղ, ինչպես դա արել է անցյալում, և չի ներքաշվի պատերազմի մեջ Թուրքիայի ուժերի հետ:

Արթուր Խաչիկյան– Ես կարծում եմ, որ սա շատ կարևոր դիտարկում է, մենք հենց այդպես էլ պետք է նայենք իրադրությանը, և Ձեր ասածն արդեն տեղի է ունենում, որքանով ես հասկանում եմ, արդեն բախումներ սկսվել են քրդական ուժերի հետ Սիրիայում, սպանություններ, գլխատումներ արդեն եղել են տարբեր ուժերի միջև Սիրիայի տարածքում, և հուսով եմ, որ չենք ունենա այնպիսի անկայունություն, որը եղել է Իրաքում՝ Սադամ Հուսեյնին իշխանությունից հեռացնելուց հետո: Ռազմիկ, Դուք հա՞րց ունեիք:

Ռազմիկ Մարտիրոսյան- Ես ուզում էի հարցնել Ուկրաինայի իրադարձությունների մասին, քանի որ տարբեր ակնկալիքներ կան: Դոնալդ Թրամփի կողմից եղել է խոստում՝ ավարտել Ուկրաինայի պատերազմը. ի՞նչ պետք է ակնկալել այս իրավիճակում:

Գնդապետ Մաքգրեգոր- Նախագահ Թրամփը ճիշտ է այն իմաստով, որ նա ուզում է կանգնեցնել պատերազմը, բայց խնդիրն այն է, թե արդյո՞ք հնարավոր է այսպիսի մի բան արագ ավարտել: Սա շատ անհավանական է: Իհարկե, լավ կլիներ, որ նա չասեր՝ ես 24 ժամում կարող եմ սա կանգնեցնել: Նա դա չի կարող անել: Նա կարող է նման բան անել, եթե Ուկրաինային տրամադրվող ամբողջ ռազմական օժանդակությունը կանգնեցնի, բայց այն բոլոր դերակատարները, որոնք ուզում են մեզ ներքաշել պատերազմի մեջ Միջին Արևելքում և աջակցել Թուրքիայի և Իսրայելի միացյալ հեգեմոնիային այս ռեգիոնում, այդ նույն ուժերն ուզում են, որ պատերազմն Ուկրաինայում երկարաձգվի՝ հույս ունենալով, որ ինչ-որ ձևով կարող են հետ մղել ռուսներին, կամ ազդել կոնֆլիկտի վերջնարդյունքի վրա: Ուկրաինայում բոլոր հարցերը լուծվելու են Մոսկվայի կողմից, դրանք լուծվելու են մարտադաշտում բացարձակ ռազմական հաղթանակի հետևանքով: Ռուսներն ունեն համապատասխան ուժեր և հնարավորություններ, որոնք մենք չունենք: Եվ որևէ տրամաբանող անձ իր ուժերը չի ուղարկի Արևմտյան Ուկրաինա, որպեսզի այնտեղ մարտահրավեր նետի ռուսներին: Բոլոր եվրոպական բանակները դարձել են բուտաֆորիկ ուժեր: Միակ բանակը, որ կարող է ինչ-որ ձևով ազդել արդյունքի վրա, Թուրքիայի բանակն է, բայց թուրքերը չեն կռվելու Ուկրաինայի համար: Իսկ հիմա, պարոնայք և տիկնայք, պետք է ներողություն խնդրեմ, իմ ժամանակը սպառվել է, և պետք է գնամ:

Արթուր Խաչիկյան – Շնորհակալություն, գնդապետ, շատ շնորհակալ ենք Ձեր ժամանակի և Ձեր ներկայության համար:

Քրիստինե Առաքելյան– Ես գիտեմ, որ Թրամփն ասել էր, որ մենք խաղաղություն կունենանք 24 ժամվա ընթացքում: Բայց պետք է հասկանանք, որ Եվրոպայում քաղաքական իրավիճակը շատ անկայուն է: Ես ուզում եմ բոլորի ուշադրությունը հրավիրել այն բանի վրա, որ շուտով Գերմանիայում ընտրություններ են անցկացվելու, որոնք շատ կարևոր կլինեն Գերմանիայի արտաքին քաղաքականության համար, մասնավորապես՝ Ուկրաինային առումով: Կարծում եմ, որ դեռ շուտ է ասել, որ կարող ենք կոնսենսուսի գալ Ուկրաինայի հարցով՝ միայն ԱՄՆ շրջանակներում, առանց հաշվի առնելու մեր եվրոպական գործընկերների դիրքորոշումը: Մենք գիտենք, որ Թրամփը կկրճատի օգնությունն Ուկրաինային, բայց Բայդենն ինչքան հնարավոր է՝ մեծ քանակով օգնություն տրամադրեց Ուկրաինային, որպեսզի Ուկրաինային հնարավորություն տա՝ որքան հնարավոր է ձգել այս իրավիճակը: Սա որոշ ժամանակ կտա եվրոպացիներին, որպեսզի նրանք վերջանակապես լուծեն իրենց հարցերը: Բրիտանիայում արդյո՞ք Ստարմերը կշարունակի ղեկավարել: Նրա քաղաքականությունը որոշ առումներով չի համընկնելու Թրամփի արտաքին քաղաքականության հետ: Կարծում եմ՝ պետք է տեսնել, թե ինչ կլինի, բայց ԱՄՆ-ը միայնակ չգնաց և ներքաշվեց Ուկրաինայի պատերազմի մեջ, և նա միայնակ այնտեղից դուրս չի գալու:

Արթուր Խաչիկյան– Իսկ ինչպե՞ս եք Դուք տեսնում վերջնական լուծումն Ուկրաինայում, քանի որ հիմա մեզ նորություններ են հասնում, որ որոշ պատվիրակություններ են գնում-գալիս, քննարկվում է խաղաղապահ ուժերի տեղակայումը: Ինչպիսի՞ն է լինելու լուծումը: Կարծում եք, որ դա նման է լինելու Հյուսիսային և Հարավային Կորեայի սցենարի՞ն, երբ կոնֆլիկտը սառեցվել էր, և ինչպե՞ս է Ուկրաինան սա ընդունելու՝ ևս 4 շրջան կորցնելը:

Քրիստինե Առաքելյան– Ես հետևում եմ մամուլին, ինչպես բոլորը, և այսպիսի թեզ է առաջանում, որ եթե բոլոր հավասարաչափ դժգոհ լինեն, կունենանք կայուն կամ երկարատև խաղաղություն կամ գոնե զինադադար: Այսինքն՝ ամեն մեկն ինչ-որ դժգոհություններ կունենա, բայց դա մեզ թույլ կտա ապրել այս համաձայնության հետևանքների հետ: Հարցն այն է, թե արդյո՞ք սա է լինելու արդյունքը: Իմ կարծիքով՝ պատասխանը՝ ո՛չ: Քանի որ, ի վերջո, կողմերից մեկը փորձելու է իր առավելությունն օգտագործել և հասնել իր ցանկացած արդյունքին: Դուք դա տեսաք Սիրիայում, Լեռնային Ղարաբաղում: Երբ մարդիկ խոսում են սառեցված կոնֆլիկտի մասին, հիշեք, որ դա չի դադարում կոնֆլիկտ լինել, և ցանկացած կողմ փորձելու է առավելության հասնել: Երբ մարդիկ խոսում են սառեցված կոնֆլիկտների մասին, շատ հեշտությամբ դա ընդունում են: Մարդիկ շարունակելու են բարձրացնել Ուկրաինայի՝ ՆԱՏՕ-ի անդամ դառնալու հարցը, և դա շատ վառ կարմիր գիծ է ՌԴ համար: Դա որևէ կայուն արդյունքի չի բերի: Իմ կողմից կուզեի ասել՝ ես չեմ հասկանում, թե Սառը պատերազմն ավարտելուց հետո ինչո՞ւ այդպիսի կարևորություն ստացավ Ուկրաինայի՝ ՆԱՏՕ անդամ դառնալը: Եթե դուք ուզում եք զսպել Ռուսաստանին, կարող եք դա այլ վայրերում անել: Ռուսաստանը շատ տարբեր շահեր ունի տարբեր ռեգիոններում, և ԱՄՆ-ի՝ այս ռազմավարությունը հետապնդելը որևէ դրական արդյունք չբերեց:

Արթուր Խաչիկյան– Մեզ ասում են, որ նախագահ Թրամփի վարչակազմում կան շատ պրոհայկական կամ հայամետ գործիչներ, որ մեր դիվանագետներն ամեն ինչ անում են, որպեսզի այս մարդկանց հետ կապ հաստատեն: Ասում են, որ մենք այնտեղ մեծ ազդեցություն ունենք, և Թրամփը լինելու է հայերի կողմից: Բայց մյուս կողմից, քիչ առաջ խոսում էինք այն մասին, որ ԱՄՆ-ի համար առաջնահերթ է Իսրայելը, Թուրքիան, Ադրբեջանը, որ Իսրայելի լոբբիստական խմբի՝ AIPAC-ի ներկայացուցիչները հանդիպում են Ադրբեջանի ներկայացուցիչների հետ: Իմ հարցն այն է, թե արդյո՞ք իրատեսական է մեր՝ գիտեք ում կողմից ֆինանսավորվող ԶԼՄ-ների կողմից ասել, որ Թրամփը լինելու է հայերի կողմից, Հայաստանին օգնելու է և այլն:

Քրիստինե Առաքելյան- Ես գիտեմ, որ և՛ Հայաստանում, և՛ Արևմուտքում մամուլը խոսում է այն մասին, որ ինչպես նրանք ասում են՝ կան հայամետ մարդիկ Թրամփի ապագա վարչախմբի մեջ: Օրինակ՝ նրանք նշում են Թուլսի Գաբարդի անունը, գուցե նաև՝ Մարկ Ռուբիոյի՝ նոր պետքարտուղարի անունը: Ես կարծում եմ, որ Թրամփի նոր վարչակազմի քաղաքականությունը շատ տարբերվելու է իր առաջին վարչակազմի քաղաքականությունից: Նա դառնալու է ԱՄՆ նախագահ և գալիս է իշխանության՝ շատ ստույգ օրակարգով և առաջնահերթություններով: Թրամփը շատ պրոիսրայելական և շատ հակաիրանական է: Ես չեմ ուզում ասել, որ նա հակահայկական է, բայց հարցն այն է, թե ինչպես է Հայաստանը դիտվում այս առաջնահերթությունների համատեքստում, արդյո՞ք Հայաստանը որևէ դեր այստեղ ունենալու է: Իմ կարծիքով՝ շատ ամբարտավան կլինի կարծել, որ Թրամփը մի կողմ կդնի իր առաջնահերթությունները և առաջնային տեղ կտա Հայաստանին, քանի որ հայերի նկատմամբ ինչ-որ համակրանք ունի՝ որպես քրիստոնյաների: Եվ եթե Հայաստանն ուզում է ստրատեգիական գործընկեր լինել ԱՄՆ-ի համար, ուրեմն ձեզ պահեք՝ որպես ստրատեգիական գործընկեր, համապատասխան ձևով ձեզ պահեք ձեր ռեգիոնում, ձևավորեք ձեր մոտեցումը և ցույց տվեք, որ կարող եք ԱՄՆ-ին օգնել իր ռազմավարական հակառակորդների, օրինակ՝ Չինաստանի դեմ: Ես չեմ տեսնում որևէ սերտ կապեր Հայաստանի և Թրամփի վարչակազմի միջև:

Դա այն է, ինչ ես տեսնում եմ իմ սեփական աչքերով և կփորձեմ ձեզ համար ճշմարտությունը ձևավորել շատ ստույգ ձևով: Կարծում եմ՝ կարևոր է նայել ԱՄՆ նոր դեսպանին Թուրքիայում՝ Թոմաս Բարաքին, նա շատ լավ կապեր ունի, նրան Թրամփը լսում է, նա տասնյակ.միլիոնավոր դոլարների տեր է, նա մասնավոր ներդրումների ֆոնդի մաս է կազմում և Թրամփի հետ աշխատել է երկար տարիներ: Մենք որևէ բան չունենք, որը կարող է համեմատվել նրան, որ մեզ թույլ տա ազդեցություն ունենալ Թրամփի մոտ: Դուք կարող եք ասել՝ կարող ենք օգտագործել Բուլոսին, մենք սահմանափակ հաջողություն ունեցել ենք նրա հետ, ես միայն այսքանը կասեմ: Ի վերջո, պետք է ամփոփեմ, որ մենք չունենք որևէ ուղղակի ազդեցություն կամ սերտ կապեր Թրամփի վարչակազմում, և դա մեզ համար մեծ ռիսկ է ներկայացնում: Ադրբեջանն ունի այդպիսի ազդեցություն, քանի որ ունի իսրայելական լոբբիի AIPAC-ի աջակցությունը: Ադրբեջանն Իսրայելի դաշնակիցն է: Մենք ունենք այն անձը, որ լինելու է ԱՄՆ դեսպանը Թուրքիայում և որը Թրամփի շրջանակի մեջ է:

Մենք որևէ բան չունենք, որ համեմատվի դրան: Ո՛չ ՀՀ կառավարությունը դա ունի, ո՛չ հայ լոբբիստական կազմակերպությունները Վաշինգտոնում: Մենք որևէ բան չունենք, որը կարող ենք հակադրել դրան և պետք է շատ արագ փոխենք այս իրավիճակը, եթե ինչ-որ հույս կա, որ մենք ինչ-որ ստրատեգիական նախաձեռնություններ կարող ենք ունենալ Թրամփի շրջանակում, որ մեզ ուղղակի տեղից տեղ չբրթեն կամ մեր հաշվին ուրիշները չլուծեն իրենց հարցերը: Եթե ինչ-որ այսպիսի հույս կա, ուրեմն՝ պետք է շատ արագ գործենք: Ստացա՞ք Ձեր հարցի պատասխանը:

Արթուր Խաչիկյան- Այո-այո, Դուք շատ սթափեցնող հայտարարություններ արեցիք, այսինքն՝ մենք ունենք Թուրքիան և Թուրքիայի լոբբիստներին, Ադրբեջանը և Ադրբեջանի լոբբիստներին, և կարծես դա քիչ էր, ունենք նաև AIPAC-ը՝ իսրայելական լոբբիստական կազմակերպությունը, որն ինչպես գիտենք՝ վերահսկում է ԱՄՆ արտաքին քաղաքականությունն այս ռեգիոնում և պետք է շատ արագ ձևով սա փոխենք: Ինչ վերաբերում է ԱՄՆ-ին, չեմ կարծում, թե ԱՄՆ-ը կգա Հայաստանին օգնության:

Քրիստինե Առաքելյան- Ինձ համար շատ դժվար է հասկանալ, թե ինչու ՀՀ պաշտպանության նախարարը Պենտագոնում հանդիպեց Լլոյդ Օսթինին, որը նախկին վարչակազմի անդամ է, ոչ թե՝ ապագա: Ես չեմ հասկանում, թե ինչու այս հանդիպումը տեղի ունեցավ: Ես մի բան գիտեմ Թրամփի մասին, որ նա շատ զգայուն է վերաբերվում մեդիային, սոցիալական մեդիային, լուսանկարներին. Սա ի՞նչ կերպար է ստեղծում, ի՞նչ է նշանակում: Սա նշանակում է, որ Հայաստանը շատ անհանգստացած է կամ նրա համար մեծ նշանակություն ունի, թե ինչ է կարծում ԱՄՆ նախկին վարչակազմը: Դա որևէ ձևով չի օգնում Հայաստանին այս պահին: Ես չեմ կարող հիշել որևէ ուրիշ երկիր, որն այսքան ժամանակ է տրամադրել՝ հանդիպելու համար նախկին վարչակազմի անդամների հետ: Դա վերաբերում է ոչ միայն Պենտագոնում հանդիպումներին, բայց նաև Սամանտա Փաուերի այցը Վաշինգտոնում Հայաստանի դեսպանատուն և ժամանակ անցկացնելը ԱՄՆ-ում ՀՀ դեսպանի հետ: Դուք կարող եք ասել, որ Փաշինյանը Նոտր Դամում էր և նկարվեց Թրամփի հետ, բայց, ի վերջո, այս բոլոր ֆոտոները դիտարկվում են մի շարք մարդկանց կողմից: Այդ մարդիկ հարցնելու են՝ ո՞ւմ է հավատարիմ Հայաստանը, նախկին վարչակազմի անդամների՞ն: Օրինակ՝ քրդերը և ուրիշ խմբերի և պետությունների ներկայացուցիչները հերթ են կանգնում, որպեսզի շնորհավորեն Թրամփին, իսկ Հայաստանի այս վարչակազմը հանդիպում է ԱՄՆ նախկին վարչակազմի անդամներին: Ինչո՞ւ: Դա անիմաստ է, անհասկանալի է:

Արթուր Խաչիկյան– Շնորհակալություն, Քրիստինե, և խնդրում եմ՝ շնորհակալություն հայտնեք գնդապետ Մաքգրեգորին: Եվ շնորհակալություն Ձեզ, Ռազմիկ:

Ռազմիկ Մարտիրոսյան– Շնորհակալություն: Հիշեցնեմ, որ մեր զրուցակիցներն էին ԱՄՆ Զինված ուժերի պաշտոնաթող գնդապետ Դուգլաս Մաքգրեգորը և տնտեսագետ, բիզնես մենեջմենթի խորհրդատու և Հայկական գիտաշխատողների համագումարի գիտաշխատող Քրիստինե Առաքելյանը: Մի մոռացեք բաժանորդագրվել մեր յութուբյան ալիքին: