«Ծանր փորձություն՝ Ադրբեջանի համար». Արաքս Փաշայան
Հարցազրույց Արևելագիտության ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող, արաբագետ Արաքս Փաշայանի հետ
– Տիկին Փաշայան, ահաբեկչական խմբավորումներին այս պատերազմում ներգրավելն ի՞նչ խնդիրներ է ստեղծել կամ կստեղծի Ադրբեջանի և Թուրքիայի համար՝ հաշվի առնելով նաև միջազգային խոշոր ԶԼՄ-ների գլխագրերում դրա լուսաբանումը:
– Կարծում եմ՝ դա մեծ գլխացավանք է դառնալու Ադրբեջանի համար։ Վարձկանները, ջիհադականները, մարտնչող իսլամիստները միզազգային ահաբեկչության բաղկացուցիչներն են, որ մարտահրավեր են գլոբալ անվտանգությանը։ Այսինքն` Ադրբեջանը Հայաստանի դեմ պայքարում է ահաբեկիչների միջոցով։ Կարծում եմ՝ պատերազմի ավարտից հետո Ադրբեջանի միջազգային հեղինակությունն անկում է ապրելու։ Արցախի Հանրապետությունն այսօր կռվում է գլոբալ ահաբեկչության դեմ, որը սպառնալիք է թե՛ տարածաշրջանային, թե՛ միջազգային անվտանգությանը: Հետաքրքիր է, որ այս թեման շատ լայն ու արագ տարածում գտավ միջազգային լրատվամիջոցներում, և նույնիսկ արձանագրվեց Ռուսաստանի և Իրանի ԱԳ հայտարարություններում:
Վարձկանների և ջիհադականների ներգրավումը պատերազմին միանգամայն նոր իրավիճակ է ստեղծում. հայերը կռվում են ոչ թե ադրբեջանցիների, այլ՝ իսլամիստների դեմ, որոնց համոզել են, որ որոշակի գումարի դիմաց իրենք կռվելու են «անհավատների» դեմ: Թուրքիայի համար սա նույնպես շահեկան չէ, քանի որ այս պետության շուրջ այլևս ձևավորվել է ահաբեկչությունն արտահանող երկրի կերպար: Էրդողանը մարդկության դեմ հանցագործությունների համար դեռևս չի պատժվել, նրան զսպելու որևէ միջազգային մեխանիզմ չկա, այլ կան միայն փոխադարձ շահեր, որոնց մասին մենք անվերջ լսում ենք: Միջազգային մամուլում տեղ գտած նյութերում հիմնականում ընդգծվում է այն հանգամանքը, որ Թուրքիան Մերձավոր Արևելքը, հյուսիսային Աֆրիկան, Արևելյան Միջերկրածովյանն ապակայունացնելուց հետո անցել է Հարավային Կովկասին, և, որ հենց Թուրքիայի միջոցով են վարձկանները հայտնվել Ադրբեջանում: Ես չեմ կարծում, որ վարձկանները կարող են օգուտ տալ գոնե ռազմի դաշտում: Նրանք խոստովանել են, որ նույնիսկ չեն իմացել՝ հակառակորդը որ կողմից է կրակելու, նրանք ծանոթ չեն տեղանքին, սովոր չեն կռվել լեռնային ռելիեֆ ունեցող միջավայրում, առավել ևս՝ շիաների հետ կողք կողքի: Նրանք պատկերացում չունեն հակամարտության մասին, չեն իմացել Հայաստանի և Արցախի տեղը քարտեզի վրա:
– Հնարավո՞ր է, որ այսպես շարունակելու դեպքում Ադրբեջանը մասնատվի և վերածվի գլոբալ ահաբեկչական կենտրոնի:
– 1990-ականների սկզբներին, անկախությունից հետո Ադրբեջանում գործում էին միջազգային ահաբակեչական կազմակերպությունների բազմաթիվ մասնաճյուղեր, որոնց մեջ կային ալ-Քաիդայի և Ուսամա բեն Լադենի հետ կապ ունեցողներ: Հետագայում Հեյդար Ալիևին հաջողվեց արմատախիլ անել այդ ցանցը: Դա լրջագույն մարտահրավեր էր Ադրբեջանի ազգային անվտանգությանը: Շատ զարմանալի է, որ Ալիևը համաձայն էր վարձկանների տեղակայմանը: Դա փորձություն է լինելու Բաքվի համար:
Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի հնարավոր մասնատմանը, այն միանգամայն բխում է ՀՀ-ի և Արցախի Հանրապետության ազգային անվտանգության շահերից: Գրագետ եմ համարում նաև Հայաստանից, մասնավորապես՝ Ադրբեջանի տեղաբնիկներին վերջին շրջանում ուղղված տարաբնույթ կոչերը, այդ թվում՝ Հայաստանի դեմ ռազմական գործողություններին չմասնակցելու վերաբերյալ: Ադրբեջանը ներկայումս հայտնվել է ծանր իրավիճակում՝ ձախողում Հայաստանի հետ պատերազմներում, հարյուրավոր զոհեր, բարոյալքում, սոցիալ-քաղաքական, տնտեսական, մարդու իրավունքների ոլորտում առկա խնդիրներ, ինչ-որ իմաստով՝ նաև ինքնիշխանության անկում, և այլն: Այս ամենը պետք է պարարտ հող ստեղծի տասնամյակներ շարունակ խտրականության ենթարկված տեղաբնիկների համար՝ ազգային զարթոնքի հարցում:
– Վարձկան ահաբեկիչների թեմայի վերաբերյալ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրել էր. «Վերջապես մեր դիվանագիտությունը խոշոր հաղթանակ տարավ։ Միջազգային հանրությունը հստակ արձանագրեց, որ ադրբեջանաթուրքական տանդեմը Արցախի ու Հայաստանի դեմ կռվում է վարձկան-ահաբեկիչների օգնությամբ։ Այսպիսով՝ արցախյան առաջնագիծը դառնում է քաղաքակրթական առաջնագիծ։ Արցախը կռվում է միջազգային ահաբեկչության դեմ, որի թիրախները տարանջատված չեն աշխարհաքաղաքական սահմաններով։ Այդ ահաբեկչությունը հավասարաբար սպառնում է ԱՄՆ-ին ու Իրանին, Ռուսաստանին ու Ֆրանսիային, և Արցախը, Հայաստանը, հայ ժողովուրդը կռվում են հանուն գլոբալ անվտանգության»: Վարչապետի այս հայտարարությունն ինչպե՞ս եք գնահատում:
– Կարծում եմ՝ հստակ մեսիջներ պարունակող խոսք է՝ ուղղված միջազգային հանրությանը: Այո, հայերը Արցախում կռվում են միջազգային անվտանգության ապահովման համար: Սա այն հարցն է, որը պետք է մտահոգի տարածաշրջանի բոլոր պետություններին՝ Վրաստանին, Իրանին, Ռուսաստանին, նաև՝ ԱՄՆ-ին, ԵՄ-ին և այլն: Մեր մեսիջներն այժմ պետք է հստակ լինեն: Մենք պետք է շարժվենք միասնական օրակարգերով թե՛ Հայաստանում, և թե՛ Սփյուռքում՝ քարոզչական դաշտում ևս հաղթանակներ տանելու համար:
– Իսրայելն ի՞նչ ծավալներով է ներգրավված այս պատերազմում:
– Պատերազմական օրերին պարզ դարձավ, որ Իսրայելը շարունակում է հետևողականորեն զինել Ադրբեջանին` այս հարցում համագործակցելով Անկարայի և Բաքվի հետ։ Իսրայելը նաև ոչ հրապարակային ձևերով ջիհադական ինստիտուտներ ձևավորելու և դրանք ըստ անհրաժեշտության ներդնելու մեծ փորձ ունի։ Եթե Իսրայելը շարունակում է ռազմատեխնիկական և այլևայլ օգնությունները հակառակորդին, ուրեմն` Իսրայելն անուղղակիորեն ներգրավված է Արցախի դեմ պատերազմում։ Ես ափսոսում եմ, որ այս տարիներին մեզ չհաջողվեց փոխել իրավիճակը։ Չեմ կարծում, որ սա միայն զենքի առևտուր է։
