Եթե հեղինակն ու ԿԳՄՍՆ-ն փակել են Արցախի էջը, ապա ինձ ու իմ երեխաների համար Արցախը կա ու կլինի. քարտեզը քաղաքական ենթատեքստ ունի. Հովհաննես Խորիկյան
Շիրակի պետական համալսարանի դասախոս, պատմական գիտությունների դոկտոր Հովհաննես Խորիկյանն իր ֆեյսբուքյան էջում անդրադարձել է 7-րդ դասարանի «Հայոց պատմություն» դասագրքին:
«Հայոց պատմության 7-րդ դասարանի 2023 թվականին հրատարակված դասագրքի շուրջ։
Դասագիրքը հեղինակել է Սմբատ Հովհաննիսյանը, որն իր նեղ գիտական ոլորտում լուրջ հաջողություններ է գրանցել, և ինքս հաճույքով կարդում եմ նրա ուսումնասիրությունները: Ընդ որում՝ վերջիններս նոր ու արժեքավոր գործեր են հայրենական պատմագիտության մեջ:
Դասագրքի հետ կապված առարկություններս ու դիտողություններս շատ են ու կապված են Հայաստանի հին պատմության հետ, բայց ես շատ համառոտ մեկ խնդրի կանդրադառնամ, որը հուզել է բազմաթիվ ուսուցիչների ու գիտնականների: Հարցը կրկին վերաբերում է «Տիգրան Մեծի կայսրությանը Ք. ա. 80 թվականին» (ժամանակակից սահմաններով) քարտեզին: Ես մի կողմ եմ թողնում քարտեզում Լեռնային Ղարաբաղ (Արցախ) անհասկանալի նշումը ներկայիս Ադրբեջանի կազմում: Հեղինակի համար Արցախը նահանգ է, սոսկ աշխարհագրական տարածք, հակառակ դեպքում առանց փակագծերի կնշեր միայն Արցախի Հանրապետություն: Եթե հեղինակն ու ԿԳՄՍՆ-ն փակել են Արցախի էջը, ապա ինձ ու իմ երեխաների համար Արցախը կա ու կլինի:
Այն, որ քարտեզը քաղաքական ենթատեքստ ունի, ակնհայտ է Ադրբեջան անվանումից ու վերջինիս քարտեզում ընդգծված սահմաններից: Պատմական քարտեզները ժամանակակից պետությունների սահմաններով ներկայացնելը հիմնականում արևմտաեվրոպական պատմական քարտեզագրության «ձեռքբերումներից» է, ինչը հիմքում ունի զուտ քաղաքական նպատակ: Քարտեզում պատմական Վիրքը ներկայիս Վրաստանն է՝ սխալ նշված սահմաններով, բայց ամենազարմանալին այն է, որ Կուր գետից հյուսիս ընկած պատմական Աղվանքը (հունահռոմեական աղբյուրների Կովկասյան Ալբանիան) քարտեզում չկա: Տիգրան Մեծի ժամանակ Աղվանքն առանձին թագավորություն էր ու ավելի ուժեղ, քան Վիրքը: Պատմական Աղվանքի տարածքը ներկայումս հիմնականում գտնվում է Ադրբեջանի կազմում, սակայն դասագրքի հեղինակը կամա-ակամա քարտեզում Ք. ա. 80 թվականին դատարկ տարածություն է ստեղծել՝ լրացնելով այն Ադրբեջանով: Ք. ա. 1-ին դարում Աղվանից թագավորության սահմանը հարավում երբեք չի անցել Կուր գետը: 7-րդ դասարանի աշակերտի ու ցանկացած ոչ իրազեկ ընթերցողի մոտ տպավորություն է ստեղծվում, որ Ադրբեջան պետությունը, երկիրը հազարամյակների պատմություն ունի: Մյուս կողմից անտիկ Աղվանքի արևելյան սահմանը հասել է մինչև Կասպից ծով, բայց հեղինակն Ադրբեջանի արևելյան սահմանագիծը խիստ կրճատել է:
Ես բազմաթիվ դիտողություններ ու առարկություններ ունեմ նաև դասագրքում տեղ գտած այլ քարտեզների վերաբերյալ. «Հայկական լեռնաշխարհի լեռնագրությունը», «Վանի թագավորության սահմանները Ք. ա. 743-700 թթ.», «Հայաստանը Ք. ա. 522-520 թթ. Պայքար աքեմենյան տերության դեմ (Ք. ա. 522-521)» և այլն: Բազմաթիվ բովանդակային դիտողություններ կան այսպես կոչված «Երվանդական Հայաստան» թեմայի վերաբերյալ, բայց ժամանակիս սղության պատճառով չեմ անդրադառնա: Դասագրքի հեղինակը, դատելով նյութի շարադրանքից, ընտրողաբար է օգտվել մասնագիտական գրականությունից:
Վերջում մեկ հարց ԿԳՄՍՆ-ին: Ձեզ ինչո՞վ է խանգարում երջանկահիշատակ պատմաբան Բաբկեն Հարությունյանի կազմած Հայաստանի պատմության ատլասի Ա մասը (հաստատ նաև մյուս մասերը): Այդ ատլասն Ադրբեջանում վաղուց են ծանր տանում…
Հ.Գ. Մտահոգ ուսուցիչներին, որոնք ՇՊՀ-ի շրջանավարտներ են, խորհուրդ եմ տալիս դիմել նաև պատմական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ իրենց դասախոսներին, որոնք երկար տարիներ դասավանդում են նաև դպրոցներում: Ինձ էլ է հետաքրքիր՝ դասախոսներն ասելիք ունե՞ն, թե՞ ինչպես միշտ լուռ «դիվանագետներ» են»:
