«Հեռավոր մի տեղ», որն այնքան էլ հեռու չէ
Թրաֆիկինգն ընկալվում է` որպես Հայաստանի հետ առնչություն չունեցող, մեզնից հեռու և, ամենակարևորը, «հայ կնոջ կերպարին անհարիր» խնդիր: Այն, որ նաև հայ կանայք ու աղջիկներն են դառնում թրաֆիկինգի` սեռական շահագործման զոհ, որպես կանոն, իմանում ենք Ոստիկանության հաղորդագրություններից և միջազգային կառույցների հաշվետվություններից: Սփյուռքահայ գրող Վահան Զանոյանը Դուբայում պատահմամբ հանդիպել է թրաֆիկինգի զոհերի` հայաստանցի երիտասարդ կանանց: Այդ հանդիպումները, զրույցներն էլ դարձել են «Հեռավոր մի տեղ» վեպի նյութը:
– Վահա՛ն, սեռական շահագործման թեման, հատկապես` եթե խոսքը հայ կանանց մասին է, տաբու է. դժվար է գտնել մեկին, ով անկեղծորեն ներկայացնի` ինչո՞ւ և ինչպե՞ս ինքը հայտնվեց, օրինակ, Դուբայում` ստրկուհու կարգավիճակում:
– Մեր հանրային գիտակցության մեջ թրաֆիկինգի մասին խոսելը համարվում է ամոթ: Հայկական գաղթօջախներում` առավել ևս: Սակայն լռությունը պարարտ հող է կանանց առևտրով ու սեռական շահագործմամբ զբաղվող ոճրագործների համար` կատարել իրենց սև գործը: Բացահայտ խոսելով այս մասին` կարող ենք հուսալ, որ այն մասամբ կզսպվի: Նախ` հանցագործները փոքր-ինչ կզգաստանան, երկրորդ` պոտենցիալ զոհերը կզգուշանան, ամեն խոստումի հավատալով` չեն ընկնի այդ ցանցը: Մեր կեղծ ամոթխածությամբ լռելով այդ թեմայի մասին՝ ոչ միայն քաջալերում, այլև մասնակցում ենք այդ կանանց ճակատագրերի կործանմանը:
– Նկատել եք, որ ոչ թե Դուք գտաք թրաֆիկինգի թեման, այլ թեման գտավ Ձեզ:
– Պատահմամբ Դուբայում հանդիպեցի զոհերից մեկին` հայ, անչափահաս աղջկա: Երկար ժամանակ պահանջվեց` իր վստահությանն արժանանալու համար: Շատ վախեցած էր: Կանանց շահագործող մարդիկ` նրանց տերերը, սպառնացել են, որ եթե ինչ-որ բան բացահայտվի, կվճարեն կյանքով: Եվ պատմեց: Այդ պատմությունն ինձ համար իսկական մղձավանջ էր: Կարճ լինեմ. գրքումս այդ աղջկա պատմությունն է: Եվ ոչ միայն նրա: Մինչ վեպը գրելը 5-6 աղջիկների իրական պատմություններ եմ լսել, որոնք միահյուսել եմ` որպես մեկ պատմություն: Սակայն, չմոռանանք, որ այս դեպքերը տեղի են ունեցել ժամանակակից Հայաստանում: Եվ այս մի պատմությամբ երևում է հենց ա՛յս Հայաստանի իրական կերպարը:
Անի Փաշայան (գրականագետ, «Հեռավոր մի տեղ» գրքի խմբագիր)- Գրքի գաղափարը, թեման շատ ուշագրավ է: Բայի ժամանակը, եղանակը շատ հետաքրքիր է: Սա պատրաստի սցենար է` կինոյի համար: Անընդհատ հերոսներին տեսնում ենք ներկա ժամանակում: Վեպը խոսակցական հայերենով է գրված: Տեսնում ենք 16-17 տարեկան պայքարող աղջկան, որը ցանկանում է ապրել, նա կռվում է իրեն շրջապատող ամբողջ աշխարհի դեմ ու հաղթում:
– Մի կարևոր պատգամ եմ հղել` ուղղված Հայաստանի ժողովրդին՝ անօգնական չզգալ և ոչ մի պարագայում: Համակարգի դեմ կարելի է պայքարել և հաղթել, սակայն միայն ցանկության դեպքում:
Անի Փաշայան – Պիտի հիշեմ Վահան Զանոյանի «Մի՛ հարմարվիր» բանաստեղծությունը` «Վերադարձ» ժողովածուից: Դա հորդոր է մարդուն` մի՛ հարմարվիր եղածին, ամեն ծանր վիճակից կարող ես ելքեր գտնել: Այդ գաղափարը Լարայի` հերոսուհու միջոցով, փոխանցվում է ընթերցողին:
– Վահա՛ն, կարելի է իմաստուն խորհուրդներ տալ` չվհատվել և ոչ մի պարագայում, պայքարել: Երբ նման կոչով դիմում եք Ձեր զրուցակիցներին, չե՞ք լսում հանդիմանություն. «Ձեզ համար հեշտ է. բնակվում եք ԱՄՆ-ում, այնտեղից հետևում հայաստանյան իրադարձություններին, տարվա մեջ մեկ-երկու անգամ գալիս եք, խորհուրդներ տալիս ու դարձյալ հեռանում»:
– Նախ` ես չեմ գալիս` որպես զբոսաշրջիկ: Ես արդեն 23 տարի գալիս-գնում եմ Հայաստան: Առաջին անգամ երբ եկա, դեռ անկախ չէինք: Արդեն քանի տարի է` տարվա ուղիղ կեսը Հայաստանում եմ անցկացնում: Ես գտել եմ իմ բոլոր հարազատներին (արմատներով մուսալեռցի եմ): Վերադարձն ինձ համար այդ իմաստն ունի` գտնել հարազատներիդ, ճանաչել արմատներդ: Անգամ իմ շատ հարազատներին միմյանց հետ եմ ծանոթացրել: Այնպես որ` Հայաստան գալն ինձ համար տուն, այլ ոչ թե հյուրանոց գալ է: Ես, իմ կարծիքով, լավ եմ հասկանում այն, ինչ հիմա կատարվում է Հայաստանում: Ես եղել եմ Հայաստանի անգամ ամենահեռավոր գյուղում: Ճիշտ է, այն կաշկանդումները, որն ունի տեղացին, ես չունեմ, քանի որ իմ ապրուստը դրսից է: Սակայն դա չի կարող ազդել իմ համոզմունքի վրա` ժողովուրդը կարող է փոխել այն վիճակը, որը հիմա է` Հայաստանում, կարող է ոտքի ելնել, բանտարկված, կաշկանդված վիճակից դուրս գալու ուժ գտնել:
– Ասացիք, որ եղել եք անգամ ամենահեռավոր գյուղերում և գիտեք, որ Հայաստանը միայն Երևանն ու Հյուսիսային պողոտան չէ: Ի՞նչ եք տեսել գյուղերում:
– Թրաֆիկինգին դառնալով` ասեմ, որ Երևանից ևս զոհեր կան, սակայն հիմնական թիրախը կանանց սեռական շահագործմամբ զբաղվողների համար գյուղաբնակ կանայք ու աղջիկներն են: Հայաստանի ընդհանուր տնտեսական և սոցիալական զարգացումն անկախության 22-23 տարիներին հավասարակշռված չէ. հնարավորությունների 90 տոկոսից ավելին ծախսվել է Երևանի վրա` շինարարություն, ենթակառուցվածքներ, և այլն: Կան գյուղեր, ուր եղել եմ 1985-ին, օրերս գնացի` ոչինչ չի փոխվել:
– Հավանաբար` բնակիչների թվից բացի:
– Միակ փոփոխությունը դա է, այո՛: Ոչ մի փոս փողոցում լցված չէ: 23 տարում հնարավոր չէ՞ր ինչ-որ բան շտկել:
– Մարդկանց առուվաճառքը, ստրկությունը, թվում էր` քաղաքակրթության զարգացման ընթացքում կնահանջի: Սակայն այսօր` 21-րդ դարում, մարդը մարդու հանդեպ նույն անխնա, դաժան վերաբերմունքն ունի: Այդ դեպքում գուցե թրաֆիկինգի դեմ պայքարի Ձեր ցանկությո՞ւնն այնքան էլ իրական չէ այն առումով, որ թրաֆիկինգի դեմ պայքարը նույնքան դատապարտված է ձախողման, որքան պայքարը թմրաբիզնեսի, մարմնավաճառության դեմ:
– Որքան էլ պայքարենք, 100 տոկոս արդյունք ունենալ չենք կարող: Եթե անգամ մեկ կին փրկվի, ևս մեծ արդյունք է: Այս գրքի վաճառքն ուղղվելու է այն կազմակերպություններին, որոնք անուղղակիորեն պայքարում են թրաֆիկինգի դեմ: Օրինակ, «Օրրան» կազմակերպությունը հավաքում է թափառող երեխաների, նրանց կերակրում, խնամում: Հնարավո՞ր է, որ այդ աղջիկների մեջ կան պոտենցիալ զոհեր: Չգիտեմ, բայց շատ հավանական է:
Անի Փաշայան- Ամեն գիրք ունի լուսավորելու նպատակ: Եթե ժամանակին շատերն իմանային ծխելու կործանարար հետևանքների մասին, ընթերցեին գրականություն, չէին ծխի: Լուսավորելը, հնարավոր վնասների մասին զգուշացնելն արժեքավոր է դարձնում գիրքը:
– Թույլ տվեք այդ կապակցությամբ մի սրամտություն հիշել. մեկը չափազանց շատ է կարդում ծխելու վնասների մասին և որոշում թողնելգ ընթերցանությունը:
Անի Փաշայան- Այս վեպում Լարան` այդ դեռատի աղջիկը, ինչ-որ առումով Հայաստանի կերպարն է: Պատմական խաչմերուկներում հայտնվել է ծանր վիճակներում: Եթե 16-17 տարեկան աղջիկը կարողացավ հայացքը բարձրացնել և դուրս գալ ճահճից, ապա մեր հայրենիքը, որին ժամանակ առ ժամանակ ևս ոտնակոխ են արել, կարող է դուրս գալ այս վիճակից:
