«Բարգավաճն» այն «լոմն» է, որի միջոցով մենք կարող ենք կոտրել Հանրապետականի մենաշնորհը
Հարցազրույց քաղաքագետ Երվանդ Բոզոյանի հետ
– Քաղաքական դաշտում սկսված, այսպես ասած, կոնսուլտացիոն գործընթացներն, ըստ Ձեզ, ի՞նչ արդյունք ունեցան:
Կարծում եմ` կոնսուլտացիաները դեռ շարունակվում են, չեն ավարտվել, և վաղաժամ է ինչ-որ գնահատական տալ:
– Իսկ ինչի՞ն են սպասում ՀԱԿ-ի և ԲՀԿ-ի ղեկավարները: Երբևէ տեսե՞լ եք նման նախընտրական իրավիճակ:
– 1996 թ., եթե հիշում եք, մեծ հաշվով նույն վիճակն էր, երբ միայն մեկ ամիս առաջ պարզ դարձավ, թե ովքեր են մասնակցելու նախագահական ընտրություններին` ընդդիմության կողմից: 2003-ին էլ այդ ինտրիգը կար, երբ բոլորը գուշակում էին` կմիանա՞ն ՀՀՇ-ն և Ստեփան Դեմիրճյանը, թե՞ ոչ: Ուզում եմ ասել, որ ընդհանուր առմամբ` Հայաստանի բոլոր ընտրություններն այդպես են ընթացել, և մի քիչ դժվար է ասել, որ ձգձգում կա: Այլ խնդիր է, որ ինտրիգ կա, թե ի՞նչ կորոշեն ԲՀԿ-ի և ՀԱԿ-ի ղեկավարները:
– 1996-ին ընդդիմությունը բավական պառակտված էր, բայց ընտրություններից մոտ երկու շաբաթ առաջ տեղի ունեցավ լուրջ համախմբում: Այժմ ի՞նչ ֆորսմաժորային իրավիճակներ կարող են նպաստել նման սցենարի կրկնմանը:
– Դուք շատ ճիշտ եք, որ 96 թ., ընդհանուր առմամբ, սեպտեմբերին բեկումը տեղի ունեցավ, և այդ պրոցեսը գնաց շատերի համար անսպասելի ձևով: Այսօր դեռ 3 ամիս կա, և կարծում եմ` ապագայում իսկապես լուրջ ֆորսմաժորներ կարող են լինել:
– Եթե նորից փորձենք համեմատել նախորդ նախագահական ընտրությունների հետ, ապա նաև կհիշենք, որ այդ ընտրություններում` 2003-ին, 2008-ին եղել են և՛ իրական, և՛ կեղծ ընդդիմություններ: Ո՞վ է այժմ իրական ընդդիմությունը, և ո՞վ է կեղծը:
– Այս պահի դրությամբ` դեռ անորոշ է վիճակը, բայց չեմ բացառում, որ Ձեր նշած կեղծ գործիչներն ի հայտ կգան, որովհետև իմ տպավորությամբ` իշխանության ձեռագիրը բավական նման է. նույն 2008 թ. դրա վառ ապացույցն էր:
– Իսկ, Ձեր կարծիքով, ինչո՞ւ են իշխանությանը մոտ կանգնած ուժերը և վերլուծաբանները` որպես ընդդիմության միասնական թեկնածու, քննարկում Գագիկ Ծառուկյանի անունը: Արդյոք սա չի՞ նշանակում, որ իշխանությունը ձգտում է իր համար ավելի «հարմար» ընդդիմություն ստեղծել:
– Կարծում եմ` ճիշտ հակառակն է: Իշխանությունն անկեղծորեն մտահոգված է, որ Ծառուկյանը կարող է դնել իր թեկնածությունը, և նրանք ամեն ինչ անում են, որ դա չլինի: Հիշում եք` երբ ԲՀԿ-ն հայտարարեց, որ չի մտնում կոալիցիա, մայիսի 25-ին բացվեց Օսկանյանի գործը:
– Եթե ԲՀԿ-ն իրոք ընդդիմություն է, ինչո՞ւ է նա, օրինակ, Գյումրիում սատարում իշխանական թեկնածուին, այլ ոչ` ՀԱԿ-ի ներկայացուցչին:
– Ես լիովին հասկանում եմ Ձեր հարցադրումը: Նշեմ ընդդիմադիր լինելու մի քանի չափանիշներ. եթե ԲՀԿ-ի հեղինակությունն ավելի բարձր չլիներ, քան իշխանության հեղինակությունը, ապա հաստատ կարող էիք կասկածել, որ ԲՀԿ-ն կարող է լինել պոտենցիալ «ջոկեր», այսինքն` որ նա կարող է իսկապես վերջում անցնել իշխանության կողմը:
Սակայն, քանի որ այսօր ԲՀԿ-ի հեղինակությունը մեծ է, ինքը հայտ է ներկայացնում ամբողջական իշխանափոխության համար: Այդ իմաստով` ո՞րն է տրամաբանությունը, որ նա մի կողմ թողնի այդ հայտը և գնա միանա իշխանությանը` լավ իմանալով, որ դրանով կհեղինակազրկվի: Ինչ վերաբերում է տեղական ընտրություններին, այստեղ արդեն այլ կոնյունկտուրա է աշխատում. Հայաստանում մեծամասնական ընտրատարածքի տրամաբանությունը շատ անձնավորված է, և քաղաքական գործոնն այդպիսով թուլանում է:
Նույն Գյումրին վառ օրինակն է նրա, որ ՀԱԿ-ի ներկայացուցիչն անձնական խնդիրներ ուներ ԲՀԿ-ի ներկայացուցչի հետ, բացի դրանից, գործող իշխանության ներկայացուցիչն ավելի մեծ հնարավորություններ ունի հաղթելու, և միգուցե ԲՀԿ-ն չի ուզում, այսպես ասած, պարտվողի իմիջ ձեռք բերի, որովհետև ինքը Գյումրիում գրեթե բոլոր տեղերում հաղթանակ է տարել: Փաստն այն է, որ իշխանության պայքարի հիմնական ուղղվածությունը ՀԱԿ-ի և ԲՀԿ-ի դեմ է, այսինքն` լավ տեսնում եք, որ իշխանական լրատվամիջոցները հիմնականում աշխատում են ընդդեմ այդ երկու ուժերի:
Եթե այդ երկու ուժերն իրական ընդդիմություն չլինեին, իշխանությունը չէր աշխատի նրանց դեմ, այլ կաշխատեր, ասենք, Րաֆֆի Հովհաննիսյանի դեմ, բայց այդպիսի մեքենա չկա, որ նրա դեմ աշխատի: Չեմ ասում, որ նա իրական ընդդիմություն չէ, այլ խնդիր է, որ չունի այն վարկանիշը, որ կարողանա հակադրվել իշխանությանը: ԲՀԿ-ն և ՀԱԿ-ն են, որոնք խանգարում են իշխանության վերարտադրությանը: Իրենց դեմ պետք է մի ուժ ստեղծվի, որպեսզի աշխատի նրանց դեմ:
Օրինակ` եթե վաղը, իբր թե, գտնեն մի ռադիկալ ուժ, որը սկսի «քֆրտել» ԲՀԿ-ին ու ՀԱԿ-ին, այն կարող է դառնալ այն ուժը, որն իշխանությունը կձգտի խաղացնել: Կարող եք իշխանությանը «քֆրտողների» շարքի մեջ քասթինգ անել և տեսնել` ո՞վ կարող է այդպիսին դառնալ: Այդպիսի մարդը կարող է դառնալ պոտենցիալ «Գեղամյան», բայց ՀԱԿ-ն ու «Բարգավաճն» օբյեկտիվորեն արդեն հայտնվել են իշխանությանը խանգարողների կարգավիճակում: Իրենք կարող են պարտվել, բայց չեն կարող դառնալ «Գեղամյան»:
– Իսկ այդ դեպքում ինչո՞ւ Գագիկ Ծառուկյանը չի հայտարարում իր թեկնածության առաջադրման մասին:
– Մի քիչ էլ ժամանակ անցնի, այդժամ կխոսենք:
– Այսինքն` կարծում եք, որ նա կառաջադրվի՞:
– Կարծում եմ` այո՛, կառաջադրվի:
– Իսկ եթե առաջադրվեց, այդ դեպքում ի՞նչ կանի ՀԱԿ-ը:
– Կարծում եմ` հիմնական ուժերի միջև ընթանում են բանակցություններ, որպեսզի համախմբումը կայանա: Երբ այդ համախմբումը կայացավ, այդ ուժերը կառաջարկեն իրենց թեկնածուին, ով կդառնա գործող նախագահի հիմնական մրցակիցը: Այս տարբերակը ես չեմ բացառում, և դրա հավանականությունը բավական մեծ է:
– Իսկ տեսականորեն` Ծառուկյանի առաջադրման դեպքում` ՀԱԿ-ը կսատարի՞ նրա թեկնածությանը, թե՞ սեփական թեկնածուով հանդես կգա:
– Ամբողջ խնդիրն այն է, որ բանակցությունների նպատակը մեկ միասնական թեկնածուի առաջադրումն է: Եթե հանդես ես գալիս մեկ միասնական թեկնածուով, այդ ժամանակ իշխանությունը լուրջ վտանգ է տեսնում: Այլ խնդիր է, որ իշխանությունը կուզենա 2-րդ, 3-րդ, 4-րդ թեկնածուների ի հայտ գալը` իբր թե Կոնգրեսի շահերը ներկայացնելով, որն արդեն դե ֆակտո կաշխատի ընդդիմադիր զանգվածի ձայները փախցնելու համար:
– Ընդդիմադիր զանգված ասելով` նկատի ունեք ԲՀԿ-ի՞, թե՞ ՀԱԿ-ի ընտրազանգվածը:
– Այսպես ասեմ. նախագահական ընտրությունների ժամանակ բոլոր զանգվածները խառնվում են իրար, և առաջանում է 2 զանգված` մեկն աջակցում է իշխանությանը, մյուսը` իշխանության հակառակորդին: Այսօր, իհարկե, կա ԲՀԿ-ի զանգված, ՀԱԿ-ի, ՀՅԴ-ի, Րաֆֆի Հովհաննիսյանի, և այլն:
Օրինակ բերեմ. ինչո՞ւ էր 96 թ.-ին անսպասելի Վազգեն Մանուկյանի հաջողությունը, որովհետև վերջինիս կոնկրետ զանգվածը շատ փոքր էր: Այն ժամանակ նախկին Խորհրդային Միության նոստալգիայով ապրող շատ մեծ հատված կար, որը նույնիսկ Վ.Մանուկյանին չէր սիրում և ասում էր, որ նա ՀՀՇ-ի գաղափարախոսն է և մեծ մեղավորություն ունի տիրող վիճակի համար: Ինչպես այսօր «Բարգավաճին» են ասում, այն ժամանակ էլ Վազգեն Մանուկյանի մասին ասում էին, թե նա նույն ՀՀՇ-ից է, որ իր և Լևոնի միջև ոչ մի տարբերություն չկա, իրենք իրար հետ խաղ են խաղում: Եկավ 96 թվականը, և այն մարդիկ, ովքեր քննադատում էին նրան, ամենաակտիվ ձևով սատարեցին Վազգեն Մանուկյանին:
– Իսկ ճի՞շտ է Գագիկ Ծառուկյանին և Վազգեն Մանուկյանին համեմատելը, Գագիկ Ծառուկյանը նույնպիսի՞ քաղաքական գործիչ է, ինչպես Վազգեն Մանուկյանը, և արդյոք նույն ԱԺՄ-ն ընտրակաշառք բաժանելո՞վ ձեռք բերեց իր ընտրազանգվածը:
– Այն ժամանակ, իհարկե, և՛ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, և՛ Վազգեն Մանուկյանն ընդգծված քաղաքական գործիչներ էին: 96թ.-ին լայն իմաստով ընտրակաշառք չկար: Ընտրությունները կեղծվել են, բայց չի կարելի ասել, որ ընտրակաշառքը մասսայական բնույթ է կրել:
– Բայց ամեն դեպքում` ընդդիմադիր Վ.Մանուկյանը ընտրակաշառքով չի գրավել իր ընտրողներին, այդպես չէ՞:
– Այն ժամանակ խաղի կանոններն այնպիսին էին, որ ոչ ոք ընտրակաշառք չէր բաժանում:
– Այդ դեպքում ինչպե՞ս կեղծվեցին ընտրությունները:
– 96-ի ընտրությունները չկեղծվեցին, այն ժամանակ ուղղակի արդյունքների վերաբերյալ ինչ-որ բան եղավ: Այսինքն` եթե համեմատում եք, ապա այն ժամանակվա գործիչներն ընդգծված քաղաքական էին:
– Բայց չէ՞ որ Դուք Ծառուկյանին համեմատեցիք Մանուկյանի հետ:
– Գիտեք, քաղաքականության մեջ բավական պարզունակ պատկերացումներով եք հանդես գալիս, որպեսզի համեմատել Վազգեն Մանուկյանին` Ծառուկյանի հետ: Իհարկե, իրենք տարբեր գործիչներ են, ինչպես տարբեր գործիչներ էին Կարեն Դեմիրճյանը, Արթուր Բաղդասարյանը, ինչպես և Սերժ Սարգսյանը և Լևոն Տեր-Պետրոսյանն են շատ տարբեր: Ամեն մի ժամանակաշրջան իր գործչին է բերում, ժամանակներն այնքան փոխվեցին, որ փոխվեց արժեհամակարգը, մարդկանց պատկերացումները, այն ժամանակ չկար այդպիսի բան, որ լրատվամիջոցներն արտաքուստ իրենց հայտարարեին ընդդիմադիր, բայց իրականում աշխատեին իշխանության համար: Երկու կողմից էլ քաղաքական պայքար էր գնում, երկուսն էլ քաղաքական փաստարկներով էին իրար դեմ պայքարում:
– Իսկ կարո՞ղ եք «ոչ պարզունակ» ձևով ասել, թե ինչո՞վ է ԱՄՆ նախագահ Օբաման նման Ծառուկյանին, ինչպես Դուք եք համեմատել:
– Ես ասեմ հետևյալը. խնդիրն այն է, որ իսկապես Հայաստանի ողբերգությունը կայանում է նրանում, որ այսօրվա դասական քաղաքական գործիչները պարտված են: Ի վերջո, երբ երկար ժամանակ ընտրությունները չեն կայանում, եթե հասարակությունը չի հավատում, որ ընտրությունները կարող են հաջողություն բերել, քաղաքական գործչի կշիռն ընկնում է: Այստեղ կա երկու տարբերակ. կա՛մ պետք է փորձել վերականգնել հավատը հասարակության մեջ, կա՛մ սերմանել հակառակ միտումը, որ ամեն ինչ պարզ է, քաղաքական գործիչները, մեծ հաշվով, իրարից չեն տարբերվում, և այլն:
Արդյունքում` երբ քաղաքական գործիչները վարկաբեկվում են, և առաջանում է անապատ, այդ պարագայում առաջ են գալիս այլ տարբերակներ: Ես Օբամային և Ծառուկյանին համեմատել եմ հետևյալ ձևով. ասել եմ, որ ամերիկյան հասարակությունը ժամանակ առ ժամանակ իր դեմքերին է ի հայտ բերում` Ռեյգանին, Բուշին, հետո եկավ Օբաման: Հայ հասարակությունը 96-ին ծնեց Վ.Մանուկյանին, հետո եկավ Կարեն Դեմիրճյանի ժամանակաշրջանըգ 2008 թվականին մարդիկ սպասումներ ունեին Տեր-Պետրոսյանից: Այսօրվա սպասումը Ծառուկյանից է: Եթե Ծառուկյանից սպասում չլիներ, Դուք ինձ չէիք հարցնի, և նրա խնդիրը մենք չէինք քննարկի:
– Իսկ հասարակություն ասելով` նկատի ունեք ԲՀԿ-ի` Արմենչիկի համերգին գնացող և ավտոբուսներով շրջաններից բերվող զանգվածի՞ն:
– Մի հարց տամ. իսկ Հանրապետական կուսակցության զանգվածը ո՞րն է:
– Այդքան էլ չի տարբերվում:
– Իսկ ո՞ր կուսակցության…
– Օրինակ` Կոնգրեսի ընտրազանգվածը տարբերվում է. այնտեղ կան գաղափարական, պայքարող երիտասարդներ:
– Այո՛, իհարկե համաձայն եմ, որ Կոնգրեսում էլ կան, ՀՅԴ-ում էլ: Այո՛, օբյեկտիվ պրոբլեմներ կան, բայց, ի վերջո, խնդիր է դրված` համախմբման արդյունքում բերել մի գեներացիայի: Ասեմ` խնդիրն ինչում է. ինչո՞ւ Կոնգրեսի, ՀՅԴ-ի կամ ԱԺՄ-ի հաջողությունը մեծ չէ, որովհետև բոլորն էլ հասկանում են, որ այսօր ոչ թե գաղափարն է կարևոր, այլ ռեսուրսները:
Ռեսուրսներն են որոշում հաջողությունը: Ի վերջո, ինչքան էլ լավ գաղափարներ ունենաս, եթե դրանց ետևում ռեսուրսներ չլինեն, ոչ մի հաջողություն չես ունենա: Կուսակցությունները հասկացել են, որ միայն գաղափարներով չեն կարող պայքարել իշխանության դեմ, դրա համար էլ եկել է «Բարգավաճի» վիճակը: Համաձայն եմ` ԲՀԿ-ն իր ընտրազանգվածով տարբերվում է մնացած կուսակցություններից, բայց քանի որ ինքը հայտ է ներկայացրել, որ կարող է պայքարել, այդ ժամանակ առաջ է գալիս միտքը. «իսկ միգուցե կարողանանք համադրե՞լ գաղափարական արժեքային համակարգը ռեսուրսների հետ, որպեսզի կարողանանք իրական ուժ դառնալ»:
– Փաստորեն` ՀԱԿ-ի քաղաքականությունը դրանո՞վ է բացատրվում:
– Այո՛, դա ճիշտ քաղաքականություն է: Ես լիովին համաձայն եմ Լ.Տեր-Պետրոսյանի և նրա կողմնակիցների հետ, որովհետև նրանք շատ լավ հասկանում են` եթե Հայաստանում գաղափարական պայքար լիներ, ապա գերիշխող կլինեին ՀԱԿ-ը, ՀՅԴ-ն, «Ժառանգությունը», բայց ոչ երբևիցե` ՀՀԿ-ն: Ինչպես ասում են` «против лома, нет приема, но есть один прием, это лом»:
Հիմա «Բարգավաճն» այն «լոմն» է, որի միջոցով մենք կարող ենք կոտրել Հանրապետականի մենաշնորհը: Լա՞վ է, թե՞ վատ: Իհարկե լավ է, որովհետև մենաշնորհը ջարդելով` մենք կարող ենք իսկապես բացել քաղաքական դաշտը: Սա է խնդիրը: Ի վերջո, սա դառնում է «ԱրմենՏելի» իրավիճակի նման մի բան. կարո՞ղ է նրա կապը շատ վատն էր, դրա համար էր նա 200 դոլարով բաժանում «Իզի» քարտերը, ո՛չ: Ստեղծել էին մի մոնոպոլ վիճակ, մեզ ձեռք էին առնում, և մենք խայտառակ ամոթալի վիճակում էինք: Եկավ «Վիվա Սելը» և ասաց` «դուք 200 դրամով կարող եք գնել «Իզի» քարտ»: Եթե «Վիվա Սելը» չմտներ շուկա, գնալու էինք 200 դոլարով քարտ առնեինք: Փաստորեն, «Վիվա Սելը» եկավ, որպեսզի «ԱրմենՏելի» մոնոպոլիան ոչնչացնի, ինչից շահեց ժողովուրդը: Եթե ՀՀԿ-ի տեղը պիտի գա ԲՀԿ-ն, և ոչինչ չփոխվի, դա ոչ մի օգուտ չի բերի: Ոչ թե ՀՀԿ-ի տեղը պիտի գա ԲՀԿ-ն, այլ ՀՀԿ-ի տեղը պիտի գա մի մեծ կոալիցիա, որի մեջ պետք է լինեն և՛ ԲՀԿ-ն, և՛ ՀԱԿ-ը, և՛ ՀՅԴ-ն, և՛ «Ժառանգությունը», և՛ ՀՀԿ-ի այն մասը, որը հասկանում է, որ երկիրը հարկավոր է առողջացնել:
