Ինչպես չպայքարել կոռուպցիայի դեմ. Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի փորձը ​

Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովը (ԿԿՀ) գործում է 2019թ. նոյեմբերից՝ որպես Բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց էթիկայի հանձնաժողովի իրավահաջորդ։ Չնայած օրենքով Հանձնաժողովին տրված լայն լիազորություններին՝ Հանձնաժողովը համառորեն չի իրականացնում oրենքով սահմանված իր գործառույթները։

Այսպես:

1․​ Հանձնաժողովը չի ընդունում և չի հրապարակում հայտարարագրերը.​ ​«Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 34-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Հայտարարատու պաշտոնատար անձինք ներկայացնում են պաշտոնեական պարտականություններն ստանձնելու, դադարեցնելու, ինչպես նաև տարեկան հայտարարագրեր»։ Նույն օրենքի 36-րդ հոդվածի համաձայն՝ պաշտոնեական պարտականություններն ստանձնելու, դադարեցնելու հայտարարագրերը ներկայացվում են պաշտոնեական պարտականություններն ստանձնելուն և դադարեցնելուն հաջորդող 30 օրվա ընթացքում, իսկ տարեկան հայտարարագրերը ներկայացվում են մինչև տվյալ տարվան հաջորդող տարվա մարտի 31-ը։

Հանձնաժողովը չի կատարում նշված օրենսդրական պահանջները: Թեև ՀՀ կառավարությունը 2020 թ.-ի հունվարի 30-ին հաստատեց հայտարարագրի օրինակելի ձևանմուշները, ԿԿՀ-ն չի ապահովում էլեկտրոնային հայտարարագրման համակարգի գործարկումը, չի հավաքում հայտարարագրերը օրենքով նախատեսված ժամկետներում և չի հրապարակում դրանք: Փոխարենը, իրավիճակը «փրկելու» համար Հանձնաժողովը, իր կամայական որոշմամբ, առանց համապատասխան լիազորության, երկարացրել է պաշտոնի ստանձնման կամ դադարեցման հայտարարագիր ներկայացնելու օրենքով սահմանված ժամկետը:

Միաժամանակ Հանձնաժողովը առաջարկել է ՀՀ արդարադատության նախարարությանը նախաձեռնել «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի փոփոխություն, որով կերկարաձգվի 2019 թվականի տարեկան հայտարարագրերի ներկայացման ժամկետը։ Ստացվում է, որ Հանձնաժողովն անորոշ ժամանակով դադարել է վարել հայտարարագրերի ռեեստրը, որն անխափան գործում էր 2012 թվականից։ Դադարեցվել է էլեկտրոնային հայտարարագրման համակարգի գործողությունը, որը 2014 թվականից ապահովում էր հայտարարագրերի հրապարակայնացումը: Ավելին, թեև ԿԿՀ-ի պնդմամբ՝ նոր ձևանշումի հիման վրա հայտարարագրերի լրացման և սպասարկման էլեկտրոնային համակարգը վերակառուցվել է՝ վարկային միջոցների հաշվին, սակայն այն փաստացի չի գործում։

Նշվածը ոչ միայն Հանձնաժողովի պարզ անգործություն է, ինչը ծնում է կոռուպցիոն մեծ ռիսկեր, այլ նաև իր մեջ ունի քաղաքական էլիտային հովանավորելու գործելաոճ։ ​

2․​ Հանձնաժողովը չի ընդունում հանրային պաշտոններ զբաղեցնող անձանց և հանրային ծառայողի վարքագծի կանոնները․ ​Օրենքի համաձայն՝ Հանձնաժողովը ընդունում է հանրային պաշտոններ զբաղեցնող անձանց և հանրային ծառայողի վարքագծի կանոնները (կանոնագիրքը)։ Սրան հակառակ, Հանձնաժողովն առ այսօր չի ընդունել հանրային պաշտոններ զբաղեցնող անձանց և հանրային ծառայողի վարքագծի կանոնները։ Այս անգործության հետևանքով հանրային պաշտոններ զբաղեցնող անձանց տրվել է յուրօրինակ «ինդուլգենցիա»՝ անարգել խախտել հանրային էթիկան՝ առանց պատասխանատվության ենթարկվելու մտավախության։ ​

3․ ​Հանձնաժողովն էթիկայի կանոնների խախտման վարույթներն իրականացնելիս խտրական և կամայական մոտեցում է ցուցաբերում տարբեր հանրային պաշտոնյաների նկատմամբ։ ​Այսպես, 2019թ. դեկտեմբերի 12-ին Հանձնաժողովը փաստաբան Վահագն Մնացականյանի 09․12․2019թ․-ի դիմումի հիման վրա կայացրել է Հաշվեքննիչ պալատի անդամ Կ. Կարապետյանի կողմից վարքագծի կանոնների առերևույթ խախտման վերաբերյալ վարույթ հարուցելու մասին թիվ 07/2019 որոշումը։

Սրան հակառակ, Հանձնաժողովը, «Քաղաքացիական գիտակցություն» ՀԿ-ի՝ 09․01․2020թ․-ի դիմումի հիման վրա մերժել է վարույթ հարուցել Նիկոլ Փաշինյանի կողմից վարքագծի կանոնների առերևույթ խախտման դեպքի առթիվ՝ պատճառաբանելով, որ հանրային պաշտոններ զբաղեցնող անձանց և հանրային ծառայողի վարքագծի կանոնները ընդունված չեն: Հատկանշական է, որ վարքագծի կանոնների բացակայության պայմաններում Հանձնաժողովը «խիզախորեն» վարույթ է հարուցում ինքնավար պաշտոն զբաղեցնող անձի նկատմամբ, իսկ քաղաքական պաշտոնյայի դեպքում մերժում է վարույթի հարուցումը՝ այդ նույն կանոնների բացակայության հիմքով: ​

4․ ​Հանձնաժողովը չի հետևում անհամատեղելիության պահանջների պահպանմանը․ ​Օրենքը սահմանում է պետական և համայնքային պաշտոն զբաղեցնող անձանց անհամատեղելիության պահանջներ, որի նպատակն է՝ բացառել իշխանության և բիզնեսի շահերի մեկտեղումը: ​2019 թվականի դեկտեմբերի 9-ին Հանձնաժողովը մի շարք լրատվամիջոցների հրապարակումների հիման վրա կայացրել է Երևանի քաղաքապետ Հայկ Մարությանի կողմից անհամատեղելիության պահանջների առերևույթ խախտման հիմքով վարույթ հարուցելու մասին որոշումը։ Թեև հաստատվել է, որ Հայկ Մարությանը հանդիսանում է «ԿԱՐԳԻՆ ՍՏՈւԴԻԱ» ՍՊԸ, «ԿԱՐԳԻՆ ԹԻՎԻ» ՍՊԸ և «ՀԱՅԿՈ ԸՆԴ ՄԿՈ «ԿԱՐԳԻՆ» ՍՊԸ բաժնետեր, սակայն իր եզրակացությամբ Հանձնաժողովը գտել է, որ բովանդակային իմաստով անհամատեղելիության պահանջների խախտում առկա չէ, քանի որ նշված ընկերությունները փաստացի գործունեություն չեն ծավալել և եկամուտ, շահույթ չեն ապահովել»։​ Մինչդեռ, «Հանրային ծառայության մասին» օրենքի իմաստով առևտրային կազմակերպությունների կանոնադրական կապիտալում մասնակցություն ունենալու դեպքում հանրային պաշտոնյաները պարտավոր են մեկ ամսվա ընթացքում բաժնեմասը հանձնել կառավարման՝ անկախ այն հանգամանքից, թե առևտրային կազմակերպությունը նշված ժամանակահատվածում փաստացի գործունեություն ծավալո՞ւմ է, թե՞ ոչ, եկամուտ, շահույթ ստանո՞ւմ է, թե՞ ոչ:

Դա նշանակում է, որ անհամատեղելիության պահանջի՝ այսպես ասած, ձևական կամ բովանդակային իմաստներ գոյություն չունեն․ բաժնեմասը կառավարման չհանձնելն ինքնին հանգեցնում է անհամատեղելիության պահանջի խախտման։ Նշվածը փաստում է, որ Հանձնաժողովն անհամատեղելիության պահանջի պահպանմանը հետևելու իր գործառույթը խեղել է՝ պաշտոնատար անձանց «հաճոյանալու» կամ հովանավորելու համար։ ​

Այս իրողության պայմաններում տեղին է հիշատակել միջազգային կառույցների և քաղաքացիական հասարակության անկախ ներկայացուցիչների ահազանգերը, ըստ որի՝ Հանձնաժողովի անդամների թեկնածուների առաջադրման և ընտրության ընթացակարգը բացարձակապես քաղաքականացվել է, քանի որ վերացվել է պրոֆեսիոնալ թեկնածուներ ընտրելու նախկին մեխանիզմը։ Նոր կարգավորումներով Հանձնաժողովի անդամ կարող են լինել առավելապես քաղաքական իշխող ուժի համար ցանկալի անձինք, ինչը զրոյացնում է ԿԿՀ-ի անկախության երաշխիքները։ ​

Այսինքն, մի կողմից՝ Հանձնաժողովի ոչ պրոֆեսիոնալիզմը և անկազմակերպվածությունը, մյուս կողմից՝ նրա քաղաքականացված ու ազդեցությունների կրող լինելը հանգեցրել են նրան, որ Հանձնաժողովը չի իրականացնում իր գործառույթները՝ վերաճելով քաղաքական պաշտոնյաների խախտումներն արդարացնող և քողարկող գործիքի։ Ինչևէ, այս պայմաններում Հանձնաժողովն արդեն ստանձնել է դատավորների նկատմամբ վեթինգ իրականացնելու «սակրալ» հանձնառությունը…