Հայկական արծնագործության բացառիկ նմուշը` Արծրունիների գավաթը
Հայկական լեռնաշխարհում արծաթագործությունը հայտնի է հնագույն ժամանակներից: Այդ են վկայում Քարաշամբից, Վանաձորից, Լճաշենից, Լոռի Բերդից և այլ հնավայրերից պեղված ոսկյա, արծաթյա բարձրարժեք գտածոները:
Հետագա դարերում հայկական արծաթագործության ավանդույթները հարստացվեցին նոր ձևերով և բովանդակությամբ: Հայ վարպետները սերնդեսերունդ փոխանցելով իրենց մասնագիտական հմտությունները, փոխառելով նաև հարևան ժողովուրդների փորձը՝ զարգացրեցին և կատարման բարձր մակարդակի հասցրեցին հայկական ոսկերչությունն ու արծաթագործությունը:
Արծրունիների տոհմին պատկանող արծաթյա նրբագեղ գավաթը թվագրվում է 1820թ., պատրաստվել է Հին Բայազետում: Հայ վարպետի նրբաճաշակ այս ստեղծագործությունը աչքի է ընկնում կատարման մեծ վարպետությամբ և բացառիկ գեղեցկությամբ:
«Արմենպրես»-ի հետ զրույցում Հայաստանի պատմության թանգարանի հնագիտության բաժնի ավագ գիտաշխատող Ջուլիետտա Կարապետյանը, ներկայացնելով գավաթը, ասաց, որ այն լայնաբերան է, նեղ հատակով, նստուկով, բաղկացած է գավաթից և գավաթակալից: Պատրաստված է արծաթից, ներսից ոսկեջրած է: «Կիրառված են ձուլման, ֆիլիգրանի (ցանցկեն), արծնապատման և փորագրման եղանակները: Գավաթակալն ամբողջությամբ հարդարված է բուսական զարդանախշերով, ունի զարդարուն օղակաձև նստուկ: Իրանի ցանցկեն հարդարանքի վերադիր նախշերը պատված են երկնագույն, վարդագույն, կանաչ և դեղին արծնով (էմալ)՝ միջնորմված արծնապատման եղանակով: Հատակի արտաքին կողմում վարդյականման զարդանախշ է, մեջտեղում պտուտակաձև ելուստով: Հնարավոր է գավաթը ունեցել է ոտք, որը չի պահպանվել»,- նշեց նա:
Գավաթի շրթեզրը բոլորված է մեկ տողանոց արձանագրությամբ. «Ի ՎԱՅԵԼ(ՈՒՄ)Ս ԱՂԱՅ ՅԱԿՈԲ ՆԱՒԱՍԱՐԴԵ(Ա)Ն ԱՐԾՐՈԻՆՈՅՆ ՀՈԳԵԿԻՑ ԵՂԲՕՐԴ ԻՄ(Ո)Յ ԸՆԾԱՅԵ(Ա)Լ Ի ԳՐԻԳՈՐ ԱՐՔԵՊ(Ի)Ս(ԿՈՊՈՍ)Է Տ(Է)Ր ԳԱՍՊԱՐԵ(Ա)Ն Ի ՆՇԱՆ ՍԻՐՈՅ. 1820»:
Կարապետյանի խոսքով`Արծրունիներին պատկանող այս գավաթը ոչ միայն արծաթագործության բարձրարժեք գործ է, այլև հայկական արծնագործության բացառիկ նմուշ: «Արծնագործությունը ոսկերչական և արծաթագործական արվեստի զարդապատման և գունապատման գլխավոր ճյուղերից մեկն է: Արծնի թափանցիկ հիմնանյութը բաղկացած է ապակու, կապարի և կալիումի խառնուրդներից, որը խառնելով մետաղների օքսիդների հետ ստացվում է տարբեր գույների արծներ», -ասաց նա, հավելելով, որ հայկական արծնագործության հնագույն նմուշները թվագրվում են XVII դարով, սակայն չի բացառվում ավելի հին նմուշների գոյության հավանականությունը, քանի որ առկա նմուշները արված են մեծ վարպետությամբ և չէին կարող հիմնված չլինել առավել հին ավանդույթների վրա:
