Ե՞րբ Հայաստանը կունենա «խելացի քաղաք»

Խելացի քաղաքը (Smart City) տեխնոլոգիապես զարգացած քաղաք է, որտեղ թվային լուծումները և արհեստական բանականությունը (AI) կիրառվում են բնակիչների կյանքի որակը բարձրացնելու, ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործումն ապահովելու և քաղաքային կառավարման գործընթացները հեշտացնելու համար։
Բոլոր քաղաքների «խելացի» դառնալը, իհարկե, հիանալի ապագա է, բայց դա երկարատև ու բազմաշերտ գործընթաց է։ Չկա հստակ ամսաթիվ, երբ ամբողջ աշխարհը կդառնա խելացի. այդ փոփոխությունն աստիճանաբար ու տարբեր տեմպերով տեղի կունենա։

1. Զարգացած քաղաքների մոտ ապագան (2030-2040թթ.)

Արդեն այսօր առաջատար քաղաքներ՝ Սինգապուրը, Կոպենհագենը, Տոկիոն, ներդնում են խելացի տեխնոլոգիաներ ամբողջությամբ։ Այս քաղաքներում մինչև 2030-ականներն ակնկալվում է գրեթե ամբողջական թվային կառավարում, զրոյական արտանետումներ և ինքնավար տրանսպորտի լայն կիրառություն։

2. Միջին զարգացած քաղաքներ (2040-2050թթ.)

Շատ խոշոր քաղաքներ՝ Լոնդոնը, Փարիզը, Նյու Յորքը, աստիճանաբար իրականացնում են խելացի ենթակառուցվածքների անցում՝ IoT սենսորներ, էներգիայի խելացի ցանցեր ու քաղաքային տվյալների պլատֆորմներ։ Այս տեմպերով, մինչև 2050 թվականն աշխարհի մեծ քաղաքների մեծամասնությունը կունենա խելացի կառավարման համակարգեր։

3. Զարգացող երկրներ և փոքր քաղաքներ (2050-2070թթ.)

Զարգացող երկրներում գործընթացը դանդաղ է՝ կապված ֆինանսական միջոցների, տեխնոլոգիական հասանելիության և ենթակառուցվածքների հետ։

Բայց քանի որ տեխնոլոգիաներն էժանանում են, նույնիսկ փոքր քաղաքները սկսում են օգտագործել թվային լուծումներ՝ հանրային տրանսպորտի կառավարումից մինչև էներգիայի խնայողություն։

Աշխարհի մեծ քաղաքների «խելացի» դառնալը կարող է տեղի ունենալ 2040-2050 թթ., բայց բոլոր քաղաքների՝ այդ մակարդակին հասնելը, հավանաբար, կտևի մինչև 2070-ականները կամ ավելի ուշ։ Բացի տեխնոլոգիայից, կարևոր է նաև համայնքների պատրաստակամությունը՝ ընդունելու այս նորարարությունները։

Աշխարհում արդեն կան բազմաթիվ խելացի քաղաքների (smart cities) հաջողված օրինակներ, որտեղ տեխնոլոգիան ու նորարարական լուծումները դարձել են քաղաքային կյանքի անբաժան մասը։ Ահա մի քանի ուշագրավ օրինակ՝ տարբեր տարածաշրջաններից․

1. Սինգապուր- Աշխարհի ամենախելացի քաղաքներից

Քաղաքային կառավարում. Սինգապուրն ունի «Virtual Singapore»՝ թվային երկվորյակ (digital twin), որը քաղաքի 3D մոդելն է՝ իրական ժամանակում տվյալներով։ Այն օգնում է կառավարությանը կանխատեսել և կառավարել քաղաքային ենթակառուցվածքները՝ աղետների, երթևեկության կամ էներգիայի սպառման դեպքում։

Թվային ծառայություններ. Քաղաքացիները կարող են կառավարել իրենց հարկերը, առողջապահական քարտերը և այլ պետական ծառայություններ մեկ հարթակից՝ SingPass-ից։

Կանաչ և խելացի տրանսպորտ. Սինգապուրը ներդրել է ինքնավար մեքենաների փորձարկումներ և ունի աշխարհում ամենաարդյունավետ հանրային տրանսպորտային համակարգերից մեկը։

2. Կոպենհագեն, Դանիա- Կանաչ ու կայունության մոդել

Կլիմայի պլան. Քաղաքը նպատակ ունի 2025 թվականին դառնալ ածխածնից զերծ (carbon-neutral)։

Խելացի լուսավորություն. Լապտերները հագեցած են սենսորներով, որոնք կարգավորում են լուսավորության ուժգնությունը՝ ըստ երթևեկության հոսքի։

Հեծանվային ենթակառուցվածք. Հեծանիվի համար նախատեսված ճանապարհները միացված են խելացի սենսորային ցանցի, որը կառավարում է լույսերի հերթականությունը՝ հեծանվորդների հոսքին համապատասխան։

3. Սոնգդո, Հարավային Կորեա- Քաղաք ապագայից

Քաղաքային պլանավորում. Սոնգդոն կառուցվել է զրոյից՝ որպես խելացի քաղաք։ Տները, գրասենյակները և հանրային շենքերը բոլորը կապված են IoT համակարգերով, որոնք կառավարում են էներգիայի սպառումը, ջրի օգտագործումը և նույնիսկ աղբի հեռացումը։

Աղբահանության խելացի համակարգ. Աղբը հեռացվում է վակուումային խողովակներով՝ առանց աղբատարների անհրաժեշտության։

Հեռաբժշկություն. Քաղաքը ներառում է թվային առողջապահական համակարգ, որը թույլ է տալիս քաղաքացիներին առցանց ստանալ բժշկական խորհրդատվություններ։

4. Բարսելոնա, Իսպանիա- Եվրոպական խելացի քաղաքի մոդել

IoT ցանցեր. Բարսելոնայում տեղադրված են հազարավոր սենսորներ, որոնք վերահսկում են երթևեկությունը, օդի որակը, ջերմաստիճանը և թափոնների մակարդակը։

Խելացի ավտոկանգառներ. Բնակիչները հավելվածի միջոցով կարող են գտնել ազատ կայանատեղի՝ խուսափելով ավելորդ խցանումներից։

Հանրային Wi-Fi. Քաղաքն ունի Եվրոպայի ամենամեծ հանրային Wi-Fi ցանցերից մեկը։

5. Սան Ֆրանցիսկո, ԱՄՆ- Տեխնոլոգիական կենտրոն
Կայուն էներգիա. Սան Ֆրանցիսկոն նպատակ ունի մինչև 2030 թվականը օգտագործել միայն վերականգնվող էներգիա։

IoT-ի կիրառություն. Քաղաքը ներդրել է խելացի ջրամատակարարման ու էլեկտրաէներգիայի ցանցեր, որոնք իրական ժամանակում վերլուծում են սպառման տվյալները։
Տրանսպորտի ապագա. Ինքնավար մեքենաների և էլեկտրական տրանսպորտային համակարգերի պիլոտային ծրագրեր են իրականացվում։

6. Ֆուջիսավա, Ճապոնիա- Հաջողված էկո-քաղաք

Էներգիայի անկախություն. Քաղաքն ունի սեփական էներգետիկ ցանցը՝ արևային պանելներով ու էներգիայի պահպանման համակարգերով։

Էլեկտրական մեքենաներ. Բնակիչները կարող են կիսել էլեկտրամոբիլները կամ հեծանիվները՝ խելացի հավելվածների միջոցով։

Աղետների դիմակայություն. Քաղաքի ենթակառուցվածքները նախագծված են այնպես, որ ապահովեն էներգիա և ջուր նույնիսկ բնական աղետների ժամանակ։

7. Թել Ավիվ, Իսրայել- Թվային կյանք

DigiTel քաղաքացիական քարտ. Բոլոր քաղաքացիները ստանում են թվային քարտ, որը տրամադրում է անհատականացված ծառայություններ ու տեղեկատվություն (օրինակ՝ տրանսպորտի կամ մշակութային միջոցառումների մասին)։

Քաղաքային անալիտիկա. Թել Ավիվը կիրառում է մեծ տվյալների վերլուծություն՝ կառավարելու տրանսպորտը, աղբահանությունը և հասարակական անվտանգությունը։
Խելացի քաղաքների հաջողության բանալին տեխնոլոգիաների և մարդկային կարիքների համադրման մեջ է։ Հայաստանն էլ կարող է այս օրինակներից ոգեշնչվել՝ ստեղծելով իր սեփական խելացի քաղաքային մոդելը։

Ե՞րբ Հայաստանը կունենա խելացի քաղաք

Հայաստանը խելացի քաղաք ունենալու համար պետք է քայլ առ քայլ ձևավորի տեխնոլոգիական, ինժեներական ու սոցիալական հարթակներ։ Ի՞նչ կարելի է անել՝ հիմնվելով միջազգային փորձի ու Հայաստանի առանձնահատկությունների վրա։

1. Թվային ենթակառուցվածքների զարգացում

Արագ ու հասանելի ինտերնետ՝ 5G ցանցի ներդրում, որը կապահովի արագ տվյալների փոխանցում ու թույլ կտա զարգացնել IoT (Ինտերնետի իրեր) համակարգերը։

Բաց տվյալների պլատֆորմ՝ ստեղծել պետական ու համայնքային բաց տվյալների բազա, որտեղ բիզնեսները, ծրագրավորողները և գիտնականները կկարողանան մշակել խելացի լուծումներ (օրինակ՝ երթևեկության վերլուծություն կամ օդի որակի մոնիթորինգ)։

Քաղաքային սենսորային ցանց՝ տեղադրել խելացի սենսորներ, որոնք կհետևեն օդի որակին, տրանսպորտի հոսքին, ջրի սպառմանը, թափոնների մակարդակին և կտրամադրեն իրական ժամանակում տվյալներ։

2. Խելացի տրանսպորտ և շարժունակություն

Հանրային տրանսպորտի թվային կառավարում՝ ավտոբուսների, մետրոյի ու միկրոավտոբուսների համար ստեղծել իրական ժամանակում աշխատող հավելվածներ, որոնք կցուցադրեն երթուղիները, ժամանման ժամանակը և բեռնվածությունը։

Ինքնավար տրանսպորտի պիլոտային ծրագրեր, օրինակ՝ էլեկտրական ավտոբուսներ կամ փոքր ինքնավար տաքսիներ՝ թեստային փուլում։

Հեծանվային ենթակառուցվածք՝ խթանել հեծանվային ճանապարհների զարգացումը, ստեղծել հեծանիվների ու էլեկտրական սկուտերների վարձույթի խելացի համակարգեր։

3. Էներգիայի արդյունավետ կառավարում

Արևային էներգիայի լայն կիրառություն՝ խթանել արևային պանելների տեղադրումը հանրային շենքերի, բնակարանների ու արդյունաբերական օբյեկտների վրա։

Խելացի էլեկտրացանցեր (Smart Grids)՝ որոնք ավտոմատ կերպով կառավարվում են՝ բաշխելով էներգիան ըստ պահանջարկի և նվազեցնելով կորուստները։

Էներգետիկ ապարատային լուծումներ, օրինակ՝ խելացի էլեկտրաչափեր, որոնք թույլ կտան տնային տնտեսություններին կառավարել էլեկտրաէներգիայի ծախսը։

4. Քաղաքային կառավարում և թվային ծառայություններ

«Միասնական պատուհան» հարթակներ՝ քաղաքային ծառայությունների թվայնացում, որտեղ քաղաքացիները կարող են առցանց ստանալ ցանկացած քաղաքային ծառայություն՝ սկսած հարկերի վճարումից՝ մինչև անշարժ գույքի գրանցում։

AI-ի վրա հիմնված քաղաքային կառավարիչներ, որոնք կվերլուծեն քաղաքացիների բողոքներն ու առաջարկները և կառաջարկեն օպտիմալ լուծումներ։

Բլոքչեյն տեխնոլոգիա՝ կիրառել բլոքչեյն պետական ծառայություններում՝ ապահովելու թափանցիկություն, կոռուպցիայի նվազեցում ու արագ գործարքներ։

5. Կանաչ քաղաքաշինություն և շրջակա միջավայրի պաշտպանություն

Կանաչ տանիքներ և ուղղահայաց այգիներ՝ ներդնել կանաչ շինարարության ստանդարտներ, որոնք կպահանջեն ցանկացած նոր կառուցվող շենքում ունենալ էկոլոգիական լուծումներ։

Զրոյական թափոնների քաղաքականություն (Zero Waste)՝ խթանել թափոնների վերամշակման խելացի համակարգեր, որոնք ավտոմատ կերպով կզատեն աղբը՝ կենսաբանական, վերամշակվող և ոչ վերամշակվող մասերի։

Օդի որակի մոնիթորինգի համակարգեր՝ տեղադրել սենսորներ, որոնք 24/7 ռեժիմով կհետևեն օդի աղտոտվածությանը և կառաջարկեն լուծումներ՝ խցանումների կամ արդյունաբերական արտանետումների դեպքում։

6. Կրթություն և նորարարություն

Տեխնոլոգիական ինկուբատորներ և աքսելերատորներ՝ խրախուսել ստարտափների ստեղծումը, որոնք առաջարկում են խելացի քաղաքների լուծումներ։

AI և ծրագրավորում դպրոցներում՝ ներդնել արհեստական բանականության, տվյալագիտության և ծրագրավորման դասընթացներ դպրոցական ծրագրերում՝ արդեն վաղ տարիքից պատրաստելով տեխնոլոգիական մտածելակերպով սերունդ։

Համալսարան-արդյունաբերություն համագործակցություն՝ խթանել տեխնոլոգիական հետազոտությունները և դրանց կիրառումը քաղաքային կառավարությունում։

7. Տեղական համայնքների ակտիվ ներգրավվածություն

Քաղաքային լաբորատորիաներ (Urban Labs)՝ որտեղ քաղաքացիները, ծրագրավորողները և քաղաքային իշխանությունները միասին կստեղծեն և կփորձարկեն նորարարական լուծումներ։

Քաղաքացիների թվային մասնակցություն՝ առցանց հարթակներ, որտեղ բնակիչները կարող են առաջարկել բարեփոխումներ, քվեարկել նախագծերի համար կամ մասնակցել հանրային քննարկումներին։

Համայնքային էներգետիկ նախագծեր՝ բնակիչները կարող են ներդրումներ կատարել արևային կամ քամու էներգիայի նախագծերում և ստանալ ֆինանսական եկամուտ։

8. Միջազգային համագործակցություն

Մասնակցություն միջազգային «խելացի քաղաքների» ցանցերում, օրինակ, IEEE Smart Cities կամ United for Smart Sustainable Cities (U4SSC) ծրագրերին։

Տեխնոլոգիական փոխանակումներ՝ գործընկերություն եվրոպական, ասիական կամ ամերիկյան խելացի քաղաքների հետ՝ կիսելու լավագույն փորձը։

Հայաստանը խելացի քաղաք ունենալու համար կարիք ունի համատեղ ջանքերի՝ պետության, ՏՏ ոլորտի, ակադեմիական հաստատությունների և քաղաքացիների կողմից։ Ամենակարևորն այն է, որ այդ գործընթացը լինի ընդգրկուն, երկարաժամկետ ու հարմարեցված Հայաստանի յուրահատուկ մշակութային ու տնտեսական պայմաններին։

Սիրարփի Աղաբաբյան