Աշխարհաքաղաքական նոր խորեոգրաֆիա Անդրկովկասում՝ «3+3»-ի փոխարեն՝ «3+2». Regnum
Կովկասագետ, «Ռեգնում» գործակալության խմբագիր Ստանիսլավ Տարասովն անդրադարձել է «3+3» ձևաչափով հանդիպմանը: Հոդվածը ներկայացնում ենք ստորև.
«Երբ նոյեմբերի կեսերին Ստամբուլում Ռուսաստանի և Թուրքիայի փոխարտգործնախարարներ Անդրեյ Ռուդենկոյի և Սեդաթ Օնալի հանդիպումից հետո տեղեկություններ եղան, որ կողմերը պատրաստվում են Անդրկովկասում գործարկել «3+3» (Ռուսաստան, Թուրքիա, Իրան, Ադրբեջան, Հայաստան և Վրաստան) համագործակցության ձևաչափը, քչերն էին հավատում, որ այս ուղղությամբ բանակցային գործընթացն ինտենսիվ բնույթ կստանա։ Բոլորը հիշում էին, թե ինչպես Անկարան 2008 թվականի օգոստոսին կովկասյան պատերազմից հետո հանդես եկավ տարածաշրջանային անվտանգության նոր համակարգի ստեղծման նախագծով։ Այն ժամանակ այս մասին շատ խոսվեց տարբեր մակարդակներում և նույնիսկ որոշակի ջանքեր գործադրվեցին։ Հիշենք նաև Թուրքիայի և Հայաստանի միջև այսպես կոչված ֆուտբոլային դիվանագիտությունը կամ 2009 թվականի հոկտեմբերի Ցյուրիխյան արձանագրությունները։ Այդ տարիներին ԱՄՆ-ը հայտարարում էր, որ Ռուսաստանի կողմից Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի անկախության ճանաչումը փոխել է ուժերի հավասարակշռությունը տարածաշրջանում, և Թուրքիային դիտարկում էր որպես իր շահերի հիմնական ուղղորդող։
Ի դեպ, նախագծի այդ տարբերակում շատ ինտրիգային թեմաներ կային։ Ամերիկացիները խթանում էին Անկարայի նկրտումները Կովկասում՝ ԵՄ-ին նրա ինտեգրման գործընթացն արագացնելու խոստումներով։ Սա առաջին։ Երկրորդ. թուրքական լրատվամիջոցներն այն ժամանակ գրում էին, որ «3+3» ձևաչափով Թուրքիան առաջարկել է աբխազական հակամարտության կարգավորման գաղափարը` ստեղծելու ընդհանուր պետություն, որտեղ Աբխազիան և Վրաստանը կունենան հավասար կարգավիճակ, մինչդեռ Աբխազիային հնարավորություն է տրվելու հարաբերություններ հաստատել այլ պետությունների հետ, որոնք «որոշ դեպքերում իրավունք ունեն կնքել պայմանագրեր»։ Ըստ նախապատրաստված փաստաթղթի նախագծի, ինչպես պնդում էին թուրքական ԶԼՄ-ները, «սուբյեկտը կարող էր ունենալ իր զինված կազմավորումները և ոստիկանական ուժերը. ըստ էության, առաջարկվել էր համադաշնության մոդել»: Ամենայն հավանականությամբ, Լեռնային Ղարաբաղի համար նման մի բան էր պատրաստվում։ Իսկ դա վկայում էր այն մասին, որ թուրքական նախագծի իրականացումը կասկածի տակ է դնում Վրաստանի և Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը։
Երբ Վրաստանի նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլին հայտնել է Անկարայի հետ իր անհամաձայնությունը, վերջինս առաջարկել է երկրորդ տարբերակը «3+2» ձևաչափով, թեև որոշ ժամանակ անց Թուրքիայի առաջնորդ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հայտարարել է, որ «բանակցություններին պետք է մասնակցի նաև ՄԱԿ-ը, և ոչ թե ԵՄ-ն ու ԱՄՆ-ը»։ Ինչպես վերհիշում է ԱՄՆ պետքարտուղարի նախկին փոխօգնական Մեթյու Բրայզան, «ամերիկյան կողմն այդ մասին նույնիսկ տեղեկացված չի եղել»։ Բայց ի վերջո, տարբեր պատճառներով, ցյուրիխյան գործընթացը խաթարվել է, ինչն էլ ավելի է բարդացրել ստեղծված իրավիճակից ելքի որոնումները։ Մեր դեպքում պատմական զուգահեռը տեղին է թվում, քանի որ Անկարան վերադարձավ իր կովկասյան նախագծին ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որի արդյունքում Ադրբեջանը վերականգնեց նախկինում կորցրած տարածքների վերահսկողությունը, և Լեռնային Ղարաբաղում հայտնվեց ռուս խաղաղապահների զորակազմը։ Ավելին, այս պատերազմը, ըստ բրիտանական The Guardian թերթի, «մեկ անգամ ևս ցույց տվեց, որ ԱՄՆ-ն ու նրա եվրոպացի գործընկերներն այլևս չեն որոշում կովկասյան քաղաքականությունը»։
Մեկ այլ կարևոր գործոն՝ Ռուսաստանն ու Իրանն աջակցում են Թուրքիայի նախագծին, ինչպես նաև Ադրբեջանն ու Հայաստանը։ Թբիլիսին դեմ էր դրան ձևաչափին Մոսկվայի մասնակցելու և դրանում ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի բացակայության պատճառով։ Սա վերացնում է այն զգացումը, որ «ամեն ինչ արվում է հապճեպ», և որ Թուրքիայի նախաձեռնությունը «ինչպես միշտ հապճեպ է և թերի»։ Եթե այդպես լիներ, ապա Ռուսաստանը, պաշտոնապես մասնակցելով այս գործընթացին, կարող էր «հանգիստ սաբոտաժի ենթարկել գործընթացը»: Նման բան տեղի չի ունենում։ Ընդհակառակը, Մոսկվան իրականում վերակենդանացնում է Անդրկովկասում պատմական Ռուսաստան-Թուրքիա-Իրան եռանկյունու աշխարհաքաղաքական նշանակությունը՝ այն համարելով որպես տարածաշրջանային անվտանգության գլխավոր երաշխավոր։ Հիմա մի քանի կարևոր դիվանագիտական նրբերանգների մասին։ Նախ, առաջարկվող ձևաչափը, գոնե այս փուլում, չի նախատեսում ակտիվ համագործակցություն ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի և ՄԱԿ-ի հետ։ Երկրորդ՝ իրականցվում է Էրդողանի առաջարկած հարթակը։
Իսկ Ռուսաստանի աջակցությամբ ձևաչափին տրվում է տարածաշրջանի խնդիրները լուծելու խորհրդատվական մարմնի կարգավիճակ՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի ավարտի շուրջ ձեռք բերված պայմանավորվածությունների մի տեսակ շարունակության համատեքստում։ Իսկ առաջին հանդիպումը (թեև առանց Վրաստանի մասնակցության) Ռուսաստանի, Թուրքիայի, Իրանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությունների փոխղեկավարների մակարդակով արդեն կայացել է Մոսկվայում։ ՌԴ ԱԳՆ-ի փոխանցմամբ՝ «կողմերը քննարկել են տարածաշրջանային բազմակողմ համագործակցության զարգացման հեռանկարները»՝ «հարթակի աշխատանքը կենտրոնացնելու բոլոր մասնակիցներին հետաքրքրող գործնական հարցերի վրա»։ Միևնույն ժամանակ, կողմերի ընտրած դիվանագիտական հաղորդակցությունների խորհրդատվական ձևաչափը ընդլայնում է դրա բոլոր մասնակիցների բազմակողմանի մանևրելու հնարավորությունները։ Այսպիսով, Ադրբեջանն ու Հայաստանը, Հայաստանն ու Թուրքիան մերձեցան մեկ այլ հարթակում, էլ չեմ խոսում Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Իրանի միջև համագործակցության հորիզոնների ընդլայնման մասին։
Այս մեխանիզմի հաջող գործարկման դեպքում և՛ ներկայացուցչության կարգավիճակը կբարձրանա նման ֆորումներում, և՛ կայացված որոշումների մասշտաբները կընդլայնվեն խնդրի դաշտի նեղացմանը զուգընթաց։ Եվ մի բան. Մոսկվայում «3+2» ձևաչափով անցկացված խորհրդակցությունների արդյունքները լայն լուսաբանվել են ստացել աշխարհի առաջատար լրատվամիջոցներում, թեև հարաբերական բացության սկզբունքը չի բացառում փակ խորհրդատվական հարթակների առկայությունը, որտեղ հիմնականում լուծվում են ռազմաքաղաքական բնույթի հարցեր։
Թբիլիսին դեռ դուրս է այս գործընթացից։ Նա դեռ սպասում՝ հայացքը գցած դեպի Արևմուտք: Բայց դա այնքան ժամանակ, քանի դեռ «3+2» ձևաչափը չի սկսել որոշումներ կայացնել, որոնք այս կամ այն կերպ շոշափում են Վրաստանի ազգային շահերը, և երբ զգա, որ դուրս է մնում նոր տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքական սխեմաներից։
Այդ իսկ պատճառով Թբիլիսիում բազմաթիվ հայտարարություններ են հնչում, բայց ավելին շատ մինչև վերջ չեն խոսում։ Նրանք շատ յուրօրինակ արձագանքեցին «3+3» ձևաչափին։ Նախ Վրաստանի ԱԳՆ ղեկավարն ասաց, որ Թբիլիսիի մասնակցությունն անհրաժեշտ է, հետո որոշեց դադար տվեց։ Այս ամսվա սկզբին տեղի ունեցած ԵԱՀԿ անդամ երկրների արտգործնախարարների հանդիպմանը Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը հասկացրեց, որ Վրաստանը պետք է ավելի ուշադիր ուսումնասիրի անվտանգության նոր ձևաչափերը։ Ճշմարտությունն այն է, որ Անդրկովկասում դինամիկ գործընթացներ են տեղի ունենում, և վաղ թե ուշ տարածաշրջանի բոլոր երկրները պետք է կարևոր որոշումներ կայացնեն՝ հեռու խորհրդանշականից։ Թբիլիսիի համար ամեն ինչ դեռ առջևում է»,-եզրափակել է հեղինակը:
