Նոր խաղացող Հարավային Կովկասում. Հայաստանը՝ գլոբալ ցնցումների էպիկենտրոնում
Աշխարհը թևակոխում է բացարձակապես նոր աշխարհառազմավարական դարաշրջան, և այդ փոփոխությունը զուգակցվում է՝ ինչպես տարածաշրջանային, այնպես էլ՝ աշխարհաքաղաքական աննախադեպ ցնցումներով, ճգնաժամերով՝ նոր որոշումների և դիրքավորումների անհրաժեշտության առջև կանգնեցնելով բոլոր երկրներին և միջազգային կազմակերպություններին: Այս փուլում, որում էական դերակատարություն ունեցան նաև 44-օրյա պատերազմն ու դրա հետևանքները, Հարավային Կովկասն առանցքային տարածաշրջանի է վերածվում, որի նկատմամբ գլոբալ խաղացողների հետաքրքրությունն աճում է օրեցօր:
Տարածաշրջանային առաջատար լրատվամիջոցների էջերում վերլուծաբանները շարունակում են ինտենսիվորեն քննարկել, ավելին՝ թիրախավորել Հնդկաստանի ԱԳ նախարար Սուբրամանյամ Ջայշանկարի առաջին պաշտոնական այցը Երևան: Հնդկաստանի հետաքրքրությունը Հայաստանի նկատմամբ, բնականաբար, չի կարող վրիպել՝ ինչպես հայ հասարակության, այնպես էլ՝ ՀՀ ռազմավարական դաշնակցի ուշադրությունից, ինչպես նաև չի կարող չանհանգստացնել Թուրքիային, Պակիստանին և Ադրբեջանին, որը շարունակում է Հայաստանի շրջափակման և դիվանագիտական մեկուսացման քաղաքականությունը:
Հնդկաստանի նման զարգացող և ընդլայնվող միջազգային խաղացողի առարկայական հետաքրքրությունը, կոնկրետ գործունեությունը Հարավային Կովկասում կարելի է դասել՝ որպես փոփոխվող և նոր ձևավորվող աշխարհակարգի բաղադրիչ, թեև պետք է նաև նշել, որ Հնդկաստանն ու Հայաստանը սկսել են միմյանց «շոշափել» և քննարկել «Հյուսիս-Հարավ» ծրագրի հնարավորությունները դեռևս նախորդ իշխանությունների օրոք: Հասկանալիորեն ներկայումս Հնդկաստանի հետաքրքրությունը ավելի առարկայական տեսք է ձեռք բերում, պայմանավորված տարածաշրջանային զարգացումներով և ամրապնդվող Թուրքիա-Ադրբեջան-Պակիստան ալյանսի առավելապաշտական ծրագրերով, որոնցում կենտրոնական դերակատարություն ունի, այսպես կոչված, Զանգեզուրի, Թուրանական կամ Նախիջևանի միջանցքը: Սակայն, ինչպես տեսնում ենք, Իրանի կտրուկ դիրքավորումը Հարավային Կովկասում Սյունիքի մարզի նկատմամբ վերոնշյալ ալյանսի հավակնությունների ֆոնին փոխում է զարգացումների ընթացքը, ավելին, նոր խաղացողներ է ներգրավում ռեգիոն, ի դեմս Հնդկաստանի: ՀՀ իշխանությունների կամքից և գործողություններից անկախ՝ տարածաշրջանային խաղացողների շահերի շնորհիվ նոր աշխարհաքաղաքական հնարավորություններ են ստեղծվում Հայաստանի Հանրապետության համար: Ի դեպ, Հնդկաստանը հայտ է ներկայացնում դառնալ ՄԱԿ Անվտանգության խորհրդի մշտական անդամ, և ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը շաբաթներ առաջ Նյու Յորքում իր աջակցությունը հայտնեց այս հայտին: Այս հայտը, ըստ մի շարք միջազգայնագետների, խոսում է Նյու Դելիի գլոբալ հավակնությունների, նոր միջազգային դերակատարության և դրան ԱՄՆ աջակցության մասին:
Ներկայումս գլխավոր հարցն այն է, թե որքան հեռուն կարող է գնալ Երևան-Նյու Դելի գործընկերությունը, և որքանով Երևանում նախանշված պրոյեկտները՝ հատկապես «Հյուսիս-Հարավ» մուլտիմոդալ ճանապարհային միջանցքը, Պարսից ծոց-Սև ծով, կիրականացվեն համակարգված կերպով և ժամանակին: Ռուսական «Ռեգնում»-ի էջերում քաղաքագետ Տարասովը գրում է, որ դեռ պետք է հասկանալ՝ արդյոք Ջայշանկարի այցը արարողակարգային միջոցառում էր, թե՞ երկկողմ հարաբերություններում նոր փուլի մեկնարկ: Սակայն, նրա խոսքով, հստակ է, որ Հնդկաստանը Հայաստանին դիտարկում է՝ որպես ռազմավարական գործընկեր: «Ինչ վերաբերում է Երևանին, ապա նրան պետք է մանրամասնորեն վերլուծել սեփական հեռանկարները Կովկասյան ռեգիոնի սահմաններից դուրս եկող «մեծ խաղում» մասնակցության տեսանկյունից»,- հստակեցնում է Տարասովը:
Նա նաև նշում է, որ դեռ ոչ ոք չի կարող ասել՝ կունենա՞, արդյոք, Հնդկաստանը հստակ կովկասյան ռազմավարություն, կմտնի՞ արդյոք «երրորդ օղակ», որն իրենից ներկայացնում է ողջ միջազգային արենան, որտեղ Հնդկաստանը փորձելու է զբաղեցնել գերտերության տեղ, ստանձնելով միջազգային խաղաղության և անվտանգության հարցերում առանցքային խաղացողի դերակատարություն:
«168 Ժամ»-ի հետ զրույցում Ռազմավարական վերլուծության վրացական կենտրոնի (GSAC) առաջատար վերլուծաբան Գելա Վասաձեն ասաց, որ Հնդկաստանի հետաքրքրությունը Հայաստանի նկատմամբ բացատրվում է շատ պարզ՝ Ադրբեջանի նկատմամբ Պակիստանի հետաքրքրությամբ: Ըստ նրա, հայտնի առճակատման գիծը Հնդկաստանի և Պակիստանի միջև զգացնել է տալիս, և գործում է հետևյալ տրամաբանությունը՝ «ով ընկերություն է անում» Պակիստանի հետ, «ընկերություն չի անում» Հնդկաստանի հետ՝ և հակառակը: Դա, նրա որակմամբ, բացարձակ բնական բան է:
«Ինչ վերաբերում է Հնդկաստանի հետաքրքրությանը, ապա այդ շահը ռեգիոնում եղել է ու կա Չաբահարի նավահանգիստը և դրա հեռանկարները մեր մեծ տարածաշրջանում: Այդ նավահանգիստը դեռ ողջ ծանրաբեռնվածությամբ չի գործում, քանի որ կա իրանական երկաթուղային ճանապարհների խնդիր, դրանք այնքան էլ լավ վիճակում չեն: Ի դեպ, Չաբահարի նավահանգիստը միակ իրանական նավահանգիստն է, որն ամերիկյան պատժամիջոցների տակ չէ, բոլոր մնացյալ նավահանգիստները պատժամիջոցների տակ են: Լոգիստիկայի տեսանկյունից լիովին հնարավոր է, որպեսզի ավտոմոբիլային միջանցք գործի Իրանով, Հայաստանով, հետո Վրաստան, բեռների մի մասը կարող է գնալ Թուրքիա, ապա դեպի Հարավային Եվրոպա, մյուս մասը՝ վրացական նավահանգիստներ, մյուս մասը՝ Հյուսիսային Ռուսաստան»,- ասաց Վասաձեն:
Նրա խոսքով, տարածաշրջանում հետաքրքրական իրավիճակ է, նոր հնարավորություններ, որոնք Հայաստանը կարող է օգտագործել: «Հնդկաստանը հետաքրքիր երկիր է, մեծ ներուժով, Հնդկաստանը դեռ Չինաստանի հետ չի մրցակցում, սակայն հնարավոր է, որ հեռանկարում մոտենա, ուստի բոլորին խորհուրդ կտայի հետաքրքրվել Հնդկաստանով»,- ասաց Վասաձեն:
Վրացի վերլուծաբանի խոսքով, Վրաստանը Հնդկաստանի մասնակցությամբ լոգիստիկ ծրագրերում լիովին բաց է, քաղաքական հարաբերությունները Վրաստան-Հնդկաստան դեռ փոքր են, Վրաստանում նոր է բացվում Հնդկաստանի դեսպանատուն, մինչ այդ Հայաստանում էր միայն գործում դեսպանատուն:
«Բայց կարծում եմ, հուսամ, որ կսերտանան շփումները: Շփումների քչությունը թույլ չի տալիս հասկանալ ու հստակ ասել, թե ինչ կարող են և ինչ են ցանկանում հնդիկները մեր տարածաշրջանում»,- ասաց Վասաձեն:
Հարցին՝ հնարավո՞ր է համատեղել, այսպես կոչված, Զանգեզուրի միջանցքը «Հյուսիս-Հարավի» հետ, Գելա Վասաձեն ասաց, որ կարելի է համատեղել: «Տրանսպորտային միջանցքները կարելի է համատեղել, ու ռեգիոնի համար կարևոր է բոլոր տրանսպորտային միջանցքների բացումը: Նաև նշեմ, որ միջանցքներից մեկը չպետք է ունենա առավելություն մյուսի նկատմամբ»,- ասաց Վասաձեն:
Ուշագրավն այն է, որ Հայաստանի ինտելեկտուալ շրջանակները, սակայն, հույս ունեն, որ Իրանը, Հնդկաստանը իրենց քաղաքականությամբ և նրանց հետ կապվող գլոբալ լոգիստիկ ծրագրերը կխափանեն թուրք-ադրբեջանական միջանցքային ծրագրերը, քանի որ Հայաստանում որևէ մեկի համար գաղտնիք չեն Ադրբեջանի հավակնությունները Սյունիքի նկատմամբ: Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը բազմիցս է խոսել Սյունիքի, Սևանա լճի և Երևանի ադրբեջանական պատկանելության մասին: Եվ ներկայիս փուլում Իրանի նոր վարչակազմին հաջողվել է ճնշել Թուրքիայի և Ադրբեջանի վերջին շրջանում ակտիվացած հրապարակային ուղերձները՝ ուղղված միջանցք բացելուն: Թեև սրա փոխարեն կարծես Ադրբեջանը վերջին օրերին կրկին գործի է դրել ուժի բաղադրիչը, թիրախավորելով հայկական հենակետերն Արցախում ու Հայաստանում: Մեկ անգամ չէ, որ ադրբեջանցի և որոշ ռուս փորձագետներ նշել են, թե ադրբեջանական կողմը կարող է միջանցք բացել ուժի գործադրմամբ: Եվ ամենավատն այն է, որ Հայաստանը վերածվել է աշխարհաքաղաքական պայքարի թատերաբեմի, և դեռ հայտնի չէ՝ ինչպիսի ելք կունենա այդ պայքարը ՀՀ-ի համար:
