Կիրականանա՞ արդյոք Հայաստանն Ամերիկայի «թվային» գաղութի վերածելու ծրագիրը
Արհեստական ինտելեկտի զարգացումն ընդլայնում է հատուկ ծառայությունների հնարավորությունները
Ամերիկյան Firebird ստարտափն ԱՄՆ իշխանություններից ստացել է Nvidia միկրոսխեմաները Հայաստան արտահանելու համար թույլտվությունը՝ 100 մեգավատտ հզորությամբ տվյալների կենտրոն կառուցելու և գերհամակարգիչ ստեղծելու համար: Նախնական ներդրումը գնահատվում է 500 մլն դոլար։ Նախատեսվում է կենտրոնում օգտագործել Dell Technologies Inc.-ի արհեստական ինտելեկտի սերվերները և NVIDIA-ի Blackwell պրոցեսորները:
Միաժամանակ ԱՄՆ-ում ՀՀ դեսպանը Google-ի ներկայացւոցիչների հետ քննարկել է Google Arts&Culture-ի միջոցով հայկական մշակութային ժառանգության թվայնացումը և Հայաստանի էկոհամակարգում ամերիկյան տեխնոլոգիաների ներդրման այլ հնարավորությունները: Հայտնի է՝ վերջին տարիներին Google ընկերությունն ակտիվորեն աշխատում է հատուկ ծառայությունների և Պենտագոնի հետ՝ նրանց հնարավորություն տալով օգտագործել արհեստական ինտելեկտն «ազգային անվտանգության շահերից ելնելով» (իսկ ավելի պարզ ասած՝ 21-րդ դարի լրտեսության նպատակով ամբողջ աշխարհում):
Ծրագրի առաջին փուլի մեկնարկը, Firebird-ի համահիմնադիր և գլխավոր տնօրեն Ռազմիկ Հովակիմյանի խոսքով, Firebird-ի գործընկերների հետ ակնկալվում է 2026 թվականի երկրորդ եռամսյակում։ Firebird‐ը Nvidia-ի գործընկեր ընկերություններից մեկն է, որը կառուցում է հզոր տվյալների կենտրոններ ամբողջ աշխարհում՝ այդպիսով խթանելով արհեստական ինտելեկտի օգտագործումը և դրա համար անհրաժեշտ հաշվողական ենթակառուցվածքների զարգացումը:
«Մեր նպատակն է մուտք գործել ԱԲ-ի առաջադեմ տեխնոլոգիաներ՝ ի շահ բոլորի։ Մենք ստեղծում ենք տեխնոլոգիական մակարդակ, որը հնարավորություն է տալիս ինժեներներին, հետազոտողներին և երազողներին ամբողջ աշխարհում ստեղծագործել՝ օգտագործելով համաշխարհային կարգի գործիքներ»,- ասում է Հովակիմյանը։
Ընկերության մեկ այլ համահիմնադրի՝ Ալեքսանդր Եսայանի խոսքով՝ Հայաստանում Firebird դատա-կենտրոնի կառուցմամբ հիմք է դրվում ժամանակակից թվային և ԱԲ էկոհամակարգի համար, որը կարող է զարգացնել տեղական տաղանդներն ու ներգրավել միջազգային նորարարություններ.
«Սա կարևոր քայլ է Հայաստանի տեխնոլոգիական ապագայի համար։ Այս ջանքերն արտացոլում են ԱՄՆ-ի և Հայաստանի ամուր պետություն-մասնավոր գործընկերությունը և ծառայում որպես փոխվստահության և տեխնոլոգիական առաջընթացի վրա հիմնված համագործակցության մոդել»:
Ենթադրվում է՝ Firebird նոր համալիրում Հայաստանը կստանա հզորության մոտ 20 տոկոսը, մնացած 80 տոկոսը կվաճառվի տարածաշրջանում աշխատող ամերիկյան ընկերություններին։ Firebird-ը նախատեսում է համալիրի առաջին փուլը ֆինանսավորել պարտքային և բաժնետիրական ներդրումների միջոցով:
Հովակիմյանը պատմել է՝ ընկերությունն աջակցություն է ստանում Moderna Inc.-ի համահիմնադիր Նուբար Աֆեյանից:
Այլ ներդրողների, ովքեր ներդրումներ են կատարել նախագծում, նա չի նշել: Firebird-ը նախատեսում է աշխատել այն վայրերում, որտեղ զարգացած է ատոմային, հիդրո և արևային էներգետիկան։ Հայտնի է՝ Հայաստանում հասանելի է ատոմային էներգիան։ 100 մեգավատտանոց համալիրին անհրաժեշտ կլինի այնքան էլեկտրաէներգիա, որքան ծախսվում է մոտ 75.000 տների մատակարարման վրա։
Նման հզորություններն ամերիկացիներին թույլ կտան իրականացնել տարածաշրջանում գաղտնալսված տվյալների մասշտաբային մշակում։
Կենտրոնի տեղակայումը Հայաստանում ամերիկացիներին հնարավորություն է տալիս օգտվել հսկայական տեղեկատվական ռեսուրսներից և տվյալների հոսքերից ոչ միայն Հարավային Կովկասում, այլև Մերձավոր Արևելքում՝ հարցականի տակ դնելով 2022-ի ապրիլին ստորագրված տեղեկատվական անվտանգության ապահովման ոլորտում համագործկցության մասին ռուս-հայկական միջկառավարական համաձայնագիրը։
Ենթադրելի է՝ Firebird-ի ենթադրյալ տվյալների կենտրոնը նպատակաուղղված կլինի հետախուզական տվյալների մշակման և որոշումների ընդունման ավտոմատացմանը՝ Սյունիքի մարզով «Թրամփի ճանապարհի» (կամ «Զանգեզուրի միջանցքի») նախագծի իրագործմանը զուգընթաց, հենց Իրանի հետ սահմանի մոտ, որտեղ պետք է ակնկալել «ինտերնացիոնալ» մասնավոր ռազմական ընկերությունը։
Վերջերս Պետդեպարտամենտի ներկայացուցիչը ստուգել էր վրաց-հայկական սահմանին գտնվող Սադախլո անցակետը։ ԱՄՆ-ից թվային սարքավորումները ներդրվում են նաև Հանրապետության մաքսային և սահմանային համակարգում, և այդպիսով ամերիկացիները հնարավորություն են ստանում վերահսկել ապրանքների հոսքը, այդ թվում՝ ԵԱՏՄ մաքսային գոտու շրջանակներում, որտեղ մտնում է Հայաստանը: Վաշինգտոնում խաղադրույք են կատարել փոքր երկրի «թվային» զավթման և նրա տարածքը հետախուզական պոլիգոնի և շվերպունկտի վերածման վրա։
Գերհզոր տվյալների կենտրոնը սնուցելու համար անհրաժեշտ է հսկայական քանակությամբ էլեկտրաէներգիա, որը կարող է ապահովել միայն ատոմակայանը: Այդ նպատակով ԱՄՆ-ը հարկադրաբար պաշտոնական Երևանին առաջարկում է մինի-ԱԷԿ կառուցել չճշտված տեխնոլոգիայով, այն դեպքում, երբ եվրոպացի դիվանագետներն ու թուրքական սահմանային իշխանությունները պատրաստվում են «էկոլոգիայի վնաս» փնտրել Ռոսատոմի մասնագետների կողմից արդիականացված Մեծամորի ԱԷԿ-ի շահագործումից:
2023 թվականի դեկտեմբերին «Հայկական ԱԷԿ» ՓԲԸ-ն արտասահմանյան ԱԷԿ-ների համար «Ռոսատոմի» սպասարկման առաջարկի ինտեգրատոր-ընկերության՝ «Ռուսատոմ սերվիսի» հետ ստորագրել է շրջանակային պայմանագիր՝ Հայկական ԱԷԿ-ի երկրորդ էներգաբլոկի շահագործման ժամկետի կրկնակի երկարաձգման համալիր միջոցառումների կատարման վերաբերյալ։
Մարտի 26-ին Սոչիում կայացած «Ատոմէքսպո-2024» համաժողովի շրջանակներում կողմերը պայմանագիր են կնքել ԱԷԿ-ի էներգաբլոկի ռեակտորային բաժանմունքի հովացման համակարգի արդիականացման և սարքավորումների մատակարարման վերաբերյալ:
«Ռոսատոմի» ղեկավարի առաջին տեղակալ, զարգացման և միջազգային բիզնեսի բլոկի տնօրեն Կիրիլ Կոմարովը նշել է՝ պետկորպորացիան պատրաստ է կատարել հայկական կողմի պատվերը ցանկացած հզորության նոր ԱԷԿ-ի համար:
«Մենք ռազմավարական որոշում ենք կայացրել՝ մեր հաջորդ միջուկային ռեակտորը լինելու է փոքր մոդուլային ռեակտոր,- խորհրդարանում «կառավարական ժամի» շրջանակներում հաստատել է ՀՀ վարչապետը,- մեր միջուկային ռեակտորը պետք է լինի փոքր մոդուլային ռեակտոր: Քաղաքական բաղադրիչ այս հարցում չկա։ Մենք պետք է ընտրություն կատարենք՝ ելնելով առևտրային և տնտեսական նպատակահարմարությունից։ Եվ առաջիկա մեկ-երկու տարում մենք պետք է որոշում կայացնենք և համապատասխան համաձայնագիր ստորագրենք»։
Ավելի վաղ՝ 2024-ի սեպտեմբերին, վարչապետը հայտնել էր՝ Երևանը ռազմավարական որոշում է կայացրել կառուցել մոդուլային ԱԷԿ՝ հավելելով, որ նման տեխնոլոգիաներ մշակում են Ռուսաստանում, Ֆրանսիայում, Հարավային Կորեայում, և հատուկ ընդգծելով, որ ԱՄՆ-ը դրանում «ավելի մեծ առաջընթաց» է գրանցել։
Իսկ օգոստոսի 8-ին Թրամփի հետ հանդիպումից հետո ՀՀ վարչապետը խոսել է մոդուլային ատոմակայանների տեխնոլոգիաներով Հայաստանի հետ կիսվելու ԱՄՆ պատրաստակամության մասին։ Հանդիպման արդյունքում ստորագրվել են երեք հուշագրեր, որոնք վերաբերում են տարածաշրջանային տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման «խաղաղաղության խաչմերուկ» հայկական նախագծին, տեխնոլոգիական ոլորտի և արհեստական բանականության զարգացմանը, ինչպես նաև էներգետիկ ոլորտի զարգացմանը:
ՀՀ վարչապետի խոսքով՝ էներգետիկայի վերաբերյալ Հուշագիրը նախատեսում է ատոմային էներգետիկայի ոլորտում նորագույն տեխնոլոգիաների ոլորտներում փոխգործակցության զարգացում և էլեկտրաէներգիայի կուտակման տեխնոլոգիայի ներդրում:
Առայժմ կասկած չկա՝ ամերիկացիները պայմանագիր կկնքեն Հայաստանում մինի-ատոմակայան կառուցելու համար: Կայանի էլեկտրաէներգիան կուղղվի տվյալների կենտրոնի սնուցմանը, որի հզորությունների միայն մեկ հինգերորդը, վերը նշվեց, որոշակիորեն կբավարարեն երկրի կամ նրա հատուկ ներկայացուցիչների կարիքների համար:
Ի դեպ, չի բացառվում 2026 թվականի հունիսին կայանալիք խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ ձայների «ճիշտ» հաշվարկը կազմակերպելու համար «առաջավոր» տեխնոլոգիաների կիրառումը։
Եվ ավելի լայն համատեքստում Հայաստանի պետական գերատեսչությունների, բանկերի տվյալների, այդ թվում՝ կոնֆիդենցիալ բնույթի, ինչպես նաև եվրասիական տարածքում ինտեգրացիոն գործընթացների մասին զգայուն տվյալների տեղադրումը, որոնցից Հայաստանն անկասկած օգուտ է ստանում, կարող է հանգեցնել արտահոսքի և այլ անախորժությունների։
Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանում Ամերիկայի հավակնոտ ծրագրերն ուղղված են ոչ թե ի շահ այդ երկրի, այլ Հարավային Կովկասում հզոր ռազմական և հետախուզական կենտրոնի ամրապնդմանն ու ժամանակակից տեխնոլոգիաներով հագեցվածությանը: Նման իրավիճակում Հայաստանի թվային, էներգետիկ և ռազմական ինքնիշխանության մասին պետք չէ երազել՝ անգամ ամեն վարդագույն երազներում։
ՕԼԵԳ ՌՈԶԱՆՈՎ
Թարգմանությունը՝ Ժաննա Ավետիսյանի
