Ինչո՞ւ հանկարծ հիշեցին, որ անարդար վերաբերմունք են ցուցաբերել ցածր աշխատավարձ ստացողների նկատմամբ

Մինչև իրենց բնակարանների հարցերը լուծելը՝ իշխանությունները չէին ասում, որ հիփոթեքով բնակարան ձեռք բերելու ժամանակ եկամտային հարկի վերադարձը, որից հասցրեցին լի ու բոլ օգտվել, անարդար վերաբերմունք է ցածր աշխատավարձ ստացողների նկատմամբ։ Իրենց բնակարանների հարցերը լուծեցին-վերջացրեցին, նոր հիշեցին, որ դրանով ոտնահարում են ցածր աշխատավարձ ստացողների իրավունքները։

Հիշեցնենք, որ կառավարությունը որոշել է հրաժարվել հիփոթեքով բնակարանների գնման ժամանակ եկամտային հարկի վերադարձից։ Երևանում ծրագիրը կդադարի հաջորդ տարվանից։ Երևանի հարակից մարզերում՝ 2027թ., իսկ մյուս տարածքներում՝ 2029թ.։ Օրենսդրական նախաձեռնությունն արդեն Ազգային ժողովում է։

Մինչ այս՝ իշխանություններն ատամներով պաշտպանում էին ծրագիրը։ Հիմա նույն համառությամբ հիմնավորում են հրաժարվելու նպատակահարմարությունը՝ պատճառաբանելով, որ դրա հետևանքով չափից դուրս ծանրաբեռնվել է պետական բյուջեն։

Ժամանակին, երբ այդ մասին զգուշացնում էին, լսող չկար։ Իրենց ձեռնտու էր, պետության հաշվին բնակարաններ ձեռք բերելու հնարավորություն էր ստեղծվել։ Կարճ ժամանակում իշխանության եկածները գրեթե մեկ մարդու նման հիփոթեքով բնակարան գնեցին ու հետ են ստանում իրենց աշխատավարձերից վճարվող եկամտային հարկը։

Այն ժամանակ չէին մտածում, որ դրանով ծանրաբեռնում են պետական բյուջեն։

Գրեթե վեց տարի է՝ իշխանության են, նոր են գլխի ընկել, որ այն ծանրաբեռնում է բյուջեն, սոցիալապես էլ արդարացված չէ։ Ծրագրից կարողանում են օգտվել միայն բարձր ու միջին եկամուտներ ունեցողները, ինչը եկամուտների վերաբաշխման վրա անհամարժեք ազդեցություն է ունենում։

«Բարձր ու միջին եկամտային խմբերում գտնվողների համար եկամտային հարկի արդյունավետ դրույքաչափն էականորեն ավելի ցածր է, քանի որ վճարում ու ամբողջությամբ կամ մասամբ հետ են ստանում, քան այն քաղաքացիների եկամտային հարկի արդյունավետ դրույքաչափը, որոնք այս համակարգի շահառու չեն: Փաստացի կարող ենք ասել, որ եկամտային հարկը ռեգրեսիվության տարրեր է պարունակում»,- ասում է ֆինանսների փոխնախարար Արման Պողոսյանը։

Իրականում այդպես էլ կա, բայց դա ոչ երեկ է եղել, ոչ էլ մյուս օրը։ Այդպես է տարիներ շարունակ, սակայն իշխանություններն այդ ընթացքում ոչինչ չեն արել անարդարությունը վերացնելու համար, նույնիսկ խրախուսել են։ Թողել են, որպեսզի իշխանության մեջ հայտնվածները, որոնք պետության փողերով, նաև պարգևավճարներով դարձել են բարձր եկամուտներ ստացողներ, մինչև վերջ կարողանան բավարարել իրենց պահանջմունքները։

Միայն դրանից հետո են որոշել, որ պետք է վերացնեն անարդարությունը։ Բայց մոռացել են, որ միայն այս ծրագրում չէ, որ կա այդպիսի անարդարություն։

Անարդարությունների շարքը սկսվեց այն բանից հետո, երբ անձնական շահագրգռություններից ելնելով՝ որոշեցին վերացնել եկամտային հարկի պրոգրեսիվ դրույքաչափը և համահարթ դրույքաչափ մտցրեցին։ Ինչպես բարձր, այնպես էլ ցածր ու նվազագույն աշխատավարձ ստացողների համար միևնույն դրույքաչափը սահմանեցին։

Այդ ժամանակից էլ դրվեց սոցիալական անարդարությունների հիմքը։

Ու, եթե թեկուզ ուշացած, որոշել են հիփոթեքային վարկերով բնակարանների ձեռքբերման պարագայում այն վերացնել, աշխատավարձերից եկամտային հարկի գանձման վերանայման մասով խոսք անգամ չկա։ Կտրուկ դեմ են դրան։

Նույն անարդարությունը պատրաստվում են կիրառել նաև առողջության համապարփակ ապահովագրության ներդրման ժամանակ։ Սոցիալական առումով արդար կլիներ, որպեսզի ապահովագրավճարը շատից՝ շատ գանձեին, քչից՝ քիչ։ Բայց որոշել են, որ բոլորից նույն գումարը պիտի գանձեն՝ որպես ապահովագրավճար։ Կապ չունի, որ մեկը ստանում է 1 միլիոն աշխատավարձ, իսկ մյուսը՝ 100 հազար դրամ։ Մեկի դեպքում ծանրաբեռնվածությունը կլինի, պայմանական ասած, 1 տոկոս, մյուսի դեպքում՝ 10 անգամ շատ։

Սա է այն արդարությունը, որը կա իշխանությունների իրականացրած սոցիալական քաղաքականության մեջ։ Եվ հիփոթեքով բնակարանների ձեռքբերման պարագայում եկամտային հարկի վերադարձը բոլորովին էլ եզակի օրինակ չէ։

Իշխանության ամբողջ քաղաքականությունն է այդպիսին։ Դրա հետևանքով է խորանում սոցիալական բևեռացումը։

Դրա հետևանքով է ստացվել այնպես, որ մարդիկ, ովքեր բարձր աշխատավարձ են ստացել ու իրենց թույլ են տվել հիփոթեքով բնակարան գնել, տասնյակ տարիներ զրո տոկոս եկամտային հարկ են վճարելու, իսկ մյուսները, ովքեր ցածր եկամուտներ են ունեցել ու չեն կարողացել իրենց թույլ տալ հիփոթեքով բնակարան գնել, որպես եկամտային հարկ՝  վճարելու են աշխատավարձի 20 տոկոսը։ Ոչ մեկը չի վերադարձնելու այդ գումարը, ինչպես բոլոր նրանց դեպքում, ովքեր բարձր եկամուտներ ստանալով՝ կարողացել են հիփոթեքով բնակարան գնել։

Սրանից մեծ անարդարություն դժվար է պատկերացնել։

Փոխարենը այս անարդարությունը վերացնելու, իշխանությունները որոշել են ծրագիրը վերացնել։ Այն այլևս իրենց պետք չէ ու հանգիստ խղճով կարող են հրաժարվել։

Ծրագրից կհրաժարվեն, բայց իրենք կշարունակեն լիարժեք օգտվել դրա բարիքներից։

Տարիներ շարունակ ազատված կլինեն պետությանը եկամտային հարկ վճարելուց կամ ուղղակի ձևական կվճարեն. եռամսյա կտրվածքով վճարած գումարները նույնությամբ հետ կստանան։ Ծրագրի դադարեցումը հետադարձ ուժ չի ունենա։ Նախկինում այն ինչ արտոնություններ տվել է բարձր եկամուտներ ստացողներին, շարունակվելու է նույնությամբ պահպանվել։

Սրանով սոցիալական արդարության ոչ մի վերականգնում էլ չի լինելու։

Կրկին ցածր եկամուտներ ստացողները 20 տոկոս եկամտային հարկ կվճարեն, իսկ բարձր եկամուտներ ունեցողները, ովքեր հասցրել են հիփոթեքով բնակարանի տեր դառնալ, կվճարեն զրո տոկոս։

Իշխանությունների իրականացրած սոցիալական արդարության մյուս գագաթնակետն էլ այն է, որ որոշել են կիսով չափ կրճատել հիփոթեքի դեպքում վերադարձվող եկամտային հարկի գումարները։ Մինչև հիմա, երբ իրենք էին բնակարան ձեռք բերում, եռամսյակի ընթացքում մինչև 1,5 միլիոն պետությունը պարտավորվում էր վերադարձնել, հաջորդ տարվանից, երբ իրենք այլևս բնակարան ձեռք բերելու խնդիր չունեն, եռամսյակի համար վերադարձվող եկամտային հարկի գումարը պատրաստվում են դարձնել 750 հազար դրամ։

Հասկանալի է, որ այս դեպքում էլ նախատեսվող փոփոխությունը հետադարձ ուժ չի ունենա։

Իրենց պետական բյուջեից, որպես վճարված եկամտային հարկ, կվերադարձնեն մինչև 1,5 մլն դրամ, իսկ փոփոխություններից հետո ծրագրից օգտվողներին՝ 750 հազար դրամ։

Այսքանից հետո մի բան էլ զարմանում են, որ ծրագիրը մեծապես ծանրաբեռնել է պետական բյուջեն։

Բնական չէ՞, որ այդպես էլ պիտի լիներ։ Բայց դրա մասին ժամանակին էր պետք մտածել և ոչ՝ թե հիմա, երբ բյուջեի վրա արդեն հսկայական ծախսեր են թողել, ու այլևս կապ չունի՝ ծրագրից այսօ՞ր կհրաժարվեն, մե՞կ, թե՞ 5 տարի հետո։

Հիփոթեքով բնակարանների ձեռքբերման գծով վերադարձվող եկամտային հարկի գումարները հասել են ահռելի չափերի ու լրջագույն ռիսկեր են ստեղծել բյուջեի համար։ Անցած տարի այդ գումարները կազմեցին 52 մլրդ դրամ։ Այն դեպքում, երբ մեկ տարի առաջ 36 միլիարդի սահմաններում էին։

Այս տարի սպասվում է, որ հիփոթեքի գծով վերադարձվող եկամտային հարկը կմոտենա 80 միլիարդ դրամի, այսօրվա փոխարժեքներով՝ գրեթե 200 մլն դոլարի։

Այդքան գումար կառավարությունը կվճարի պետական բյուջեից, որպեսզի բարձր աշխատավարձ ստացողները, այդ թվում՝ պետական պաշտոնյաները, փոխհատուցեն իրենց ձեռք բերած բնակարանների հիփոթեքային վարկերի տոկոսները։

ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ