«Իշխանությունը իր ողջ ուժով, հատկապես՝ առաջին դեմքի նախաձեռնությամբ, լծված է հեղափոխական գաղափարների և պոստուլատների վերակենդանացմանը». Վլադիմիր Մարտիրոսյան
Վերջին օրերի իրադարձությունների, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի երկու լայվերի ու դրանց պարունակած մեսիջների շուրջ 168.am-ը զրուցել է քաղաքագետ, «Մեկ Հայաստան» կուսակցության համահիմնադիր Վլադիմիր Մարտիրոսյանի հետ:
– Վերջին օրերի իրադարձությունները` կապված վարչապետի` կադրից դուրս հատվածների արտահոսքի հետ, դրանց զարգացումները ու արդեն իսկ իրողություն դարձած պաշտոնանկությունները համարժե՞ք են այն մարտահրավերներին, որոնք այսօր ծառացած են մեր երկրի առջև: Արժե՞ր դրանց այսքան մեծ հնչեղություն հաղորդել:
– Եթե նայենք ընդհանուր առմամբ վերջին 3-4 օրերի իրադարձություններին, հատկապես՝ Փաշինյանի ուղերձի և դրան հաջորդող լայվերի տեսանկյունից, ապա հստակ է մեկ բան. դրանք բոլորն իրար հետ փոխկապակցված էին: Դրանք ոչ միայն փոխկապակցված էին, այլև յուրաքանչյուր հաջորդ լայվ կամ ուղերձ ուղղված էր նրան, որ նախորդի մեջ հնչած թեզերի, տրված ինֆորմացիայի կամ նույնիսկ համոզման խնդիրները շատ ավելի ընդգծվեն: Բայց մենք տեսանք հետևյալը, որ յուրաքանչյուր ուղերձից ու լայվից հետո, այսպես ասած, ցուգցվանգային իրավիճակ էր ստեղծվում, այսինքն` հանրությանը տրվում էր որոշակի ինֆորմացիա, բայց այն ոչ միայն իրար հակասող էր, այլև շատ ավելի հարցեր առաջացնող էր: Եվ դրան հետևում էին նաև այլ ուղերձներ, որոնք, հստակեցնելու փոխարեն՝ ավելի էին խճճում իրավիճակը:
Մի բան կարող եմ ֆիքսել. ինչո՞ւմ էր կիրակի օրով, երեկոյան ժամը 23:00-ին այդպիսի նեգատիվ ինֆորմացիա հասարակությանը հաղորդելու պահանջը: Այդ ինֆորմացիայի մեջ ո՛չ հանդարտեցնող բան կար, ո՛չ հուսադրող բան կար, այլ ներքին քաղաքական խոհանոցային խնդիրների բացահայտում էր, որը, չգիտես, թե որքան սպառող ունեցավ: Հստակ գնահատականը հետևյալն է. իշխանությունն իր ողջ ուժով, հատկապես՝ առաջին դեմքի նախաձեռնությամբ, լծված է հեղափոխական գաղափարների և պոստուլատների ռեանիմացիային: Որքանո՞վ է հասարակության համար այսօր, այս արտակարգ դրության իրավիճակում սոցիալ-տնտեսական հեռանկարների առումով պահանջված այդպիսի մեսիջների հաղորդումը, ինձ համար հասկանալի չէ:
Լուրջ խնդիր է նաև այն, որ հասարակությանը տրվում է շատ բարձր լարվածություն, բարձր, զգայուն ներվ: Դա հասարակությանն այսօր պե՞տք է թե՞ ոչ: Առաջին դեմքի մակարդակով այսպիսի քաղաքական խնդիրների, հասարակական շերտերի դասակարգումներ անցկացնելը` հեղափոխական են, հեղափոխական չեն, դժգոհներ են կամ հիասթափված, մեր հասարակությանը այսօր պե՞տք է, թե՞ ոչ: Կարծում եմ, մեր հասարակությանն այսօր պետք են հույսի ուղենիշներ, կոնկրետ ծրագրային լուծումներ, որի արդյունքում հասարակությունն իր վիճակի մեջ բարելավում կզգա, ոչ թե ներքին հեղափոխական տրամաբանության ռեինկարնացիա: Այսինքն` մենք գործ ունենք նաև լիդերության խնդրի հետ:
– Վարչապետական դիրքերից նորմա՞լ էր այդքան կարևորել մի բան, որն իրականում այն արժեքը չուներ, այնքան էլ էական իրադարձություն չէր, թե՞ այդ արտահոսքը սոսկ պատրվակ էր նեգատիվի հերթական չափաբաժին հասարակության մեջ բաց թողնելու համար:
– Միանշանակ, սա կրկին քաղաքական վարքաբանության խնդիր է, եթե չխոսենք նույնիսկ լիդերության խնդրի մասին: Կարևոր է, թե առաջին դեմքի մակարդակով հասարակությանն ի՞նչ իմպուլսներ են տրվում, որքանո՞վ է ժողովուրդը դառնում ներքաղաքական շատ մանր, պրոտոկոլային խնդիրների, ինչ-որ աշխատանքային կարգի խախտումների մաս, և որքանո՞վ է դա շահարկվում:
– Վարչապետը հերթական անգամ կիրառեց «վնգստացող դատավորներ» եզրույթը, և Բարձրագույն դատական խորհուրդը դարձյալ լուռ էր. ասացին, որ վարչապետը քաղաքական հայտարարություն է արել, իսկ իրենք քաղաքական հայտարարությունները չեն մեկնաբանում: ԲԴԽ վարքագիծն ինչպե՞ս կմեկնաբանեք:
– Վարչապետի կողմից հնչող յուրաքանչյուր գնահատական, որպես այդպիսին, քաղաքական է: Եթե մենք գործ ունենք որոշակի որակումների հետ, և դրանք որակվում են՝ որպես քաղաքական, իսկ ԲԴԽ-ն չի անդրադառնում դրանց, սա միանշանակ մտածելու տեղիք է տալիս: Այստեղ մենք խնդիր ունենք մի կողմից՝ քաղաքական գնահատականներին արձագանք չտալու հետ: Սակայն մյուս կողմից, եթե այս պարագայում այդ գնահատականները վերաբերում են իշխանության մի թևին` դատական իշխանությանը, և դրանք զուտ քաղաքական են, ապա մենք պետք է տարանջատում անենք:
Եթե մենք քաղաքական գնահատական ենք տալիս մի ինստիտուտի, որը քաղաքական արձագանքի հնարավորություն ուղղակի չունի, դա խնդիր է, որի հետ մենք բախվում ենք 1.5 տարուց ավելի: Այս ընթացքում հասարակությունը, իհարկե, արձագանքել է, ասել, որ ինչքան էլ դատական իշխանությունը խնդիրներ ունի, դատական համակարգին այդ աստիճան նսեմացնել և այն էլ՝ առաջին դեմքի մակարդակով, չի կարելի: Եթե կան խնդիրներ, կա բարեփոխման կարիք, հստակ ծրագրերով, ուղենիշներով կարելի է գնալ դրան, բայց ամեն րոպե քաղաքական գնահատական տալ և նսեմացնել իշխանության մեկ թևի, ինստիտուցիոնալ թևի, ուղղակի անընդունելի է: Կար հույս, որ այս բոլոր հորդորներն ինչ-որ չափով տեղ են հասել, բայց փաստացի մենք տեսանք այն, որ դրանք նույն արագությամբ քաղաքականացվում են` սպասելով ինչ-որ մի դիվիդենտի, որ չպոկվեն հեղափոխական տրամաբանությունից, չպոկվեն հեղափոխական ստիմուլներից, որովհետև նրանց քաղաքական դիվիդենտը դա է բերում:
– Ժողովուրդը դեռ այդ հեղափոխական օրակարգո՞ւմ է գտնվում:
– Իմ միանշանակ վստահությամբ, ժողովուրդն այսօր այդ օրակարգից դուրս է և գտնվում է սպասման ռեժիմի մեջ: Ի դեպ, սպասման ռեժիմը ևս սպառվել է հասարակության մեջ:
– Ինչի՞ն է սպասում հասարակությունը:
– Հասարակությունը հիմա կոնկրետ սպասում է իր խնդիրների լուծմանը, բոլոր առումներով:
– Ո՞վ պիտի լուծի դրանք, ո՞ւմ հետ է հիմա հասարակությունը հույսեր կապում:
– Այդ հույսերի սպասման և բավարարման միակ մարմինը իշխանությունն է: Իշխանությունը շատ լավ զգում է, որ այն տրամաբանությունը կամ գործիքակազմը, որոնցով ինքը գնում է առաջ, հասարակությանը չի բավարարում: Դրա համար նորից էլի վերադառնում են գաղափարական պրեսինգի դաշտ, որտեղ նորից օրակարգ են բերվում հեղափոխական արժեքներն ու պոստուլատները:
– Իր վերջին լայվի ժամանակ վարչապետը կարծես թե բաժանումների շրջանակը լայնացրեց, և եթե նախկինում միայն սև-սպիտակ բաժանում էր, երեկ նա խոսեց հիասթափվածների մի ամբողջ բանակի մասին, որոնք հասարակական բավականին լայն շերտեր էին ընդգրկում:
– Ես չգիտեմ` որքանով է ճիշտ, երբ պետության ղեկավարը հասարակությանը ոչ միայն սև ու սպիտակի է բաժանում, ինչը ուղղակի ինքնին դատապարտելի է, այլ նաև անցնում է բազմաշերտ դասակարգման: Չկա այդպիսի բանաձև, դա ուղղակի ճիշտ չէ: Դա ոչ մի տեղ չի տանում: Մենք չենք խոսում գիտական դասակարգման մասին, թե հասարակությունն ինչպիսի շերտավորումներ ունի: Բոլոր շերտավորումների պատասխանատուն իշխանությունն է: Իշխանությունը պետք է լինի բոլորի իշխանությունը և նույնիսկ իրեն չընտրածների իշխանությունը և պետք է բավարարի նաև նրանց շահերը: Եթե մենք խոսում ենք ժողովրդավարության մասին, ապա սա ուղղակի այբբենական ճշմարտություն է:
– Վարչապետը կրկին խոսեց սահմանադրական հանրաքվեի մասին, ասաց, որ ունենք, այսպես կոչված, կորոնավիրուսային ՍԴ, որովհետև համավարակը հնարավորություն տվեց երկարացնել նրա պաշտոնավարումը, բայց նշեց, որ անպայման նրանց հերթն էլ է գալու, և ՍԴ-ն անպայման պետք է փոխվի: Իշխանությունը հիմա ռեսուրս ունի՞ կրկին սահմանադրական հանրաքվե անցկացնելու: Արդյո՞ք նույն տրամադրվածությունը կլինի ժողովրդի մոտ, ինչը կար, ասենք, մարտի սկզբին:
– Դեռևս այն ժամանակ, երբ կորոնավիրուսային վտանգները շատ մեծ չէին, և օրակարգում էր սահմանադրական փոփոխությունների անցկացումը, մենք չունեինք հստակ, հոդաբաշխ հիմնավորումներ, թե ինչո՞ւ է դա պետք:
Ընդհակառակը, այդ ամբողջ օպերացիան, որն ուղղված է ՍԴ կազմի փոփոխմանը, դեռ այն ժամանակ էր թերի հիմնավորված` թե քաղաքական, թե իրավական առումներով: Ես չգիտեմ, թե ի՞նչ ռեսուրսներ պետք է դրվեն իշխանության կողմից` այս խնդիրը կրկին օրակարգ բերելու համար, որովհետև ուղղակիորեն կանխատեսումները գնում են նրան, որ դա հանրային ընկալման համար այլևս երրորդական, չորրորդական նշանակություն է ունենալու: Առաջնային են լինելու միանշանակ առողջապահական խնդիրները, կորոնավիրուսի հետևանքով տոտալ համաշխարհային ու նաև լոկալ տնտեսական խնդիրները, որոնք խփելու են հասարակության գրպանին: Այս պարագայում կրկին հեղափոխական իդեաների ռեինկարնացիան, ի դեմս ՍԴ փոփոխության, որքա՞ն են ակտուալ լինելու, և ի՞նչ ճիգեր է իշխանությունն անելու դրա արդիականությունը հիմնավորելու համար, ուղղակի դժվար է պատկերացնել:
– Կարծում եք` ժողովրդին դժվա՞ր է լինելու համոզել, որ իրենց սոցիալ-տնտեսական բարեկեցության պատասխանատուն ներկայիս ՍԴ կազմն է:
– Իհարկե: Դա դեռ այն ժամանակ ռեալ չէր, իսկ հիմա՝ առավել ևս, որովհետև ժողովրդի սոցիալ-տնտեսական պահանջմունքները միանգամայն այլ տեղում են:
– Իշխանությունը կգնա՞ սահմանադրական հանրաքվեն չեղարկելու ճանապարհով:
– Դա ևս մեծ ռիսակայնություն է իր մեջ պարունակում, որովհետև այդտեղ կան իրավական կարգավորումներ: Թե ինչպիսի իրավական հիմնավորում կտան չեղարկելու պարագայում, դժվարանում եմ ասել: Խորը քաղաքական հաշվարկ պետք է լինի իրենց կողմից:
