«Ցավոք, մեզ մոտ կա ազատության թյուր ընկալում: Ազատությունը ավել-պակաս դուրս տալը չէ, այլ կուլտուրա է, որը պետք է կիրառել իր ամենագեղեցիկ ձևի մեջ». Արքմենիկ Նիկողոսյան
Գրականագետ Արքմենիկ Նիկողոսյանը պատրաստվում է նոր գրքի հրատարակմանը: «Խոսքի տարածությունը», գրականագետի հավաստմամբ, իր վերջին աշխատությունն է, որտեղ ամփոփված են նախորդ տարիներին՝ 2007թ.-ից սկսած մինչև այսօր գրված բոլոր գրականագիտական հոդվածները:
Ըստ հեղինակի՝ գրքի ձևաչափով հետհայացքը հետաքրքիր էր այնքանով, որ հնարավորություն է տալիս տեսնելու՝ ի՞նչ ծավալի գրականագիտական աշխատանք է արվել վերջին տարիների ընթացքում: 168.am-ի հետ զրույցում գրականագետը խոստովանում է.
– Գրքի վրա աշխատելու ընթացքում ինձ համար ամենամեծ բացահայտումը, թերևս, այն էր, որ միգուցե շատ բաներ ես այսօր արդեն բոլորովին այլ կերպ կմեկնաբանեի իմ հոդվածներում: Ցավալին այն է, որ այսօր չեմ կարողանում ավելի շատ գրել, որովհետև ժամանակը, սոցիալական վիճակը, մեր իշխանությունների՝ գիտության վրա թքած ունենալու կեցվածքը հանգեցնում է նրան, որ դու այլևս քո բուն մասնագիտությամբ ստեղծագործելու հնարավորություն և ժամանակ գրեթե չես ունենում:
– Վերջերս ֆեյսբուքյան քո պաշտոնական էջում հրապարակեցիր գրքի շապիկը միայն: Գիրքը դեռ պատրաստ չէ՞:
– Շատ շուտով գրիքը նույնպես պատրաստ կլինի: Շապիկի հանրայնացումն ավելի շուտ նպատակ ուներ հասկանալու՝ հաջողվե՞լ է այն, թե՞ ոչ: Ֆեյսբուքի արձագանքից հասկացանք, որ, այո´, ինձ ու դիզայներ Վիտալի Ասրիևին հաջողվել է ստանալ մի բան, որ՝ չասեմ նորություն կլիներ, բայց գոնե գեղեցիկ է: Հիմա, երբ ընթերցողներին ամեն տեսակի և բովանդակության գրքեր են հրամցվում, ցավոք, դրանց արտաքին տեսքը մղվել է մի կողմ: Մենք ցանկացանք ստանալ բովանդակության և տեսքի ներդաշնակ համադրություն, բացի այդ էլ, ես արդեն երկար ժամանակ անձնական գիրք չէի տպագրել և ուզում էի, որ ամեն ինչ լավ լիներ՝ բոլոր առումներով: Գրքի վերնագիրը «Խոսքի տարածություն» է այն պատճառով, որ ինքս շատ եմ կարևորում խոսքը: Այս դեպքում ոչ թե Աստվածաշնչյան՝ «Ի սկզբանէ բանն էր» համաբանությամբ, այլ՝ որովհետև, եթե այս ասպարեզում ես՝ գրականությամբ և գրականագիտությամբ ես զբաղվում, ապա պետք է կարողանաս այնպիսի խոսք ասել, որը ինչ-որ չափով արժեքավոր կլինի՝ ի զորու միտք շարժել:
– Խոսքը դեռ արժեք ունի՞ մեր երկրում:
– Սա ամենացավալի հարցերից մեկն է, որ կարող է հնչել մեր երկրում ու հենց այս ժամանակներում:
– Ուրեմն արի հնչեցնենք:
– Ցավոք, երբեմն չունի, ու մենք ինքներս ենք դրանում մեղավոր, որովհետև հաճախ շատ թեթև ենք վերաբերվում խոսքին և դրա նշանակությանը նույնպես: Պատեհ-անպատեհ կիրառում ենք խոսքը, և արդյունքում՝ ստեղծվել է այնպիսի իրավիճակ, որ ցանկացածի բերանից կարող են հնչել հայրենասիրական, բարձրագոչ, ազգը փրկելու առաքելական խոսքեր, բայց դրանց իրական հետևանքները երբեմն կարելի է նույնիսկ բնորոշել՝ որպես աղետալի: Ամենաթարմ օրինակն օրեր առաջ տեղի ունեցած փախուստի դեպքն է: Այն խոսքերը, որ հնչեցնում էր այդ տղան իր մամուլի ասուլիսում (նկատի ունի Ադրբեջանում քաղաքական ապաստան ստացած Վահան Մարտիրոսյանին ,-հեղ.), այլևս երբեք կամ, լավագույն դեպքում, երկար ժամանակ չեն լինի արժեքավոր: Ցավում եմ, որ այսօր չափանիշների հստակություն չկա:
– Այսինքն՝ վերահսկողության կողմնակի՞ց ես և, ամեն դեպքում, ինչքանո՞վ է լավ ցենզուրայի բացակայությունը կամ առկայությունը:
– Ես միշտ ասել եմ ՝ ցենզուրան ամենավատ բանն է, որ երբևէ հորինվել է աշխարհի երեսին, հատկապես՝ գրականության և այդ ոլորտի մարդկանց համար: Մեր անկախության, թերևս, ամենակարևոր ձեռքբերումներից մեկն էլ համարում եմ ցենզուրայի բացակայությունը, թեև այդ բացակայությունը պետք է ենթադրի յուրաքանչյուր ստեղծագործողի ներքին ցենզի առկայություն:
– Չե՞ս կարծում, որ ամենաթողության և, ինչ-որ իմաստով, այդ վերահսկողության պակասն էր, որ մեր իրականություն բերեց Վահան Մարտիրոսյանի այդ ասուլիսն Ադրբեջանի մայրաքաղաքից:
– Այս պարագայում քո նշած վերահսկողությունը ես կարող եմ վերագրել ուրիշ ծառայություններին՝ Ազգային անվտանգությանն, օրինակ, որը հետախուզման մեջ գտնվող մարդուն երկրից դուրս գալու, այսպես ասած, «շանս» տվեց: Ես սկսում եմ անհանգստանալ մեր երկրի անվտանգության համար: Մյուս կողմից, եթե անդրադառնանք գրականության վերահսկողությանը, կարո՞ղ եմ հարցնել՝ իսկ ո՞վ պետք է վերահսկի գրողին կամ գրաքննադատին, օրինակ, ո՞ր կառույցը՝ նկատի ունեմ:
– Կար ժամանակահատված, որ հենց քո նշած ոլորտը «հիանալիորեն» վերահսկվում էր: Քավ լիցի, ինքս վերահսկողության կողմնակից չեմ՝ գրաքննության իմաստով, բայց խոսքի ամենաթողությունն արդեն աղետալի հետևանքների է բերում:
– Խորհրդայի՞ն ժամանակները նկատի ունես:
– Այո, իհա՛րկե:
– Բայց դա, գիտե՞ս, որքան վնաս հասցրեց ազատ խոսքին և տասնյակ բարդույթներ ձևավորեց, որոնցից մենք մինչև այսօր չենք կարողանում ձերբազատվել:
– Իսկ դու կարծում ես՝ ամենաթողությունն իր հետևանքները՝ բարդույթների տեսքով, չի՞ ունենալու: Ես հարց եմ ուզում տալ քեզ՝ իբրև ժամանակակից գրաքննադատի՝ ո՞ր դեպքում դու կարող եք քեզ թույլ տալ լինել ազատ: Ի վերջո, քո գրքերը հետագա սերունդների համար, շատ տարիներ հետո գուցե գրական միջավայրի ուսումնասիրության համար պատմագիտական նշանակություն են ունենալու:
– Միշտ պետք է լինել ազատ, և, եթե գրականագետի, արվեստագետի, մտավորականի խոսքն ազատ չէ, ուրեմն թող նա դա ընդհանրապես չհնչեցնի, բայց, ցավոք, մեզ մոտ կա ազատության թյուր ընկալում: Ազատությունը ավել-պակաս դուրս տալը չէ, այլ կուլտուրա է, որը պետք է կիրառել իր ամենագեղեցիկ ձևի մեջ:
– Լավ, անցնենք ազատության մեկ այլ դրսևորման քննարկմանը, որին ականատես եղանք օրեր առաջ, երբ մեդիա-փորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանն իր ֆեյսբուքյան էջում անկեղծացավ այն մասին, որ, մեղմ ասած, չի սիրում Սիլվա Կապուտիկյանի պոեզիան: Այստեղ Ֆեյսբուքը բաժանվեց երկու հակամարտող կողմերի, և մենք ականատես եղանք, թե ի՞նչ կատարվեց դրանից հետո այդ դաշտում: Ի վերջո, ի՞նչ սկզբունքներով պետք է գնահատել՝ լա՞վն է արդյոք այս կամ այն գրողը, նույնիսկ, եթե նա բավական հայտնի է:
– Նախ՝ ասեմ, որ այդ աղմուկն ինձ անկեղծորեն շատ ուրախացրեց, որովհետև, եթե ես իմանամ, որ ինքս կհնչեցնեմ այդպիսի նախադասություն, ասենք, այն մասին, որ Սևակը լավ պոետ չէ և այդպիսի ֆլեշմոբեր կսկսվեն, ու մարդիկ Սամվելին, ինձ կամ մյուսներին հակադրվելու համար կսկսեն ավելի շատ կարդալ Սևակին կամ ընդհանրապես կկարդան, ապա, ես սիրով կանեմ այդ քայլը: Մյուս կողմից էլ՝ ես չեմ հասկանում՝ ինչո՞ւ ենք մենք սրերով ընդունում այդպիսի հրապարակումները: Ժամանակին նման կարծիքները նույն այդ վերահսկողության կամ սահմանափակումների պատճառով կարող էին տեղ գտնել պաշտոնական մամուլում կամ հատուկ մարդկանց շուրթերից միայն: Սա չի նշանակում, որ այդ ժամանակ չեն եղել մարդիկ, ովքեր գտել են, որ Կապուտիկյանը, Շիրազը կամ Սևակը լավ պոետներ չեն եղել, պարզապես իրենց կարծիքը տեղ չի հասել:
– Թեև ես հասկանում եմ, որ «լավը» կամ «վատը» գրականագետի համար մասնագիտական եզրույթ չի կարող լինել՝ որպես որակում, բայց, այնուամենայնիվ, կուզենայի իմանալ՝ քո կարծիքով Կապուտիկյանը լա՞վ գրող է:
– Բայց մենք հիմա այնպիսի հարթությունից ենք հարցը քննարկում, որ ես կարող եմ այդպես որակել՝ և, իհարկե, նա շատ լավ գրող է: Միայն այն հանգամանքը, որ նա ապրել և ստեղծագործել է սովետական հասարակարգում և ինչ-ինչ ծառայություններ ունի մատուցած այդ հասարակությանը, այնուամենայնիվ, գրողին պետք է չափանշել միայն իր գրականության և, հաճախ, ոչ ամբողջության մեջ: Ի վերջո, ցանկացած գրող ունեցել է այս կամ այն չափով չստացված գործեր, և միայն դրանք մեջբերելով կարծիք կազմելը միանշանակ սխալ մոտեցում է: Իմ կարծիքով՝ գրողին պետք է գնահատել իր ստեղծածի լավագույն մասով, իսկ Կապուտիկյանն ունի հրաշալի բանաստեղծությունների մի փունջ, որով ինքը կարող է համարվել լավը:
– Բայց կան, չէ՞, անառարկելի հեղինակություններ, օրինակ՝ Չարենցը համարվում է լավագույններից մեկը:
– Ա՛յ, շատ լավ ասացիք՝ համարվում է: Այդ հարցը մենք ընկերներով մեզ միշտ տալիս ենք՝ թե էդ ո՞նց ա, որ Չարենցը համարվում է ամենալավ պոետը, բայց ժողովուրդն ավելի շատ կարդում է ուրիշներին: Իրականում, Չարենցն ամենից քիչ ընթերցված բանաստեղծներից է մեր իրականության մեջ: Սա ես ամենայն պատասխանատվությամբ եմ ասում, նույնիսկ առաջնորդվելով ամենաակնառու չափանիշներից մեկով՝ ֆեյսբուքյան տարածությամբ, սոցիալական ցանցերով կամ առհասարակ ինտերնետով: Նայեք՝ ի՞նչ գործեր են առավելապես շրջանառվում այնտեղ, կամ նայեք՝ ինչե՞ր են ասմունքում բեմերից, Չարենցի ո՞ր ստեղծագործություններն են քննարկվում բուհերում, կամ ավելի վատ՝ դպրոցներում:
– Սրանում դու մեղադրում ես պրոպագանդայի՞ն:
– Գրական պրոպագանդայի առումով վերջին տարիներին գոնե նկատելի առաջընթաց կա, ու ես չեմ կարող և չեմ էլ ուզում դժգոհել: Այստեղ պարզապես շաբլոն ընկալման և խիզախումի բացակայության խնդիր կա: Նույնը վերաբերում է նաև Սևակի պարագային: Ի՞նչ իմաստ ունի անընդհատ բոլոր հավանական միջոցներով հնչեցնել միևնույն գործերը, երբ, ասենք, նույն Սևակի ստեղծագործության լավագույն հատվածը ես վստահաբար ասում եմ, որ ընթերցողների լայն զանգվածների և անգամ սևակապաշտների համար բացարձակ անհայտ է:
– Դու քիչ առաջ ասացիր՝ Կապուտիկյանը որոշակի ծառայություններ ուներ մատուցած սովետական հասարակարգին, և դա պարզ է, որ այդպես կլիներ: Ինքդ հիմա կարծես ամենաակտուալ գրականագետներից ես …
– Կներես, որ ընդհատում եմ՝ ակտուալ չէի ասի, բայց ակտի՞վ, այո´:
– Ինչո՞ւ:
– Որովհետև քիչ եմ գրում, իմ բուն գործով քիչ եմ զբաղվում: Ես ինքս մեկ-մեկ ամաչում եմ, որովհետև, այո´, եթե նայում ենք զանգվածային լրատվամիջոցների տեսանկյունից՝ ես ամենապահանջվածներից եմ:
– Իսկ ի՞նչ կա այստեղ ամաչելու:
– Պարզապես, երբ դու ինքդ քեզ հաշվետու ես լինում, տեսնում ես, որ դու ավելի շատ խոսել ես, քան լուրջ հետազոտական գրականագիտական աշխատանք կատարել:
– Բայց մի՞թե դա քո ընտրությունը չի եղել, Արքմենիկ:
– Երբեմն՝ ոչ, որովհետև ես միշտ ասում եմ, որ կուզենայի լինել ամենաանհայտ մարդկանցից մեկը մեր երկրում կամ իմ ոլորտում, բայց կարողանայի իսկապես զբաղվել իմ սիրած աշխատանքով:
– Արքմենիկ, կուզենայի՝ դու իմ այս հարցին անկեղծ պատասխանեիր, որովհետև ես ինձ համար այս հարցի պատասխանը վաղուց ունեմ, պարզապես կցանկանայի քեզանից լսել՝ մի՞թե դու ժամանակին չարեցիր ամեն ինչ՝ լինելու համար այնքան հայտնի, որքան այսօր ես այս բնագավառում:
– Ես ընդհանրապես ցանկացած հարցի պատասխանում եմ միայն անկեղծ և, այո՛, շատ անկեղծ հիմա կասեմ, որ, իհարկե, ուզել եմ, և դա պայմանավորված է եղել նաև իմ բարդույթներով, այն փաստից, թե ես որտեղի՞ց եմ եկել, ի՞նչ եմ ուզում դառնալ, կամ, որ, առնվազն, ցանկացել եմ գնալ մեր գյուղ ու հայտնի մարդու տպավորություն թողնել, որ մեր գյուղացիներն ինձ տեսնեն հեռուստացույցով, և այլն: Իհարկե, և´ ցանկացել եմ, և´ ձգտել եմ, և´ արդյունքում դրա զոհն էլ եմ եղել շատ հաճախ:
– Դեռ լավ է, որ փառքն է շրջանցել քեզ այսքանից հետո…
– (Ժպտում է.- Ն.Մ.) Դե՛ այո, փառքը ենթադրում է որոշակի անհասանելիություն, գումարներ և այլն, և, այո´, փառքն ինձ շրջանցել է, բայց եթե ժամանակին իմ ճանաչելիությունը չէր խանգարում, որպեսզի ես զբաղվեի առավելապես իմ սիրելի գործով՝ գրականագիտությամբ, ապա այսօր պատկերը բոլորովին այլ է: Գիտե՞ս՝ հետաքրքիրը որն է, որ նույնիսկ այս իրավիճակում ես դեռ շարունակում եմ մնալ Հայաստանում, զբաղվել առավելապես խմբագրական աշխատանքով ու մնում եմ ամենաակտիվ ժամանակակից գրականություն ընթերցողներից մեկը:
– Ժամանակակից գրականությունը մեզ մոտ ի՞նչ վիճակում է: Արդյո՞ք հորիզոնում նշմարվում են շնորհալիները:
– Առաջին հարցը շատ լավն էր, բայց շարունակությունը չեմ սիրում: Տարիներ առաջ մի դրվագ պատահեց իմ կյանքում, որը ես հաճախ բարձրաձայնում եմ՝ լրագրողներից մեկն ուղիղ եթեր է կանչում կենդանի գրող Գուրգեն Խանջյանին, ու առաջին հարցը, որ ուղղում է նրան, հետևյալն է լինում՝ «Պարոն Խանջյան, կա՞ն արդյոք այսօր գրողներ», այն պարագայում, երբ իր դիմաց նստած է կենդանի և այն էլ՝ ժամանակակից լավագույն գրողներից մեկը: Գիտե՞ս, գրականությունն ինքը պրոցես է, և ուղղակի չի կարող չլինել ժամանակակից գրականություն, իսկ այդ լինելիության մեջ բոլորովին ուրիշ հարց է՝ լա՞վն է դա, թե՞ վատը՝ որակական տեսակետից, կամ արդյո՞ք այսօր գրողներն այնքան հզոր են, ինչպիսին մենք սովոր ենք կարդալ դասական գրքերում, և այլն: Ժամանակի զուլալվելու պես ամեն ինչ պարզ կլինի: Իմ կարծիքով՝ այսօրվա ժամանակակից գրականությունն իր լավագույն խմորումների մեջ է: Մենք 24 տարվա անկախ պետություն ենք, և այդ ընթացքում մեր գրականությունն ունեցել է զարգացման մի քանի փուլեր:
– Ես հույս ունեմ, որ վերևում նշած լրագրողին ակնարկելով՝ ինձ ևս նկատի չունեիր…
– Չէ, չէ, քեզ բնավ նկատի չունեի… (Ժպտում ենք.- Ն.Մ.)
– Շարունակելով՝ ուզում եմ նկատել, որ վերջին 24 տարիների ընթացքում մենք ունեցել ենք խոշոր պատմական նշանակության իրադարձություններ՝ Ազգային ազատագրական շարժում, Ղարաբաղյան պատերազմ, որը, ի դեպ, հաղթանակով ենք պսակել, երկրաշարժ, մութ ու ցուրտ սոցիալական ծանր տարիներ, ի վերջո, ցավոք, բայց ունեցանք նաև Մարտի 1, Հոկտեմբերի 27, որից արդեն երկար ու ձիգ տարիներ են անցել: Այս ամենն արդյո՞ք արտացոլվեց մեր ժամանակակից գրականության էջերում:
– Ես ամենայն վստահությամբ և պատասխանատվությամբ ասում եմ, որ չկա մեր երկրում կատարված մեծ ու փոքր, մասշտաբային և ոչ մասշտաբային իրադարձություն, այդ թվում՝ քաղաքական, պատերազմական և հասարակական բնույթի, որ գրականության մեջ արտացոլված չլինի: Ցավոք, մեր հասարակության մեջ ժուռնալիզմն այնքան տիրապետող դարձավ՝ վատ իմաստով, որ մենք առ այսօր գրականության մեջ փորձում ենք ժուռնալիզմ փնտրել:
– Ամենահայտնի գրողներն իրենց կարիերայի սկզբնական փուլում լրագրողներ են եղել՝ սկսած Քամյուից, Մարկեսից, Բելինսկիից, և այլն:
– Դա հետո կքննարկենք, հիմա, ցավոք, ընթերցողները քո նշած հասարակական, քաղաքական, սոցիալական թեմաներում ու իրադարձություններում փնտրում են կոնկրետ անուններ, նշաններ և այլն:
– Ընթերցողներին մի՛ մեղադրի:
– Իսկ ինչի՞ չմեղադրեմ:
– Որովհետև ընթերցողը գրականագետի ընկալման չափանիշներով չի գնահատում կամ հասկանում գրականությունը:
– Ես նման բան չեմ էլ ակնկալում ընթերցողներից: Չէ՞ որ, երբ նրանք կարդում են Ջորջ Օրուելի «1984»-ը, հո այնտեղ չե՞ն փնտում Ամերիկայում կամ Խորհրդային Միությունում տեղի ունեցած դեպքերի մասին կոնկրետ նշաններ: Ավելին, դա ուտոպիստական գործ է, որում նշված միտումներն անգամ հետագայում իրականություն դարձան: Ես ուզում եմ, որ ընթերցողն ամեն դեպքում հասկանա, որ գրականությունը պայմանականություն է, և շատ երևույթների ընդհանրացում առհասարակ:
– «Մհերի Դուռը» քո նշած ուտոպիստական ժամանակակից գործերի՞ց է:
– «Մհերի դռան» վեպում մի հատված կա, որտեղ, ցավոք, իրականության արձագանքը շատ անմիջական է ու խանգարում է վեպի որակական կառույցին: Էդ բառացի արձագանքները մարտիմեկյան դեպքերին վեպի ընդհանրացնող ուժը թուլացնում են: Հիմա ես քեզ մի հարց եմ ուզում տալ՝ որպես լրագրող ու լավ լրագրող, եթե կարելի է՝ դու ի՞նչ հաճույքով ես կարդում 10 տարի առաջ գրված ինչ-որ մի լրագրողական հոդված, որ նվիրված է` ասենք, ժամանակին ակտուալ մի թեմայի:
– Եթե լավ է գրված՝ գրագետ, պարզ լեզվով ու փաստերով, ապա մեծ հաճույքով կարող եմ նման հոդվածաշարեր կարդալ:
– Իսկ եթե փաստերը հնացել են ու ոչ մեկին այլևս չի հետաքրքրում՝ ասենք, այն մասին, որ Հայաստանում չկան սիմ քարտեր, չէ՞ որ մի ժամանակ այդ թեման շատ ակտուալ էր:
– Բայց իմ թվարկած թեմաները պատմական նշանակության արժեք ունեին: Ես խոսում էի Շարժման, պատերազմի, տետեսական ճգնաժամի մասին, և այլն … Ի դեպ, հենց այս պահին իմ ձեռքի տակ Սողոմոն Թեհլերյանի դատավարության սղագրությունն է, որ նույնիսկ ավելի վաղ ժամանակների իրադարձություն է, քան սիմ քարտերի պատմությունը, և ես մեծ հետաքրքրությամբ կարդում եմ: Հետևաբար՝ խնդիրը բեկումնային նշանակություն ունեցող թեմայի ընտրության մեջ է, որ տեղի է ունեցել պատմական որևէ ժամանակաշրջանում, թեկուզ՝ հենց անկախության հռչակումից հետո:
– Ես էլ ասում եմ, հենց այդ բեկումնային իրադարձությունները՝ նույն Արցախյան պատերազմը, դրա արդյունքում և հատկապես դրանից հետո հայ մարդու փոխված հոգեբանությունը, պատերազմի դաշտում արյուն տված, ամեն ինչ զոհած ազատամարտիկի հիասթափությունը խաղաղության պայմաններում, այս ամենը ներկայացվել է ժամանակակից գրականության էջերում, բայց ոչ լրագրային գրառման սահմաններում, այլ գեղարվեստական չափանիշներով:
– Դու չե՞ս կարծում, որ գրականությունը վավերագրություն է և իր մեջ վավերագրության տարրեր պետք է պարունակի:
– Իմ կարծիքով, և ես այս մասին գրել եմ իմ հոդվածներից մեկում, գրականությունը մեծագույն վավերագրություն և պատմագրություն է, որովհետև պահում և ապագա սերունդներին է փոխանցում ամենակարևոր բանը՝ քո ժամանակների իրական ապրումներն ու զգացումները, գուցե ոչ ստույգ փաստերը և դեպքերը: Ի վերջո, մենք կարող ենք Մարտի 1-ի մասին վեպ կարդալ, որտեղ դեպքերը տեղի են ունեում Նյու Յորքում, օրինակ, բայց գրականությունն է միայն, որ մեզ փոխանցում է ամենակարևոր զգացողությունը, և ես միշտ եմ այս մասին ասել, հիմա էլ կրկնում եմ՝ մարդիկ, ովքեր կուզենան ապագայում ամենահստակ տվյալներն ունենալ մեր այսօրվա ապրածի մասին, պետք չէ թերթեն պատմության դասագրքերը, որտեղ ամեն ինչ կեղծվում է, կամ բազմաթիվ լրագրողական հոդվածներ, որտեղ ամեն ինչ շատ օրախնդիր է, այլ գրականություն, որտեղ ամեն ինչ շատ ընդհանրացված է և ներկայացված գեղարվեստական բարձր մակարդակով:
– Վերջերս հաճախ եմ լսում այն մասին , որ ժամանակակից այս կամ այն երիտասարդ գրողի գիրքը թարգմանվել է, կամ պատրաստվում է թարգմանության: Ի՞նչ սկզբունքով է ընտրվում, թե որ գրողի գիրքն է անհրաժեշտ կամ արժանի թարգմանության:
– Մենք եկանք-հասանք ևս մի շատ կարևոր գրական թեմայի: Վերջապես Հայաստանում առաջին գրական գործակալության միջոցով մեզ հաջողվեց ստեղծել մի իրավիճակ, որ գրողներն ունենան իրենց մենեջերներին, պրոդյուսերին, մեր լեզվով ասած՝ գրական ագենտներին. դու նստի, գրի քո համար, և, եթե լավ ես գրում, ապա կարժանանաս համապատասխան ուշադրության, և գրական գործակալը կզբաղվի քեզ ներկայացնելու գործով:
– Գրական գործակա՞լն է ընտրում գրողին, թե՞ հակառակը:
– Ե՛վ, և՛: Երբ առաջին գրական գործակալությունը նոր էր բացվել, նրանք էին փնտրում և ընտրում գրողներին: Շատերը չէին համարձակվում դիմել գործակալին, և այլն, բայց երբ որոշակի հաջողություններ գրանցվեցին, արդեն գրողներն իրենք են փնտրում իրենց գործակալին: Գիտե՞ս, հեշտ չէ միաժամանակ և´ գրել, և´ տպագրել, և´ զբաղվել բանակցային գործընթացներով: Աշխարհում ոչ մի նորմալ գրող երբեք անմիջական հարաբերություններ չի կարող ունենալ քեզ հետ: Ցանկացած նամակ, քննարկում կամ առաջարկ կատարվում է նրա գործակալի միջոցով: Ես՝ որպես գրականագետ, մեծ հաջողություն եմ համարում գործակալական ինստիտուտի հիմնադրումը Հայաստանում, թեև պետք է ասել, որ այս համակարգը դեռ նորարարություն է մնում դաշտում:
