«Կարող է կապը թանկանալ, ավելին՝ կարող են փոքր պրովայդերներն ուղղակի սնանկանալ». Սամվել Մարտիրոսյան
«168 TV»-ի «Ռեվյու» հաղորդման ընթացքում տեղեկատվական անվտանգության փորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանից հետաքրքրվեցինք, թե «Էլեկտրոնային հաղորդակցության մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու վերաբերյալ որոշման իրական նպատակը ո՞րն է, ինչո՞ւ է հիմա արվում, և ի՞նչ վտանգներ է պարունակում այն:
«Վերջին հարցերի պատասխանը ես չունեմ և ես էլ կուզենայի իմանալ, որովհետև հենց դա է հետաքրքիր՝ ինչո՞ւ հենց հիմա, օրինակ՝ այսքան տարի պետք չեղավ, մեկ էլ հենց հիմա պետք եղավ, այսքան անհասկանալի ձևով»,- ասաց փորձագետը՝ ընդգծելով՝ հանրությունը պետք է վերահսկի այն պրոցեսները, որոնք կարող են բերել հանրության վերահսկմանը:
«Ես օրինակներ բերեմ, որոնք փաստացի մեզ մոտ սկսել են աշխատել, և մարդիկ հալած յուղի տեղ ընդունել են: Օրինակ՝ այն, որ SIM քարտերը հիմա միայն անձնագրով կարող ես առնել: Դա ամբողջ աշխարհում այդպես չէ, և դա փաստացի ինչ-որ մի պայման էր, որը հատուկ ծառայությունների կողմից դրվել է, ընդունվել է, և հասարակությունը դրան ոչ մի լուրջ արձագանք չի տվել: Մյուսը՝ տեսախցիկներով փողոցների վերահսկողությունը: Այսինքն՝ անընդհատ ընդունվում են որոշումներ, որոնք փաստացի մեզ դարձնում են ավելի վերահսկելի: Նույնը՝ մեծ գումարների շարժի ժամանակ, երբ բանկային գաղտնիքը փաստացի դադարում է աշխատել, և այլն: Հիմա կարևոր չէ՝ սա պե՞տք է, թե՞ ոչ, կարևորը, որ սա գիտակից ընդունվի, որպեսզի պարզ լինեն սրա հետագա վտանգները՝ քաղաքացիական ազատությունների տեսանկյունից, գումարած՝ սրա կարևորությունը անվտանգության տեսանկյունից»,- ասաց նա:
Փորձագետի խոսքով՝ հասկանալի է, որ հնարավոր չէ առանց անվտանգության, բայց մյուս կողմից՝ սրանք պրոցեսներ են, որոնց հանրությունը պետք է ներգրավված լինի:
«Առնվազն կարող եմ ասել, որ փորձագետների շրջանում ոչ ոք տեղյակ չէր: Առաջարկվում է, որ, եթե մտնում եք ինտերնետ, ֆիքսվի այդ մտնելու պահը, ֆիքսվի, թե որ IP հասցեով եք դուք մտել, ֆիքսվի՝ դուք ով եք, այսինքն՝ այս տվյալները համադրվելով՝ ֆիքսվեն, եթե հեռախոսով եք մտնում, ֆիքսվի ձեր հեռախոսի նույնականացման համարը, էլեկտրոնային փոստից օգտվելու դեպքում նաև, որ մուտք է եղել էլեկտրոնային փոստ, և այս տվյալներն արխիվացվեն, մինիմում երկու տարի պահվեն պրովայդերների կողմից: Սա ինքնին շատ լուրջ բան կարող է չլինել, բայց սա կարող է դառնալ գործիք՝ ավելի լուրջ հետաքննությունների, օրինակ՝ այս գործիքներն օգտագործվում են, եթե մարդն օգտագործում է VPN կամ TOR, որպեսզի անոնիմացնի իրեն ցանցում, և այս գործիքը կարող է օգտագործվել՝ ցանցում մարդուն դեանոնիմացնելու համար: Տեսականորեն, ավելի լուրջ գործիքների կիրառման բազա է ստեղծվում»,- ասաց Սամվել Մարտիրոսյանը:
Նա ընդգծեց, որ անհասկանալի է նաև, թե ով պետք է վերահսկի՝ այս տվյալներն օգտագործվո՞ւմ են, թե՞ ոչ. «Ընդհանուր առմամբ, մենք ունենք խնդիր՝ այն, որ ուժային կառույցները կարող են չարաշահել, օգտագործել եղած գործիքակազմը, հետևել ինչ-որ մարդու, և դրա մասին ոչ ոք չի իմանա: Այդ չարաշահումները կարող են լինել ոչ միայն պետական հետապնդման տեսանկյունից (օրինակ՝ ինչ-որ ընդդիմադիր մի լրագրողի կամ ակտիվիստի պետությունը փորձի վերահսկել), այլ դա կարող է տնավարի էլ արվել՝ ինչ-որ մեկն իր ամուսնու կամ կնոջ սիրածին է ուզում բռնել, ծանոթ ունի ուժային կառույցում, այդ սիրածին մտցնեն որևէ գործի մեջ, ինֆորմացիան ստանան ու հանեն տվյալ գործից: Այդպես լինո՞ւմ է, թե՞ ոչ, չգիտեմ, ես այդպիսի շշուկներ լսել եմ, ապացուցել հնարավո՞ր է՝ ոչ»:
Այս որոշման նախագիծը, ըստ նրա՝ բովանդակությանը չի վերաբերում, այսինքն՝ չի խոսվում այն մասին, որ զանգերը ձայնագրվեն, պահվեն. «Բայց մի ծիծաղելի բան ասեմ. 2006թ. էր կարծեմ, կառավարությունն ընդդեմ «ԱրմենՏելի» լսումներ էին, և այնտեղ բացեիբաց ասվեց, որ բոլոր հեռախոսազանգերը ձայնագրվում ու ինչ-որ ժամանակ պահեստավորվում են: Հիմա ոնց է՝ մենք չգիտենք, բայց փաստացի էլի չկա վերահսկողության մեխանիզմ: Բայց դեպք կար, որը նաև ՄԻԵԴ հասավ, երբ մարդկանց գողության վրա բռնել էին մինչև գողությունն արված SMS-ների հիման վրա: Հարցն այն է, որ օրենսդրությունն անորոշություններ ունի, չկա հանրային վերահսկողություն, վերահսկողություն չկա նաև կառավարության կողմից: Շատ տեղերում, օրինակ՝ ԱԺ-ն ունենում է հանձնաժողով, որը վերահսկում է ուժային կառույցներին, այդ տեղեկատվությունն իրենք փակ ձևով ունեն»:
Ինչ վերաբերում է նրան, թե այս առաջարկով արխիվացվելու են նախորդ 2 տարիների տվյալնե՞րը, թե՞ խոսքը տվյալ պահից սկսած հաջորդ երկու տարվա արխիվացման մասին է, նա ասաց՝ պարզ չէ՝ հետին թվով դա ազդո՞ւմ է, թե՞ ոչ. «Կան պրովայդերներ, որոնք չունեն այդ սարքավորումները ու չեն կարող հետին թվով արխիվացնել, ով ունի, կարող է պահանջվել, որ չջնջվի»:
Դիտարկմանը՝ այսինքն՝ պրովայդերները պարտավորվում են տեղեկատվությունը հավաքագրել, և եթե չունեն համապատասխան սարքավորումներ, պետք է ձեռք բերեն, ինչը կբերի կապի թանկացման, նա արձագանքեց.
«Կարող է կապը թանկանալ, ավելին, կարող են փոքր պրովայդերներն ուղղակի սնանկանալ: Ավելին, մենք ունենք մի քանի խոշոր դեմք շուկայում և ունենք մոտ 160 փոքրիկ լոկալ պրովայդերներ, որոնք վերավաճառում են կապը, և հասկանալի է, որ նրանց մոտ գերշահույթներ չեն ձևավորվում, և կարող է դրանք փակվեն: Այստեղ էլի կարող է դավադրական բան լինել, որ ինչ-որ պրովայդերի լոբբինգով է սա արվում, որ շուկայի ևս 10 տոկոսը վերցնի: Օդում արված որոշումները միշտ արթնացնում են պարանոիդալ մտքեր»:
Մանրամասները՝ 168.TV-ի տեսանյութում
