Ովքեր են իրականացնելու վեթինգը. Պարզաբանում է Մարիա Կարապետյանը

Ո՞րն է անցումային արդարադատության ներդրման շուրջ իշխանական շրջանակների պատկերացումը, ովքե՞ր պիտի իրականացնեն այն, ի՞նչ չափորոշիչներով, և արդյո՞ք չկար հնարավորություն՝ աստիճանական բարեփոխումների ճանապարհով դատական համակարգում խնդիրների լուծմանը հասնելու տարբերակի։ 168.am–ն այս հարցերի շուրջ զրուցել է Ազգային ժողովի իշխանական «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր Մարիա Կարապետյանի հետ

– Անցումային արդարադատության ներդրման մասին Ձեր դիրքորոշումը ո՞րն է։

– Անցումային արդարադատությունը, ես կարծում եմ, մեզ անհրաժեշտ միջոցառում է, և այդ մասին մենք արդեն շատ վաղուց ենք խոսում՝ անցյալ տարվանից։ Գործընթացները, աշխատանքներն այդ ուղղությամբ ընթացել են, և ըստ իս՝ բյուրեղացել է այն պահը, երբ պետք է արդեն օրենսդրական նախաձեռնությունն ի մի բերվի, գրվի օրենքը (անհրաժեշտ օրենքները` գուցե դրանք մեկ նախագիծ լինեն, երկու նախագիծ լինեն…), և արդեն անցնենք գործնական քայլերի:

– Ովքե՞ր են իրականացնելու։

– Եկեք ֆիքսենք, որ վեթինգն անցումային արդարադատության գործիքներից մեկն է. անցումային արդարդատությունը և վեթինգը նույնական չեն։ Սովորաբար գրվում է օրենքի նախագիծ, որով նախատեսվում է ստեղծել մի մարմին՝ հանձնաժողով, որը կկրի պատասխանատվությունը՝ կատարելու այդ վեթինգը՝ համաձայն այդ օրենքի մեջ նկարագրված ընթացակարգերի։ Այսինքն, օրենքն ամբողջական նկարագրում է, թե ինչ լիազորություններ ունի այդ հանձնաժողովը, ինչպես պետք է նրա անդամներն ընտրվեն, ինչ մանդատի շրջանակում պետք է գործեն, ինչ ժամկետներում պետք է իրականացնեն վեթինգ։

– ՀՀ–ում կա՞ ն մարդիկ, ովքեր կարող են այդ մարմիններում ընդգրկվել և իրականացնել վեթինգ և ացնումային արդարադատություն։

– Կարծում եմ՝ այո։ Այդ հանձնաժողովը, դուք ճիշտ եք, մասնագիտական հանձնաժողով է, այսինքն, այն քաղաքական մարմին չէ։ Դեռ պետք է կազմի մասին, այն որակական հատկանիշների մասին, որոնք անհրաժեշտ են հանձնաժողովի անդամի համար՝ նույնպես օրենքում նկարագրված լինեն (չափանիշերը, գուցե ինչ-որ գործունեության ոլորտներ առանձնացվեն, որ լինեն, օրինակ, մարդիկ, նաև իրավաբաններ, փորձ լինի նկարագրված, թե քանի տարվա մասնագիտական փորձ պետք է ունենան հանձնաժողովի անդամները)։

Ցանկացած հանձնաժողովի պարագայում որոշակի չափանիշեր են լինում, որոնց հիման վրա էլ կկատարվի կամ ընտրությունը, կամ առաջադրումը. շատ տարբեր մեխանիզմներ են գործում։ Երբեմն լինում է, որ, ասենք (օրինակ եմ բերում, սրա մասին դեռ որոշում չկա), որ ԱԺ-ում ներկայացված քաղաքական ուժերը ներկայացնում են, դիցուք՝ երկուական, կամ՝ ըստ համամասնության՝ թեկնածուներ, գուցե նաև արտախորհրդարանական ինչ-որ  ներգրավվածություն հնարավոր լինի, օրինակ՝ քաղհասարակության ներկայացուցիչ կարող է լինել։

– Այս պարագայում օբյեկտիվությունն ի՞նչ չափորոշիչներով է լինելու։

– Չափանիշերը հանձնաժողովի անդամների օրենքի նախագծում գրված կլինեն, և, բնականաբար, նախագիծը լայնորեն կքննարկվի։ Այստեղ ամեն փուլում, ամեն քայլում շատ կարևոր է, որ վստահություն լինի գործընթացի նկատմամբ և մաքսիմալ թափանցիկ լինի։ Եվ ես կարծում եմ, որ մեր բոլորի վերջնանպատակն է՝ ունենալ անկախ դատական իշխանություն,  քանի որ դատական իշխանության միակ հենարանը հանրային վստահությունն է: Չէ՞ որ դատական իշխանությունը լեգիտիմության այլ աղբյուր չունի. ընտրությունների միջոցով չի կազմվում, այսինքն՝ ինքը հենվում է հանրային վստահության վրա, որը զգացողություն է, հետևաբար՝ որպեսզի հասնենք այդ նպատակին, հարկավոր է որ ողջ պրոցեսի ընթացքում հանրությունն անընդհատ իր վստահության աստիճանը գործընթացի նկատմամբ նույնպես մեծացնի։ Շատ մեծ ջանք պիտի գործադրենք կոնսենսուս կառուցելու` թե՛ օրենքի նախագծի շուրջ, թե՛ հետագա քայլերի նկատմամբ։

– Հնարավոր չէ՞ր արդյոք այդ նպատակին հասնել օրենսդրական բարեփոխումներով ՝ հաշվի առնելով, որ շուրջ 1 տարի ԱԺ–ում մեծամասնությունը Ձեր խմբակցությունն է՝ իշխանական «Իմ քայլը» խմբակցությունը։

– Անցումային արդարադատությունը նույնպես օրենսդրական ճանապարհով է գնալու, այսինքն՝ մենք այստեղ խոսում ենք այն մասին, որ ԱԺ-ն օրենքի նախագիծ է քննարկելու և ընդունելու, համաձայն որի՝ անցումային արդարադատություն պետք է տեղի ունենա։ Սա օրենքի ճանապարհով փոփոխություն է։

Իհարկե, հնարավորություն կար այս ամիսների ընթացքում. մենք դատական իշխանության շուրջ զարգացումների երկու զուգահեռ պլան էինք իրականացնում։ Առաջին պլանը՝ դատական իշխանության ինքնաառողջացումն էր։ Եվ եթե որոշակի առումով այստեղ մենք տեսնեինք փոփոխություններ, այսինքն՝ ինքը՝ դատական իշխանությունը, իր ներսում ինքնահայաց գործընթացների միջոցով փոփոխություններ մտցներ, գուցե անցումային արդարադատության գործիքակազմի միայն մի մասն օգտագործվեր. օրինակ՝ մենք կունենայինք միայն «Երկխոսության, հիշողության և հաշտեցման» հանձնաժողովը, և գուցե, օրինակ, վեթինգի հանձնաժողովն անհրաժեշտ չլիներ։ Հարկավոր էր, որ դատական իշխանությունն իր խորը թմբիրից դուրս գա և ինքն իր մասին գործողություններ ձեռնարկի։

– Բայց օրենքով այդ գործողությունները պիտի իրականացներ Օրենսդիր մարմինը՝ իր օրինագծերով, բարեփոխումների փաթեթներով, նախաձեռնություններով… Դատական իշխանությունը միայն կիրարկողն է, իրականացնողը։ Դատական իշխանությունն ինչպե՞ս կարող է ինքն իրենով գնալ բարեփոխումների, եթե օրենսդիր մարմնից համապատասխան բարեփոխումների փաթեթ  կամ օրենսդրական նախաձեռնություններ չեն եղել։

– Դե հիմա դրանք կլինեն՝ նախագծերի տեսքով։ Խոսքը գործող օրենսդրության շրջանակների մասին է. դատական իշխանությունը նաև իր ներքին ընթացակարգերն ունի, չէ՞, որոշումներ կարող էր կայացնել ինքն իր մասին, կարգապահական վարույթներ… մի խոսքով, ինչ-որ մի բան ձեռնարկեր՝ սեփական իշխանության բարեփոխման համար։

– Մեկ ճշտում՝ այսինքն՝ մեկ տարում ձեր կողմից չի՞ եղել ոչ մի առաջարկություն, ռեֆորմների նախաձեռնություն՝ դատական իշխանությունների համար, ինչ–որ բան, որ ներկայացվել է Ազգային ժողովում. եղե՞լ է, թե՞ ոչ:

– Այսքան ամիսների ընթացքում մենք խոսել ենք, չէ՞, անցումային արդարադատության մասին։

– Միայն անցումային արդարադատությա՞ն տեսքով։

– Այսինքն՝ մենք մեր տեսլականը տվել ենք, չէ՞. ասել ենք, որ սա ենք տեսնում՝ որպես ճանապարհ, և ոչ մի արձագանք սրա նկատմամբ չի եղել, հետևաբար՝ հասունացել է այն պահը, երբ մենք պետք է դիմենք այն գործողություններին, որոնց որ պետք է դիմենք։

Զարուհի Դիլանյան