Հայերի ոչնչացումն են ուզում Էրդողանը և Ալիևը. այսօր չպաշտպանել Հայաստանին՝ նշանակում է միջազգային հանրության հեղինակությունը նվազեցնել. Ֆրանսիայի Սենատի անդամ Վալերի Բուայե

«168 Ժամի» «Ռեվյու» հաղորրդաշարի տաղավարում Սթենֆորդի համալսարանի քաղաքագիտության դոկտոր Արթուր Խաչիկյանը հեռավար կապով հարցազրույց է վարել Ֆրանսիայի Սենատի «Հանրապետականներ» խմբակցության անդամ, Ֆրանսիա-Հայաստան բարեկամական խմբի փոխնախագահ Վալերի Բուայեի հետ:

-Բարև Ձեզ, տիկին սենատոր, շատ շնորհակալ եմ, որ Ձեր ժամանակից մի քանի րոպե հատկացրեցիք մեզ: Մեր տարածաշրջանում բավականին լուրջ զարգացումներ են տեղի ունենում, Հայաստանի ղեկավարը ճանաչել է մեր հարևան երկրի տարածքային անձեռնմխելիությունը, դա կարող է բերել էական հետևանքների տարածաշրջանի կայունության և Արցախի բնակչության ապագայի համար: Ո՞րն է Ձեր կարծիքն այս որոշման պոտենցիալ հետևանքների մասին, և մենք ի՞նչ մեխանիզմներ կարող ենք ստեղծել կամ գործարկել, որպեսզի ապահովենք Արցախի, Հայաստանի բնակչության անվտանգությունը:

-Ես Ֆրանսիայի պառլամենտի անդամ եմ, և ինձ համար դժվար կլինի կարծիք արտահայտել սուվերեն պետության կառավարության որոշման մասին: Արցախի սուվերենությունը և Արցախի ժողովրդի սուվերենությունը, ովքեր տառապում են 2022 թվականի դեկտեմբերի 12-ից սկսած, սարսափելի վիճակում է այս շրջափակման պատճառով, որը ստեղծվել է Ադրբեջանի կողմից՝ 2020 թվականի պատերազմից հետո: Այդ տառապանքները պետք է վերջանան, և հայ ժողովուրդն Արցախում և Հայաստանում կարողանա ստեղծել այդ կայունության նախադրյալները:

Այսպիսի աշխարհում շատ դժվար է փոխել սահմանները, որովհետև դա կնշանակի, որ ամեն տեղ կարող էինք այդ հնարավորությունը թույլ տալ, որ փոխվեին սահմանները, ու դա կբերեր անկայունության, ինչն արդեն բավականաչափ բարդություններ կստեղծեր:

Կարծում եմ՝ չկա ազատություն՝ առանց արդարության: Կարծում եմ, որ իրավունքները պետք է հիմնված լինեն արդարության վրա: Եվ այս դժվար իրավիճակը ստեղծվել է 44-օրյա պատերազմից հետո:

Կցանկանայի ընդգծել, որ այսօր Ֆրանսիայի հայկական կազմակերպությունների ասոցիացիան և Արցախի ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ չեն լքելու արցախցիներին: Շատ դժվար է հավատալ և վստահել Ադրբեջանին, ում խախտումները գնալով աճում են: Այդ երկիրն ունիարմենաֆոբիա, հայատյաց երկիր է, ռասիստական գործողություններ է ձեռնարկում հայերի դեմ, և կարծում եմ, եթե Ադրբեջանը տիրի Ղարաբաղում, մենք ավելի տխուր օրեր կտեսնենք:

-Ինչպե՞ս վստահել մի երկրի, որը հեգնանքով է վերաբերվում մարդկային օրենքներին՝ սեփական և հարևան ժողովուրդների մասով, արհամարհում է դրանք:

-Այդ ամենը, իհարկե, մեզ մոտ մեծ անհանգստություն է առաջացնում, բայց այն հայերին, ովքեր մեզ այսօր լսում են, կուզեի ասել, որ որպես ֆրանսիացի և ֆրանսիական պառլամենտի անդամ՝ մենք մտածում ենք նրանց մասին, չենք մոռացել նրանց: Կցանկանայի, որ իրենց մենակ չզգային: Ուզում եմ ասել, որ Ֆրանսիայում մարդիկ կան, որոնք մտածում են նրանց մասին և նրանց չեն լքում:

-Այսօր խոսվում է Արցախի բնակչության համար միջազգային երաշխիքների մասին: Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ մեթոդներ կարող են օգտագործվել, որոնք կարող են անվտանգության երաշխիքներ տալ և գոնեերաշխավորել բնակչության անվտանգությունը: Ի՞նչ ընտրություն մենք ունենք և ի՞նչ կարող ենք սպասել:

-Այսօր, ցանկացած դեպքում, երաշխիքների մասին խոսք չի գնում: Տեսնումենք արդեն, որ ընտանիքները բաժանված են, մարդիկ դեղորայք չեն ստանում, երեխաները չեն ստանում այն ամենը, ինչ իրենց անհրաժեշտ է, հիվանդները չեն կարողանում բժշկական ստուգում ստանալ… Այսինքն, մենք վկա ենք մարդկային օրենքների խախտման: Այդ խախտումները կատարվում են Ադրբեջանի կողմից, որին օգնում է Թուրքիան: Եվ այսօր ինչ-որ երաշխիքներ տալ Հայաստանի ևԱրցախի հայերի համար, իմ կարծիքով,դժվար կլինի:

Երկրորդ կետն այն է, որ մենք շատ լավ գիտենք, որ Ադրբեջանը ցեղասպանական մտադրություններ և կամք ունի Հայաստանի և հայերի վերաբերյալ, ևիրեն այդ գործում սատարում է Թուրքիան: Եվ դա Արցախով չի ավարտվում. կա մի ուրիշ շրջան, որի սահմանները ճանաչվել են միջազգային հանրության կողմից, դա Հայաստանի սուվերեն տարածքի մաս է, և այդ շրջաններին վտանգ է սպառնում: Ավելի մեծ վտանգ է սպառնում, շաբաթ էլ չի անցնում, որ չլինեն նոր հարձակումներ, նոր պատահարներ, որոնք հետևանք են դառնում տարբեր շրջաններում ադրբեջանցիների այդ խախտումներին, հարձակումներին: Եվ դուք շատ լավ գիտեք, որ այլ երկրները, որոնցից մեկը Ֆրանսիան է, բարյացակամ վերաբերմունք ունեն Հայաստանի նկատմամբ, անգամ, եթե նրանք շատ չեն, իրենց ուշադրությունը հիմա ուղղված է Ուկրաինային: Նրանց ուշադրությունը շեղված է:Մենք այդ մասին խոսել ենք, ափսոսանք ենք հայտնել դրա վերաբերյալ: Ստացվում է այնպես, որ աշխարհն ավելի շատ է մտահոգված ուկրաինացիների կյանքերի փրկությամբ, քան այլ, և ես շատ ափսոսում եմ, որ այդպես է: Ստացվում է այնպես, որ ուկրաինացու կյանքը, որը ռուսների ձեռքում է, ավելի կարևոր է, ավելի շատ ուշադրություն է ստանում, քան հայերի կյանքը՝ ադրբեջանցիների, թուրքերի ձեռքում: Ուկրաինացիներն ազատություն և դեմոկրատիայի օրինակներ են, բայց դա չի նշանակում, որ մենք պետք է լքենք հայ ժողովրդին այսպիսի օտարված, լքված վիճակում, մի ժողովրդի, որն ապրել է 1915 թվականի ցեղասպանությունը:

-Լսել եմ, որ այդ մասին խոսել եք, Դուք գիտեք, որ Ադրբեջանի պահանջներն ավելի հեռու են գնում հիմա: Նա պահանջում է 7 գյուղ Հայաստանի հյուսիսում, Վրաստանի հետ սահմանին, և մի ուրիշ գյուղ՝ Հայաստանի տարածքում, և դրանից հետո խոսում է 100 հազարավոր ադրբեջանցիների վերադարձի մասին Հայաստան, այն ադրբեջանցիների և նրանց ժառանգների, ովքեր ապրում էին Խորհրդային Հայաստանում: Հիմա ստեղծվել է մի կազմակերպություն, այսպես կոչված, Արևմտյան Ադրբեջանի կազմակերպություն.նրանք պահանջում են 230 գյուղ՝ ՀՀ տարածքում: Այսինքն, ինձ համար սա շատ ավելի հեռուն է գնում, քան Արցախը: Ձեր կարծիքով, սա մի իրավիճակ է, որի պայմաններում հնարավո՞ր է բանակցել: Ինչի՞ սա կարող է հանգեցնել Հայաստանի համար:

-Ցավոք, ես չեմ կարծում, որ ցեղասպան կառավարության հետ, որնասում է՝ սկզբից պետք է ձեզ վերացնենք, հետո նոր բնակչություն բերենք, կարելի է բանակցություններ վարել:Հնարավոր չէ բանակցել մի կառավարության հետ, որը խախտում է տարածքային ամբողջականությունը մի երկրի, որը ճանաչված է միջազգային հանրության կողմից: Անգամ, եթե 3 վայրկյան տրամադրեք, որպեսզի ուսումնասիրեք հայկական հարցը, կտեսնեք միանգամից, որ Արցախը միայն սկիզբն է: Ոչ Ադրբեջանը, ոչ Թուրքիան չեն թաքցնում իրենց պանթյուրքիստական և ռասիստ զառանցանքները:Բոլորը հասկանում են, որ նրանք ուզում են վերամիավորել կամ նորից ստեղծել Օսմանյան կայսրությունը: Նրանք անգամ խոսում են, որ այդ կայսրությունը պետք է տարածվի Մարոկկոյից դեպի Չինաստան: Հայերը, դժբախտաբար, գտնվում են այդ միջանցքի մեջտեղում: Ցավոք, հայերի ոչնչացումը պանթյուրքիստները, պանթուրքական ուժերը և Էրդողանը, ինչպես նաև Ադրբեջանում շատ մարդիկեն ուզում: Շատ լավ գիտենք, որ բանակցել Ալիևի և իր անտուրաժի հետ՝ հնարավոր չէ:Դրանք բանակցություններ չեն: Սրանք ուժի կիրառում են և մի կողմի ջախջախում, և, ցավոք սրտի, միջազգային հանրության լռությունը և վախկոտությունը չի օգնում իրավիճակին: Որպես պառլամենտական դիվանագիտությամբ զբաղվող անձ՝ ես կոչ եմ արել, որ, օրինակ, Գերմանիան փոխի իր վերաբերմունքն Ադրբեջանի նկատմաբ, բայց, երբ դուք ունեք Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենի պես մի անձ (Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենի,-խմբ), ով ասում է, որ Ալիևն իրենց վստահելի գործընկերն է, դա ոգեշնչում է Ադրբեջանի ղեկավարին, որ նա շարունակի իր հարձակումները և իր խախտումները:Նա շարունակումէ մարդկանց ընդգրկել իր «պերսոնա նոն գրատա»՝ անցանկալի անձանց ցուցակներում, շարունակում է իր խավիարային դիվանագիտությունն ամբողջ աշխարհում, խախտումները, ոճրագործությունները՝ Հայաստանում: Դա Ալիևի մոտ արդեն իդեա ֆիքսի է հասնում՝ ոչնչացնել հայերին: Եվ Ադրբեջանը, և Թուրքիան հիմնված են այն ստի վրա, թե ինչ է կատարվել 1915 թվականին:

-Ձեր կարծիքով, եթե Ալիևը սկսի հայերի էթնիկ զտումը, սկսի հայերից մաքրել Արցախը, արդյո՞ք Եվրոպական միությունն ի վիճակի կլինի կանգնեցնել դա, կկարողանա՞ինչ-որ ձևով արձագանքել կամ սանկցիաներ կիրառել:

-Ես շատ մեծ հույս ունեմ: Վերջերս եղել եմ ԵԱՀԿ շտաբ-բնակարանում և պահանջելու եմ, որ Ադրբեջանի այս ոճրագործությունները դադարեցվեն: Ամեն անգամ, երբ դա ասում եմ միջազգային կազմակերպությունում, այնտեղ խոսում են Ադրբեջանի դաշնակիցները, որոնք շատ են: Նրանք սկսումեն բավականին հուժկու ձևով բողոքներ ներկայացնել: Այսինքն, մենք շատ լավ հասկանում ենք, որ հիմա որևէ բան նրանցչի կարող կանգնեցնելդիվանագիտական հարթակներում՝ հայտնի խավիարային դիվանագիտության պատճառով, որի մասին հստակ փաստաթղթեր ունենք, ապացույցներ: Ոչ մի բան չի կանգնեցնում նրանց ռասիզմը: Չի դադարում պանթուրքիստական, ռասիստական վարվելակերպը, հայատյաց քաղաքականությունը, բայց ես և շատ Ֆրանսիայի պառլամենտի այլ անդամներ պահանջում ենք, որ Եվրոպական միությունը ավելի հստակ և ամուր դիրքորոշում ունենա այս հարցով: Պետք է աշխատել եվրոպական բոլոր երկրների հետ, խոսել, որպեսզի կանգնեցվեն Ալիևի ոճրագործությունները:

-Համաձայն եմ, տիկին սենատոր: Մի քանի ամիս կամ գուցե արդեն մեկ տարի առաջ նախագահ Մակրոնն ասել է, որ Ֆրանսիան չի լքել Հայաստանին, և մենք լսեցինք, որ կան որոշ քայլեր, որոնք ձեռնարկվել են Ֆրանսիայի կողմից: Ասվում էր, որ Ֆրանսիան ճնշում է գործադրել Ալիևի վրա, և որոշ այլ քայլեր էին կատարվել համագործակցության բնագավառում: Արդյո՞ք կարծում եք, որ Ֆրանսիայի և Հայաստանի միջև համագործակցությունը կարող է շարունակվել, զարգանալ մինչև այն կետը, երբ գուցե հնարավոր լինի զսպել մեր հարևանների հարձակումները և ոճրագործությունները: Կամ դա ավելի շատ լինելու է քաղաքական ճնշում:

-Ամեն դեպքում ես այդ հույսն ունեմ: Ես և իմ գործընկերներն աշխատում ենք, որպեսզի օգնենք Հայաստանին, պաշտպանենք հայերին և՛ Հայաստանում, և՛ Արցախի տարածքում: Ամեն անգամ, երբ հարձակումներ են եղել Հայաստանի դեմ, մենք միջնորդել ենք, պահանջել ենք, որ կառավարությունն ինչ-որ բան ձեռնարկի: Մենք գիտենք, որ Ֆրանսիան գործում է, բայց ցավում եմ, որ Ֆրանսիային չի հաջողվում ուրիշ երկրներին իր հետևից տանել, որպեսզի ավելի էֆեկտիվ ձևով գործեն, ավելի լավ կոորդինացված և ավելի կտրուկ:

Այսօր, ցավոք, չկա եվրոպական դիրքորոշում հայկական հարցով:  Ցավոք, այդպիսով ազատություն ենք տալիս Ադրբեջանին, որ շարունակի իր ռասիստական և էթնիկ զտման քաղաքականությունը, և անգամ սանկցիաներ չենք կիրառում… Խոսում ենք Եվրոպայի մասին, բայց մոռանում ենք նաև խոսել ԱՄՆ մասին…

-Ինչի՞ համար էր պետք ճանաչել 1915թ. ցեղասպանությունը, եթե Եվրոպան պետք է այսպիսի պասիվ դիրք գրավեր այն ոճրագործությունների նկատմամբ, որոնք հիմա տեղի են ունենում Արցախում և Հայաստանում: Ոչ ոք չէր փորձում միջամտել 44-օրյա պատերազմի ժամանակ:

-Իրականում շատ անգամ հարցեր եմ տվել նախագահ Մակրոնին այս թեմայի վերաբերյալ: Գիտեմ, որ ուրիշ մարդիկ դա արել են Եվրոպայի պառլամենտում: Կարծում եմ, պառլամենտի դիրքորոշումն այն պետք է լիներ, որ մենք ԱՄՆ-ի հետ սինխրոն խոսեինք այս հարցի վերաբերյալ, որպեսզի պահպանվեր ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը, Արցախի ժողովուրդը որոշեր իր ապագայի ինքնորոշման իրավունքը, չենթակվեր էթնիկ զտման, այդ ժողովրդի պատմությունը չավերվեր, չոչնչացվեր, չենթակվեր ցեղասպանության:Ցանկացած դեպքում պարզ է, որ Ադրբեջանն այսօր Հայաստանին սպառնում է ցեղասպանությամբ, Թուրքիան՝ նույնպես, և, ցավոք, մեր պետությունները քաջություն չեն ցուցաբերում: Գիտեմ, որ Ֆրանսիան և Մակրոնը որոշ քայլեր ձեռնարկել են Հայաստանի վերաբերյալ, բայց վստահ եմ, որ հրատապ անհրաժեշտություն է, որ ավելի հեռուն գնանք:

-Այո, իհարկե, շնորհակալ ենք այն ամենի համար, ինչ անումէ Ֆրանսիան: Ունենք որոշ տեղեկություններ, որ քաղաքական ճնշում է գործադրվում, և անգամ այլ քայլեր են գործադրվում հենց հիմա Հայաստանի և Ֆրանսիայի միջև:

-Այո, Ֆրանսիան քայլեր ձեռնարկել է, և դա նորմալ է, քանի որ չի կարելի ճանաչել 1915 թվականի ցեղասպանությունը, այնպես անել, որ Ապրիլի 24-ը լինի հայոց ցեղասպանության հիշատակի օրը, ասել, որ Հայաստանը Ֆրանսիայի քույրնէ, և ոչինչ չանել: Այսօր Ֆրանսիան պետք է գործի, և նա պետք է գործի նաև եվրոպական պլատֆորմում, ստեղծի ներդաշնակություն ունեցող ընդհանուր եվրոպական քաղաքականություն՝ մարդու իրավունքների պաշտպանության վերաբերյալ: Ինձ միաժամանակ զարմացնում է և միջազգային հանրության լռությունը, և ֆրանսիական մամուլի զսպվածությունը ՀՀ-ում տեղի ունեցող իրադարձությունների մասով:Եվ դա այն իրավիճակում, երբ մեր հեռուստաընկերություններն ամեն օր խոսում են Ուկրաինայում տեղի ունեցող պատերազմի մասին: Իհարկե, նորմալ է անհանգստանալ և մտահոգված լինել Ուկրաինայի պատերազմով, բայց չի կարելի անտեսել այն, ինչ տեղի է ունենում Հայաստանում:

-Այո, լիովին համաձայն եմ: Ցավոք, աշխարհի ուշադրությունը հիմա ուղղված է դեպի Ուկրաինա, Հայաստանը չի հայտնվում նորությունների մեջ: Եվ վերջին հարցը.Դուք խոսում էիք ԱՄՆ մասին. Պետդեպը հայտարարել է, որ Միացյալ Նահանգների շահերնԱդրբեջանի հետ են համընկնում, քանի որ Ադրբեջանը հակադրվում է Իրանին, որն ԱՄՆ-ի վաղեմի թշնամին է: Հիմա մեր տարածաշրջանում ձևավորվում է մի դաշինք, որն է՝ Ադրբեջան-Իսրայել-Թուրքիա-ԱՄՆ և գուցե Մեծ Բրիտանիա: Իրավիճակը շատ պայթյունավտանգ է, քանի որ Իրանը փորձում է ձեռք բերել միջուկային զենք, և հնարավորություն կա, որ մի ուրիշ կոնֆլիկտ կլինի մեր շուրջը: Մեր տարածաշրջանն իսկապես շատ վտանգավոր իրավիճակում է գտնվում:

-Գիտեք, այսօր չպաշտպանել Հայաստանին՝ նշանակում է միջազգային հանրության հեղինակությունը նվազեցնել:Մենք խոսում ենք մարդու իրավունքների, ինքնորոշման իրավունքի մասին, բայց բացեիբաց սատարում ենք ակնհայտ ցեղասպանական քաղաքականություն վարող պետությանը, ինչպիսինէ Ադրբեջանը: Կարծում եմ՝ մեր վստահելիության, մեր հեղինակության հարցն է: Ինչպե՞ս ասել, որ չենք կարող պաշտպանել Հայաստանին: Ինձ համար սրանք կարմիր գծեր են, որոնք պետք չէ անցնել: Նույնը վերաբերում է այն փաստին, որ 1974թվականից Թուրքիան գրավել է եվրոպական երկրի տարածքի մաս և միաժամանակ՝ սկսել է Եվրոպական միության անդամակցության գործընթացը: Եվ սա դեմոկրատիայիշատ վատ ուղերձ է ԵՄ երկրների վստահելիության համար:

-Այո, ինչպես պարզվում է, միջազգային իրավունքը սելեկտիվ է.որոշ դեպքերում գործում է, որոշ դեպքերում՝ ոչ: Շնորհակալ եմ, տիկին սենատոր, ներեցեք որոշ դժվարությունների համար, շնորհակալ եմ ձեր բոլոր ջանքերի համար:

-Այո, այս խաղում խաղադրույքներն այդքան էլ բարձր չեն: Կցանկանայի հայտնել իմ համերաշխությունը Հայաստանի և Արցախի հայերին ևասել, որ այստեղ, պառլամենտական դիվանագիտության շրջանակներում, կարծում եմ, որՍենատում բոլորս համախմբված ենք, որպեսզի պաշտպանենք հայերին, նրանց ինքնորոշման իրավունքը:

-Շնորհակալ եմ տիկին սենատոր, Ձեր բոլոր ջանքերի համար:

-Խնդրեմ, խնդրեմ:

ԱՐԹՈՒՐ ԽԱՉԻԿՅԱՆ